Cele lekcji

Cele lekcji:

• doskonalenie umiejętności świadomego i krytycznego odbioru dzieła filmowego
• powtórzenie i utrwalenie wiadomości teoretyczno – filmowych; określanie cech gatunków oraz konwencji filmowych
• ćwiczenie umiejętności analizy i interpretacji dzieła filmowego; określanie funkcjonalności środków filmowego wyrazu
• wprowadzenie bądź utrwalenie pojęć: intertekstualność, autotematyzm
• ćwiczenie umiejętności wpisywania tekstu kultury w różne konteksty
• kształcenie umiejętności udziału w dyskusji; formułowania sądów i ich uzasadniania

Przebieg lekcji

Uwaga – uczniowie powinni obejrzeć cały film przed lekcją: albo w domu, albo na zajęciach koła filmowego bądź w trakcie specjalnej projekcji pozalekcyjnej.

Część wstępna

Swobodna rozmowa o różnych aspektach obejrzanego filmu; zapytanie o opinie na jego temat; próby określenia jego tematyki i gatunku. Podstawowe wiadomości o filmie – o twórcach, okolicznościach powstania.

Część centralna

Wprowadzenie bądź przypomnienie definicji autotematyzmu – kojarzonego głównie z teorią literatury, dotyczącego również innych dziedzin sztuki – także filmu. Wywodzi się on z języka greckiego (autos – sam sobie) i jest obecny w tych tekstach kultury, w których pojawiają się motywy związane z ich powstawaniem (np. metody kreacji, zastosowane konwencje, postawy artystów), funkcjonowaniem, odbiorem.

Odtworzenie pierwszych 6 minut filmu – bez konkretnych poleceń czy sugestii; z prośbą, żeby uczniowie uważnie oglądali. Zapytanie o wrażenia, skojarzenia i sądy. Przemyślany początek filmu wiele mówi o treści i formie całości; czego i dlaczego może spodziewać się widz po obejrzeniu takiego fragmentu? Jakie aspekty autotematyczne można wskazać?

Prawdopodobne uwagi i spostrzeżenia uczniów:

Np.: wielość zastosowanych środków filmowego wyrazu; postacie scenarzystów (głównie słyszanych i filmowanych w konwencji czarno-białej) – często towarzyszące temu, co dzieje się na ekranie – komentarz z off-u; eksperymenty z kolorami i ostrością – ujęcia początkowe, ujęcia torów; sceny w sali prób – ze szczątkową scenografią, rekwizytami; wjazd pociągu do tunelu i wyjazd z niego; płynna zmiana miejsc akcji – w montażu; proste tricki filmowe – tylna projekcja w trakcie jazdy pociągiem – widok za oknem; inna poetyka w scenach pokazujących rodziców głównych bohaterów.

Wnioski:

Początek wyraźnie sygnalizuje autotematyczny charakter całości. Historia o miłości (z wątkiem kolejowym; ona miała do niego pociąg) jest tematem rozmowy scenarzystów i określa głównie najważniejszy wątek filmu, którego powstawania będziemy świadkami. Zaczynamy poznawać metody twórcze, motywacje, towarzyszymy kreacji bohaterów, przy okazji poznając wiele aspektów produkcji filmowej.

Rozmowa o całym filmie – ze zwróceniem uwagi na związki z tytułem i wszelkie elementy autotematyczne. Poproszenie uczniów o wskazanie i omówienie wybranych wątków autotematycznych. Próba udzielenia odpowiedzi na pytania:

• reprezentanci jakich zawodów filmowych pojawiają się w filmie?
• czego dowiadujemy się o filmowcach z: rozmów scenarzystów, z rozmów i zachowań na planie filmowym i poza nim, z wypowiedzi wprost do kamery – w stylu dokumentu making of?
• jak demaskowane są kulisy kręcenia filmu?
• jakie gatunki czy konwencje filmowe można odnaleźć w całości?
• nawiązania do jakich filmów można wskazać?
• jakie wątki główne można nazwać; jakie są ich wzajemne relacje?

Możliwe spostrzeżenia i refleksje uczniów:

W filmie występuje wiele postaci reprezentujących profesje filmowe – np. scenarzyści, reżyser, aktorzy, operatorzy, charakteryzatorka, dźwiękowcy i inni pracownicy techniczni; poznajemy ich pracę i życie osobiste – przeróżne uwarunkowania i zależności. Czasem mamy problem z określeniem, w której rzeczywistości się znajdujemy – czy w fabule kręconej historii, czy na planie filmowym. Na przykład wydaje się, że podglądamy prywatne relacje aktorów, a okazuje się, że jesteśmy świadkami powstawania sceny filmowej. Wyraźne są elementy różnych konwencji i gatunków – dokumentalnego (making of), komedii romantycznej (niektóre dialogi bohaterów, scena w parku – z bańkami mydlanymi), dramat obyczajowo-psychologiczny (wątek życiowej towarzyszki aktora, wstawki dotyczące rodziców postaci), kino eksperymentalne (zdjęcia nieostre, czasem odrealnione ujęcia torów), kino artystyczne – nastawione na doznania estetyczne (np. dopracowana warstwa wizualna w scenach intymnych rozmów Marty z reżyserem – czerwona tonacja w przedziale pociągu, scena w łóżku – brązy, beże, szarości, szczególne oświetlenie), kino sensacyjne (kradzież, pogoń, bójka), kino drogi, reklama – product placement. Możliwe nawiązania do „Pociągu” J. Kawalerowicza (motyw ważnej dla bohaterów podróży pociągiem nad morze), „Absolwenta” M. Nicholsa i „Wesela” W. Smarzowskigo (scena finalnej ucieczki zakochanych), inne skojarzenia z filmami autotematycznymi – przykłady intertekstualności. Ciekawe ujęcia końcowe – w wagonie restauracyjnym – swoista klamra narracyjno – formalna.

Historia o miłości w fikcyjnej fabule miesza się z historią o miłości na planie filmowym – obie wzięte są w cudzysłów poprzez dialog scenarzystów oraz sceny początkowe (w teatrze) i końcowe (w pociągu); są też pretekstem do pokazania wielu aspektów zarówno powstawania filmu jak i różnorodności tematyczno – formalnej dzieła filmowego. Analizując całość można nazwać kolejne etapy tworzenia filmu, zobaczyć ich złożoność, odkryć tajemnice planu filmowego, pobawić się w skojarzenia, podyskutować o funkcjonalności środków filmowego wyrazu.

Część końcowa

Rozważenie, połączone z uzasadnianiem własnego zdania, plusów i minusów obejrzanego filmu.

Praca domowa

Napiszcie recenzję filmu A. Jakubika.