Cele lekcji

Po zajęciach uczeń:

• potrafi omówić elementy konwencji wykorzystanej przez twórców „Ki”
• potrafi dokonać analizy i interpretacji dzieła filmowego na płaszczyznach: formalnej, językowej, świata przedstawionego w filmie
• rozumie zasadność użytych w filmie schematów językowych (uproszczeń)
• rozumie tezę Wittgensteina i potrafi odnieść jej sens do filmu „Ki” oraz do różnych wypowiedzi artystycznych oraz do przykładów z życia codziennego
• potrafi dostrzec schematy językowe w otaczającej ucznia rzeczywistości oraz potrafi dostrzec podstawowe mechanizmy socjologiczne wyjaśniające tę rzeczywistość
• potrafi rozpoznać najważniejsze typy uproszczeń rzeczywistości w kulturze współczesnej

Czas pracy 2 godziny lekcyjne Środki dydaktyczne komputer i rzutnik multimedialny płyta dvd z filmem „Ki” karty pracy z materiałami dodatkowymi (w załącznikach)

Formy pracy praca w grupach Metody pracy praca z filmem heureza

Przebieg lekcji

Prezentacja filmu:

Powitaj uczniów. Wyjaśnij, że uczniowie będą się zajmowali problemem schematów językowych i przypomnij znaną tezę Wittgensteina – „Granice mojego języka są granicami mojego świata”. Poproś uczniów, aby zwrócili szczególną uwagę na sposób, w jaki będą wypowiadali się bohaterowie filmu, ze szczególnym wskazaniem na główną postać. Następnie zaprezentuj film. Możesz to zrobić na spotkaniu szkolnego DKF-u. Jeżeli masz taką możliwość, możesz zrobić to w ramach spotkań z danego przedmiotu, np. edukacji filmowej.

Lekcja pierwsza – analiza i interpretacja filmu:

Wstęp do analizy i interpretacji: powitaj ponownie uczniów. Poproś o pierwsze wrażenia po projekcji filmu – jakie wywoływał uczucia? Zainteresowanie? Irytację? Wesołość? Rozdrażnienie? Zapytaj o motywację do odbioru filmu – czy można identyfikować się z Kingą? A może trzeba wystrzegać się takich ludzi w swoim otoczeniu? Wysłuchaj stanowiska uczniów unikając zbędnego oceniania postaw – ta część lekcji ma pobudzić uczniów do odnoszenia filmu do własnych doświadczeń.

Dokonaj analizy środków filmowych użytych w filmie – zadaj uczniom pytania: Jakie dominują plany? W jakim celu zostały użyte? Jakie środki filmowe tworzą hiperrealistyczną, niemal naturalistyczną estetykę filmu i jakie treści one wydobywają? [dominują plany ogólne i zbliżenia, przestrzenie są typowe dla życia przeciętnego, współczesnego Polaka – ciasne mieszkania, przystanek autobusowy, bankomat].

Analiza języka Kingi – poproś uczniów, aby podali używane przez bohaterkę skróty imion. Zapytaj, dlaczego Kinga ich używa? Co o sposobie postrzegania przez bohaterkę świata można wywnioskować z tego, że Kinga nigdy nie używa pełnych imion? Jaki efekt estetyczny wywołują te skróty? Co wynika z faktu, że nawet własnego syna Kinga nazywa Pio – za pomocą skrótu? Jakie relacje łączą ją z dzieckiem – czy nie „skrótowe” właśnie? Może dlatego Piotruś jest przez matkę nieustannie podrzucany obcym ludziom? [tu będzie mowa o upraszczaniu rzeczywistości i życiu „na skróty”].

Analiza języka bohaterów – poproś uczniów o przywołanie zapamiętanych, charakterystycznie zbudowanych zdań konstruowanych przez bohaterów – jakiej składni używa Kinga? Czy tylko ona posługuje się skrótami myślowymi? Poddaj analizie sceny rozmów z koleżankami, wizyty pani z urzędu, rozmowę z dyrektorem MOPS-u.

Interpretacja relacji pomiędzy bohaterami – poproś uczniów o określenie jakości relacji, jakie buduje Kinga z koleżankami i z mężczyznami. Dlaczego są one tak kruche? Czy jest to wynikiem ignorancji Kingi czy też może być właściwością otaczającego ją świata? A może prawda jest pośrodku?

Interpretacja świata przedstawionego w filmie – w jakim stopniu uproszczenia językowe użyte w filmie mogą wyjaśniać naturę współczesnego świata? Poproś uczniów o próbę znalezienia odpowiedzi na pytanie, dlaczego Kinga nie ufa państwu – czy dlatego, że nie ma odpowiedniego poziomu świadomości, czy też przeciwnie – to państwo nie ma nic do zaoferowania Kindze, która woli polegać na znajomych, a urzędy państwowe traktuje roszczeniowo? Czy reżyser odpowiada na to pytanie? Pytania mają sprowokować do dyskusji, wszak nie ma na nie jednoznacznych odpowiedzi.

Interpretacja filmu w kontekście tezy Wittgensteina – zapytaj uczniów, czy teza Wittgensteina jest prawdziwa w odniesieniu do sposobu myślenia ukazanego w filmie? Jeśli tak, to co ogranicza świat Kingi? Czy można te ograniczenia pokonać?

Lekcja druga – poza filmem:

Wprowadź uczniów do kolejnego zagadnienia dotyczącego schematów myślowych i językowych we współczesnej rzeczywistości społecznej oraz na przykładach z przeszłości (literatura i materiały propagandowe). Na początek zaprezentuj tezy grupy badawczej janKomunikant, z którymi możesz zapoznać się z pracy badawczej opublikowanej w formacie PDF na stronie wydawnictwa Libron lub na podstawie artykułu opublikowanego na portalu kobieta.gazeta.pl. Członkowie grupy janKomunikant zbadali próbki języka oraz wzorce zachowań przedstawicieli kilku grup społecznych, co pozwoliło na wyodrębnienie kilku polskich współczesnych grup lajfstajlowych:

• Bling-blingów (czyli „dresiarzy” – przykładowa wypowiedź: „Ale ludzie radośni w tym filmie nie to co dzisiaj każdy wkurwiony chodzi. I niech ktoś mi powie, że kiedyś było gorzej. To dostanie w ryj:) A sam film MEGA XD nie to co dzisiejsze pseudo śmieszne i ambitne gówniane polskie kino aż wstyd, człowiek nawet po 2 minutowym zwiastunie wymiotuje takie kaszany dzisiaj kręcą” (MjakMateusz, 20.07.2012, pisownia oryginalna);
• Katalogistów, (czyli nowobogackich – przykładowa wypowiedź: „Na razie nic ci nie kupię Oscar. Na razie skoncentruj się na tym, że jesteś na dworze” (mama do dziecka na ulicy, Wrocław)”;
• Narodowców (przykładowa wypowiedź – Prof. Mariusz Orion Jędrysek: „Odkryłem gaz łupkowy dla Polski. Zrobię więcej” – plakat wyborczy prof. Jędryska, 2011);
• Business style (czyli garniturowców, przykładowa wypowiedź – „A przelał ci kasę, bo mnie kurwa nic nie przelał” (pewien mężczyzna do innego mężczyzny, Wrocław);
• Kreatywnych (czyli freelancerów i artystów – przykładowa wypowiedź – „Bogaci są tacy sami jak my, tylko mają więcej zer”);
• Alternatywnych (przykładowa wypowiedź – „Ignoruj media, dowiaduj się sam”, „Nie tańcz, jak ci zagrają”, „Stop tyranii rynku”, „Idź tyłem do tego systemu” („hasła ruchu Occupy”, „Gazeta Wyborcza”);
• Szarych – przykładowa wypowiedź – „Komu to, panie, przeszkadzało?”).

Poproś uczniów o skomentowanie przytoczonych wypowiedzi – czy są trafne? Czy dobrze oddają polską rzeczywistość? Poproś uczniów o przytoczenie podobnych argumentów z własnego otoczenia.

Poddaj pod dyskusję problem: do której z grup zaliczałaby się Kinga? Jakie cechy językowe można tutaj wykorzystać? [Kingę można zaliczyć z równym powodzeniem do Bling-blingów w związku z wulgarnym, często skrajnie uproszczonym językiem, lecz jednocześnie styl życia Kingi bardziej pasuje do Kreatywnych, którzy przecież często wykazują cechy językowe charakterystyczne dla innych grup – wszystkich poza Szarymi].

Przedyskutuj z uczniami problem – czy dzielenie się współczesnego społeczeństwa na enklawy lajfstajlowe to poszerzanie granic, czy też raczej ograniczanie się współczesnych Polaków [wykorzystaj tezę Wittgensteina, która w kontekście pracy janaKomunikanta nabiera raczej pesymistycznego zabarwienia].

Podziel uczniów na 4 grupy. Zapowiedz burzę mózgów w postaci pracy w grupach, które uruchomią kolejne konteksty – reklamę, literaturę, satyrę i propagandę.

Rozdziel zadania do wykonania w grupach. W każdej z nich uczniowie powinni przedyskutować te same zagadnienia, jednak w kontekście innych materiałów źródłowych podanych w załącznikach:

• grupa 1 – poezja Marcina Świetlickiego i Charlesa Reznikoffa;
• grupa 2 – obraz i plakat propagandowy;
• grupa 3 – reklama;
• grupa 4 – satyryczne grafiki opublikowane na facebooku (na profilu Sztucznych Fiołków)

Problemy do przedyskutowania:

• jaki obraz świata wyłania się z prezentowanych materiałów?
• czemu służy uproszczenie świata i uproszczenie języka w tych materiałach?
• czy efekt tych działań jest pozytywny, czy też negatywny? Na czym on polega?
• czy zaprezentowane materiały dowodzą słuszności tezy Wittgensteina? Podaj argumenty

Poproś przedstawicieli grup o zaprezentowanie efektów dyskusji. Zaproponuj próbę podsumowania wniosków [np. upraszczanie języka jest odbiciem postrzegania rzeczywistości, jednak efekt tego działania może być rozmaity. Poeci współcześni dążą w ten sposób do ukazywania prawdy o świecie, natomiast twórcy plakatów propagandowych rzeczywistość upraszczali w celu propagowania ideologii komunistycznej. Twórcy satyrycznych rysunków i grafik publikowanych w Internecie w groteskowy sposób oswajają rzeczywistość lub poddają ją karykaturze, natomiast twórcy reklam stosują uproszczenia, często niesprawiedliwe, a czasami nawet krzywdzące (seksistowskie) kierując się przede wszystkim koniecznością podnoszenia sprzedaży produktu. Wnioski mogą się różnić od proponowanych, wszak scenariusz oparty jest przede wszystkim na heurezie].

Praca domowa

Znajdź i skomentuj wybrany przez Ciebie przykład upraszczania rzeczywistości prezentowany we współczesnych mediach lub portalach społecznościowych. Omów zasadność stosowania uproszczeń w prezentowanym przykładzie.

Załączniki

Zalącznik 1

Marcin Świetlicki – Dla Jana Polkowskiego

„Trzeba zatrzasnąć drzwiczki z tektury i otworzyć okno,
otworzyć okno i przewietrzyć pokój.
Zawsze się udawało, ale teraz się nie
udaje. Jedyny przypadek,
kiedy po wierszach
pozostaje smród.

Poezja niewolników żywi się ideą,
idee to wodniste substytuty krwi.
Bohaterowie siedzieli w więzieniach,
a robotnik jest brzydki, ale wzruszająco
użyteczny – w poezji niewolników.

W poezji niewolników drzewa mają krzyże
wewnątrz – pod korą – z kolczastego drutu.
Jakże łatwo niewolnik przebywa upiornie
długą i prawie niemożliwą drogę
od litery do Boga, to trwa krótko, niby
splunięcie – w poezji niewolników.

Zamiast powiedzieć: ząb mnie boli, jestem
głodny, samotny, my dwoje, nas czworo,
nasza ulica – mówią cicho: Wanda
Wasilewska, Cyprian Kamil Norwid,
Józef Piłsudski, Ukraina, Litwa,
Tomasz Mann, Biblia i koniecznie coś
w jidysz.

Gdyby w tym mieście nadal mieszkał smok
wysławialiby smoka – albo kryjąc się
w swoich kryjówkach pisaliby wiersze
– maleńkie piąstki grożące smokowi
(nawet miłosne wiersze pisane by były
smoczymi literami…)

Patrzę w oko smoka
i wzruszam ramionami. Jest czerwiec. Wyraźnie.
Tuż po południu była burza. Zmierzch zapada najpierw
na idealnie kwadratowych skwerach”.
(M. Świetlicki, „Zimne kraje”, 1992)

Charles Reznikoff – [Moje myśli]

„Moje myśli przypominają teraz starohebrajski –
Mają tylko dwa czasy, przeszły i przyszły:
Byłem i będę z tobą”.
(Ch. Reznikoff, [„Moje myśli”], Przeł. P. Sommer. W: P. Sommer, „O krok od nich. Przekłady z poetów amerykańskich”, Biuro Literackie, Wrocław 2006, s. 19)

Załącznik 2

(plakat propagandowy z okresu PRL-u)

(Wojciech Fangor, „Postaci”, 1950)

Załącznik 3

(reklama dezodorantu AXE)

(reklama dezodorantu AXE)

Załącznik 4

(satyra zamieszczona na facebooku na profilu Sztucznych Fiołków)

(satyra zamieszczona na facebooku na profilu Sztucznych Fiołków)

Bibliografia

1. Długołęcka Ola. Bling-blingi, „Narodowcy, Szarzy i Alternatywni”
2. ”Style życia w komunikacji. Komunikacyjna stratyfikacja społeczeństwa. Komunikacyjna stratyfikacja społeczeństwa”. Instytut Dziennikarstwa i Komunikacji Społecznej Uniwersytetu Wrocławskiego. Wrocław 2012.