Cele lekcji

Podczas zajęć uczeń:

• określa problematykę filmu
• opowiada główne jego wątki
• charakteryzuje bohaterów i ocenia ich postawy
• interpretuje symbole/motywy religijne i kulturowe w kontekście wydarzeń przedstawionych w filmie
• doskonali umiejętność współpracy w grupie
• prezentuje i uzasadnia swoje stanowisko

Czas pracy 2 godziny lekcyjne Środki dydaktyczne wybrane recenzje filmu „Chrzest”, „Słownik symboli” pod red. W. Kopalińskiego Słownik języka polskiego cytaty z filmu (fakultatywnie)

Formy pracy praca w grupach Metody pracy pogadanka

Przebieg lekcji

Uczniowie obejrzeli wcześniej film Marcina Wrony, zwracając szczególną uwagę na obecne w nim motywy, symbole i skojarzenia religijne. Zainteresowani mieli dotrzeć do recenzji filmu „Chrzest”.

Zanim podyktowany zostanie temat, młodzież dzieli się swoimi spostrzeżeniami i wrażeniami po obejrzeniu filmu.

Swobodne wypowiedzi młodzieży na temat problematyki filmu, jego gatunku, fabuły. Zaprezentowanie własnych spostrzeżeń skonfrontowanych z fragmentami recenzji filmoznawców.

Film reprezentuje kino nurtu gangsterskiego, nawet w tytule nawiązuje do jego klasyki – „Ojca chrzestnego” – (czy chwyt zaplanowany przez artystę?). To „męskie kino”, jak określa Zdzisław Pietrasik z „Polityki”; „gangsterski moralitet”, jak wyczytać można w serwisie „Gazecie Wyborczej”, ale jest to także dramat obyczajowy i rodzinny.

Akcja rozgrywa się w ciągu 7 dni, w czasie których obserwujemy przygotowania małżonków do chrztu ich małego synka. Michał – młody ojciec, to biznesmen, właściciel komfortowego mieszkania w Warszawie, kochający mąż pięknej i dobrej Magdy, ale i były gangster, na którym ciąży wyrok mafii. Każdy dzień spokoju rodziny kosztuje Michała 10 tys. zł, a przecież pieniądze muszą się skończyć. Powód przyjazdu Janka, wyraźnie oczekiwanego przez głównego bohatera, początkowo wydaje się dość oczywisty. Ma on być ojcem chrzestnym małego Adasia. Szybko jednak widz przekonuje się, iż zamysł Michała jest dużo bardziej złożony. Świadomy swojej rychłej śmierci z rąk mafii, którą zdradził, chce przekazać najbliższemu człowiekowi to, co ma najdroższego, swoją rodzinę.

Janek chce pomóc koledze, pośredniczyć w negocjacjach z bossem mafii, ale szybko sam staje się jej zakładnikiem. Pociągają go łatwe pieniądze i luksusowe życie, którego nie jest w stanie i nie chce zapewnić sobie uczciwą pracą. Mimowolnie uczestniczy w jednej z akcji gangsterów, początkowo tylko biernie przyglądając się linczowi na przedsiębiorcy i jego żonie (odmówili płacenia haraczu). Widzi, do czego zdolny jest Gruby – boss mafii, który tym sposobem udziela Jankowi lekcji życia. Janek znajdzie się na życiowym rozdrożu. Chce być lojalny wobec Michała, jednak starczy mu sił i odwagi, aby wykazać się lojalnością wobec mafii. To on towarzyszy Michałowi w niedzielę chrztu nad rzekę, gdzie egzekucja dokona się właśnie z jego ręki.

Sformułujcie problemy, które pojawiają się w filmie.

• uwikłanie w ZŁO
• walka DOBRA ze ZŁEM
• męska przyjaźń
• miłość i rodzina
• odpowiedzialność za drugiego człowieka
• zasady działania mafii
• niejednoznaczność czynów, które wyglądając na okrutne, są podyktowane odruchem serca
• inne….

Interpretacja tytułu.

Odnieście się do tytułu filmu „CHRZEST” i znajdźcie uzasadnienie jego funkcjonalności.

Wcześniej zastanówcie się nad znaczeniem CHRZTU. Czym jest on w religii, kulturze, języku? W jakich kontekstach znaczeniowych używa się tego pojęcia? (Warto skorzystać ze „Słownika języka polskiego”).

1. sakrament mający zmazać grzech pierworodny
2. przejście na stronę dobra
3. przyjęcie/wkupienie się do grupy, środowiska
4. zrobienie czegoś po raz pierwszy
5. nadanie komuś/czemuś imienia
6. zlanie wodą/dolanie do czegoś wody

(propozycje są zapisywane na tablicy)

Przyjrzyjcie się jeszcze raz zapisanym na tablicy możliwym znaczeniom słowa CHRZEST i spróbujcie je powiązać z sytuacjami i postaciami filmu Marcina Wrony (praca w grupach).

• sakrament mający zmazać grzech pierworodny – do tej ceremonii przygotowuje się rodzina Michała, ochrzczony ma być mały Adaś.
• oczyszczenie z win – Michał, zerwawszy z życiem gangstera, wiedzie nowe życie, jest mężem, ojcem, prowadzi firmę, jest uczciwym człowiekiem.
• przyjęcie do grupy, środowiska – Janek, wykonując egzekucję na Michale, wkupia się w grupę gangsterów. Ta właśnie misja ma być inicjacją, przejściem na „drugą stronę”.
• zrobienie czegoś po raz pierwszy – wykonanie wyroku na Michale przez Janka.

Inne motywy religijne.

CHRZEST nie jest jedynym motywem religijnym wykorzystanym w filmie.

Spośród wymienionych wybierzcie te, które pojawiły się w obrazie Marcina Wrony.

(Ćwiczenie ma naprowadzić młodzież na właściwe skojarzenia. Można je potraktować fakultatywnie)

WODA, PIES, RYBA, GWIAZDA, WĄŻ, NIEBO, JABŁKO, KAIN i ABEL, KRZYŻ, CHLEB, 7 DNI STWORZENIA

Zapisanie tematu i uświadomienie głównego celu lekcji.

Zastanówcie się nad funkcją tych motywów i symboli oraz efektem, jaki uzyskuje dzięki nim reżyser (zadanie wykonywane jest w grupach). Uczniowie mają do dyspozycji „Słownik symboli” W. Kopalińskiego.

Woda – Michał zostaje zabity kamieniem, a potem utopiony w rzece, co można interpretować jako jego ostateczne oczyszczenie (chrzest). To końcowa sekwencja filmu, spinająca klamrą dzieje przyjaźni Michała i Janka. Scena rozpoczynająca film pokazuje moment, kiedy Michał ratuje tonącego Janka. Czy to wtedy właśnie zrodziła się pomiędzy nimi braterska więź?

Kain i Abel – rycina Alberta Dürera pojawiająca się na początku filmu – przywołuje biblijny motyw bratobójczej zbrodni popełnionej z powodu zazdrości o miłość Boga. Michał i Janek to też „bracia”. Ich wspólne przeżycia (Michał ratuje tonącego kolegę), dorastanie, wyprawy na ryby, gangsterska przeszłość związują ich na tyle, że Michał uznaje Janka za najbliższą sobie osobę. Janek ma powód do zazdrości, o czym otwarcie mówi. Zapytany, czego właściwie chce od życia, odpowiada – „kasy”, ale przecież imponuje mu styl życia przyjaciela, dopóki nie uświadomi sobie sytuacji, w jakiej ten się znalazł, uwikłania w gangsterskie porachunki. Janek chce być lojalny zarówno wobec przyjaciela jak i mafii, której się po ludzku boi, ale też liczy na jej pomoc w urządzeniu sobie życia, o jakim marzy, a którego nie jest w stanie i nie chce zapewnić sobie pracą. Janek zabija więc Michała, nie tylko dlatego, że ma takie zlecenie. Zabija, bo wie, że doświadczenie śmierci z rąk Grubego i jego ekipy, byłoby dużo bardziej przykre dla kolegi (patrz.: najdrastyczniejsza w filmie scena linczu). Kainowa zbrodnia Janka nie jest, więc w filmie jednoznacznie zła i okrutna.

Pies – pojawia się w filmie epizodycznie. Magda i Michał opiekują się chorym na białaczkę bokserem. Janek, przebywając w ich domu, przygląda się temu, ale i po części w tym uczestniczy. Scena w podziemnym garażu, do którego koledzy zeszli z psem właśnie, ujawnia różnicę między nimi, skłonność Janka do łatwego przestępczego życia i nawrócenie Michała, który nie chce się z tym życiem utożsamiać. Inna scena z psem (z piątku) to eutanazja w klinice weterynaryjnej. Znów Janek towarzyszy Michałowi, a ten nalega, aby przyjaciel patrzył na uśpienie zwierzęcia. Symboliczne znaczenie psa w naszej kulturze, to przede wszystkim wierność, ale też przyjaźń, odwaga, ochrona, czujność, straż, usłużność, wiara (za „Słownikiem symboli” W. Kopalińskiego). Pies zostaje humanitarnie uśmiercony, tak jak wkrótce uśmiercone zostaną wartości, które reprezentuje.

Ryba – symbol pierwszych chrześcijan, Chrystusa, chrztu (żywiołem ryby jest woda). W filmie motyw ryby przewija się w kilku momentach. Michał i Janek poznali się na rybach, idą łowić ryby na początku wizyty Janka u kolegi; metalową rybą Janek „ozdobi” samochód Michała, wreszcie ta sama atrapa ryby skaleczy Janka rano w dzień chrztu. Ryba pojawia się jednak w filmie jako coś sztucznego a nawet groźnego. Jest więc odwróceniem/zaprzeczeniem swoich pierwotnych znaczeń.

Niebo – ważne rozmowy Michała i Janka odbywają się na dachu – tarasie domu (bliskość nieba). To tam Michał czuje się bezpieczny, to tam ma poczucie wartości, ważności i kontroli nad życiem, swój własny kawałek nieba.

Krzyż – motyw krucyfiksu, odwróconego, przekrzywionego pojawia się przy okazji czwartkowej wizyty Janka w kościele. „Koślawe” patrzenie Janka na krzyż można interpretować jako sprzeniewierzenie się wartościom chrześcijańskim.

7 dni – przywołują skojarzenia ze starotestamentowym mitem o stworzeniu świata. W czasie siedmiu dni wizyty Janka u Michała, młody chłopak stworzy się, niestety, jako przyszły gangster.

Inne:

Ceremonia chrztu i towarzysząca jej liturgia sakramentu, zwłaszcza wyrzeczenie się zła.

Scena buduje napięcie w kontekście wydarzeń, mających rozegrać się w ciągu kolejnych godzin. Uroczyste wypowiadanie deklaracji wyrzeczenia się zła i szatana przez bohaterów, również Janka i Grubego, który jest obecny na uroczystości, ukazuje ich, cynizm, moralny upadek, opowiedzenie się po stronie szatana właśnie.

Praca domowa

Zabieg wykorzystania tylu motywów i symboli religijnych nie może być przypadkowy. Jaka jest ich rola?

Film Marcina Wrony nie jest zwykłą opowieścią o gangsterach, ale staje się czymś więcej, przypowieścią (?), moralitetem (?). Zło, które w tej historii mierzy się z dobrem, zatriumfuje ostatecznie, bo Michał zostanie zabity, a Janek będzie pracował dla mafii. Symbole i skojarzenia religijne „pracują” tu poprzez swoje odwrócone znaczenia, zaprzeczenia własnych sensów, ale przypominają także o istnieniu swoich sensów właściwych – chrześcijańskich wartości.

Bibliografia

1. Felis Paweł, „Chłopcy wessani przez zło”, Gazeta Wyborcza 2010, nr 249, s.15
2. Ks. Luter Andrzej, „Chrzest”, Kino 2010, nr 10, s. 74-75
3. Pietrasik Zdzisław, „Męskie kino”, Polityka 2010 nr 45, s. 92
4. Sobolewski Tadeusz, „Spalone Złote Lwy”, Gazeta Wyborcza 2010, nr 125 s.1,17