Cele lekcji

Cel ogólny:

Interpretacja dzieła filmowego w kontekście problemów społecznych i mechanizmów etologicznych.

Cele szczegółowe:

Uczeń:

• nazywa wrażenia po obejrzeniu filmu;
• określa poruszone w filmie problemy;
• streszcza film/tworzy jego synopsis;
• analizuje i interpretuje film według podanych wskazówek;
• dyskutuje na temat postaw bohaterów
• charakteryzuje bohaterów i ocenia ich postawy;
• interpretuje plakat, rysunek;
• pracuje w grupie;
• prezentuje wyniki pracy grupy;
• uczy się we współpracy z innymi.

Czas pracy 2 godziny lekcyjne + projekcja filmu Środki dydaktyczne karty pracy w grupach, załączniki z fragmentem podręcznika biologii, plakatem do filmu, rysunkiem.

Formy pracy praca z zespołem, praca w grupach. Metody pracy pogadanka, dyskusja, interpretacja samodzielna ukierunkowana pytaniami pomocniczymi.

Przebieg lekcji

1. Nauczyciel prosi uczniów o podzielenie się uwagami (uzasadnianymi) na temat filmu. Mogą wziąć pod uwagę różne jego aspekty np.: temat, aktualność problemu, akcję, kreacje postaci, wiarygodność sytuacji, atmosferę, przesłanie, poetykę i inne.

2. Prowadzący zajęcia zapisuje temat lekcji, odwołując się do pojęć: „stado” – które jest jednocześnie tytułem filmu, „wilcze prawo” oraz „porządni ludzie”. Uczniowie z pomocą nauczyciela definiują pojęcia. Nauczyciel prosi również młodzież o odniesienie się do tak sformułowanego tematu. Czy jest on zasadny? Dlaczego? Mogą to być intuicyjne uzasadnienia.

Stado – w etologii (nauce o zachowaniach zwierząt): zbiorowość kręgowców lądowych połączonych więzią społeczną lub w których występuje hierarchia społeczna[1].

Wilcze prawo – brutalne reguły, ustalone przez jakąś grupę ludzi, którzy maja przewagę nad innymi, zazwyczaj słabszymi.

„Porządni ludzie” – uczniowie powinni dostrzec ironię sformułowania.

3. Nauczyciel informuje uczniów o inspiracji filmu autentycznymi wydarzeniami oraz o najważniejszych nagrodach, które otrzymał film, np.:

• I miejsce w kategorii Najlepszy film fabularny, Ale Kino! – International Young Audience Film Festival, 201
• Kryształowy Niedźwiedź w kategorii Generation 14plus na 65. Międzynarodowym Festiwalu Filmowym w Berlinie, 2015
• I miejsce w kategorii Najlepsza aktorka drugoplanowa, Najlepszy aktor drugoplanowy, Najlepsza muzyka, Najlepsze zdjęcia na Guldbagge Awards, 2016

4. Prowadzący zajęcia ustala z uczniami kluczowe dla fabuły filmu informacje. Gdzie i kiedy rozgrywają się wydarzenia? Którzy bohaterowie odgrywają w nich istotne role? Które miejsca/ instytucje są znaczące zarówno dla akcji, jak i dla interpretacji filmowych faktów? Dlaczego?

Przykładowe odpowiedzi uczniów: Akcja filmu rozgrywa się współcześnie w małej szwedzkiej miejscowości. Bohaterem zbiorowym jest jej społeczność, choć na plan pierwszy wysuwają się: Jennifer i Alexander – para nastolatków; rodzice chłopca (Susan i Tony); matka dziewczyny (Mia); jej siostra (Flisan) oraz przyjaciel matki (David). Istotnymi postaciami filmu są również ksiądz (Ian), dyrektorka szkoły, koleżanki Jennifer. Akcja filmu rozgrywa się w przestrzeni jednej miejscowości: w domach bohaterów, w kościele, szkole, na weselu, w sali sądowej, na boisku sportowym, na komisariacie policji, w rzeźni (jej właścicielem jest ojciec chłopca), w Internecie. Dzięki takiemu zabiegowi widz może mieć szeroki ogląd różnych sytuacji i zachowań tytułowego „stada”.

5. Nauczyciel prosi uczniów podzielonych na grupy, aby przez określony czas (20 min) pracowali nad zadaniami z kart pracy (Załącznik nr 1), które otrzymali przed oglądaniem filmu. Jeden z nich będzie relacjonował ustalenia całego zespołu.

Grupa 1. Np.: Ślub w kościele. Prezentacja społeczności miasteczka. Zbliżenia głównych bohaterów, również na przyjęciu weselnym: Ian, Alexander, Susan, Tony, potem David. Zabawa. Upicie się Jennifer. Dlaczego? Pierwsze komentarze w sieci. Dopiero tu pojawia się tytuł filmu. Plotki o rzekomym gwałcie. Wizyta Alexa i jego matki u Jennifer. Dlaczego dziewczyna nie chce zgody z chłopcem? Złość Jennifer. Zeznanie dziewczyny przed psychologiem/ policjantem. Zabranie Alexandra z lekcji przez policję. Wściekłość klasy. Kolejna fala hejtu w Sieci. Interwencja matki Alexandra na policji. Pierwszy obelżywy sms otrzymany w kościele. Rozmowa z księdzem. Dlaczego nawet on jej nie wierzy? Spotkanie z koleżankami zakończone kłótnią. Lekcja nurkowania i pierwsze ataki agresji wobec Jennifer. Dziewczyna z matką u dyrektorki szkoły. Fala hejtu przed rozprawą w sądzie. Wyznanie prawdy Davidowi. Zawody piłkarskie Flisan – dlaczego nie zagrała w meczu? Teraz i siostra przeciw niej? Rozprawa w sądzie, zeznania stron. Alexander w otoczeniu rodziców i „stada”. Komentarze w Sieci po wyroku. Ian pociesza Susan. Współczucie chórzystów. Rzeźnia – próba „nawracania” Davida. Mia przeniesiona ze sklepu do magazynu. Ksiądz odprawia Jennifer. Susan bloguje. Ojciec Alexandra zna prawdę? Wizyta urodzinowa przyjaciół Susan. Demolka przed domem Jennifer, pobicie Davida. Zabicie konia. Wizyta Jennifer u pobitego Davida. David zwerbowany przez „stado” odchodzi od Mii. Desperacja matki dziewczyny. Jennifer już zupełnie sama. Zakończenie roku szkolnego bez Jennifer i Flisan – podziękowania Alexa za solidarność klasy, kazanie pastora. Jennifer zabiera strzelbę z domu Davida. Impreza u Susan i jej męża. Alex wyznaje matce prawdę, brak konsekwencji. Jennifer chce zabić innych czy siebie? Impreza klasowa nad jeziorem. Gwałt Alexa na innej koleżance.

Kluczową dla wydarzeń postacią jest Jennifer. Jej oskarżenie Alexandra o gwałt napędza działania społeczności przeciw niej. Wydaje się, że wszystkim kieruje/ manipuluje Susan, matka Alexa.

Grupa 2. Np.: Kościół często jest tłem filmowych wydarzeń. Pierwsze sceny obrazu B. Gardeler mają miejsce w kościele. Jesteśmy świadkami ślubu, w którym uczestniczą wszyscy ważniejsi bohaterowie filmu, może cała społeczność tego niewielkiego miasta. Ian wygłasza modlitwę o Boże wsparcie „w budowie otwartego i ciepłego domu, w którym dzieci są bezpieczne, a przyjaciele mile widziani”, o to, aby „potrafili sobie nawzajem wybaczać”. Ostatnia „kościelna” scena prezentuje zakończenie roku szkolnego. Uroczystość znów gromadzi całą społeczność, oprócz wykluczonych z niej Jennifer, jej matki i siostry. Znów padają z ust pastora pięknie brzmiące słowa: „jesteśmy silniejsi razem niż osobno… Razem tworzymy społeczność, w której chcemy żyć. Gdy jesteśmy razem, nie ma ograniczeń w tym, co możemy osiągnąć” Zarówno kazanie, jak i modlitwy pastora brzmią fałszywie w kontekście całego filmu. Ian od początku nie wierzy Jennifer (a może taką obiera taktykę?) i kiedy rozmawia z nią w pustym kościele, próbuje wmawiać dziewczynie, że jej wersja wydarzeń jest tylko fantazją piętnastolatki. Nie szczędzi natomiast słów pocieszenia dla Susan po ogłoszeniu niewygodnego dla jej syna wyroku. Ian towarzyszy rodzinie Alexandra w sądzie. Cały czas stoi po stronie „stada”.

Grupa 3. Np.: Szkoła tylko wydaje się być przedstawiona w sposób obiektywny. W jednej z pierwszych scen Alexander jest poproszony o przeczytanie fragmentu tekstu. Jest nim urywek Władcy much Williama Goldinga. (Fragment dotyczy rozpaczy Ralfa po śmierci Prosiaczka: „Ralf płakał nad kresem niewinności, ciemnotą ludzkich serc i upadkiem w przepaść szczerego i mądrego przyjaciela, Prosiaczka”. W tej parabolicznej powieści, której bohaterami są chłopcy – rozbitkowie na bezludnej wyspie, Ralf jest postacią uosabiającą rozsądek, demokratyczną władzę, Prosiaczek zaś racjonalizm, inteligencję, pomysłowość, ale i słabość, która wynika z jego wyglądu i cech fizycznych). Przeczytanie fragmentu akurat tej powieści jest zapowiedzią wydarzeń, które rozegrają się w grupie młodych bohaterów filmu. Jennifer jest odrzucona przez swoich rówieśników. Nikt nie wierzy w jej wersję wydarzeń, wszyscy stoją po stronie silnego (dzięki pozycji rodziców) Alexandra. Jennifer doświadcza ostracyzmu, słownych i fizycznych ataków ze strony swoich koleżanek (scena w opuszczonym domu, na basenie – próba podtopienia jej podczas zajęć wf), ale również dorosłych i całkiem małych mieszkańców miasteczka (atak na jej dom, obelżywy gest malucha idącego ulicą). Wizyty z matką u dyrektorki szkoły są bezskuteczne. Pani dyrektor, używając bardzo eleganckich wyjaśnień, nie widzi potrzeby i możliwości, aby przenieść Alexandra do innej szkoły. Poza przesłuchaniem u psychologa/ policjanta, rozprawą sądową film nie pokazuje, aby ktokolwiek udzielał Jennifer jakiegokolwiek wsparcia. Nie czynią tego również nauczyciele. Ofiarą ostracyzmu pada nie tylko Jennifer, ale i jej siostra, której trener, nie pozwala zagrać w meczu. Scena imprezy u rodziców Alexa dowodzi, że zarówno dyrektorka jaki i nauczycielka należą do grona najbliższych znajomych Susan.

Grupa 4. Np.: Jennifer wraz z siostrą wychowywana jest tylko przez matkę. Nie wiemy, kto jest ojcem dziewczyny. Mia utrzymuje stosunki z Davidem, który początkowo solidaryzuje się z rodziną, chroni ją. Gdy jednak sam doświadcza przemocy, zostaje pobity, a banda nie oszczędza nawet jego konia, opowiada się po stronie „stada”. Matka Jennifer jest pracownicą sklepu/ magazynu, osobą niezbyt zamożną i niecieszącą się w społeczności zbyt dobrą reputacją. Świadczą o tym wpisy na internetowych czatach, które porównują rzekome złe prowadzenie się Jennifer ze stylem życia jej matki. Rodzina Alexandra jest znacznie zamożniejsza. Ojciec to szef/ właściciel rzeźni. Matka (raczej nie pracuje) i bardzo (może nazbyt) troskliwie opiekuje się synem (próbuje godzić go z dziewczyną, interweniuje na policji, wiezie na kolejne przesłuchanie, manipuluje jego decyzjami, wmawiając synowi, że oskarżenie koleżanki o gwałt jest zemstą za odrzucenie. („[Jennifer] jest w tobie zakochana, w tym tkwi problem”). Rodzice, zwłaszcza Susan, nie porzucają Alexa, ma on w nich stałe wsparcie. Wychowują go jednak w duchu hipokryzji, co obserwujemy w sytuacji, kiedy ojciec ujawnia, że zna prawdę i daje to do zrozumienia synowi, czy też w chwili, gdy Alexander przyznaje się przed matką do winy, a ta każe mu po prostu dołączyć do gości. Alexander wychowywany jest w świecie pozorów, na których zależy rodzinie, zwłaszcza jego matce.

6. Prowadzący zajęcia prosi uczniów o sformułowanie i przygotowanie wniosków płynących z analizowanych postaw bohaterów, działania rodziny, społeczności, instytucji (szkoły, policji, kościoła). Wnioskami tymi podzielą się w dalszej części lekcji.

7. Nauczyciel prosi uczniów o ustalenie, kto ich zdaniem zajmuje w społeczności lokalnej („stadzie”) najwyższe miejsce w hierarchii, kto decyduje o funkcjonowaniu w gromadzie, pociąga za sznurki, manipuluje prawdą, a kto jest osobą pokrzywdzoną. Wyjaśnia młodzieży pojęcia związane z etologią, gdzie osobnik dominujący określany jest osobnikiem alfa[2], a osobnik o najniższej pozycji w grupie – osobnikiem omega. Prowadzący zajęcia pyta młodzież, który z bohaterów jest odpowiednikiem alfy, a który omegi.

Np.: Odpowiednikiem osobnika alfa jest matka Alexandra, Susan. To ona od samego początku próbuje łagodzić sytuację, a potem zakłamywać prawdę (wizyta z synem u Jennifer, aby pogodzić strony, zawiezienie syna na policję w celu zmiany zeznania, założenie bloga Oczyścić Alexandra, moderowanie wpisów internetowych, zaaranżowanie wręczenia dzieciom kwiatów w podziękowaniu za wsparcie Alexandra na uroczystości zakończenia roku, wreszcie przemilczenie wyznania prawdy przez syna, przejście do porządku i wysłanie go na szkolną imprezę). Aleksander, będąc pod jej przemożnym wpływem, nie ma szans na zdobycie się na odwagę, jest emocjonalnie i psychicznie ubezwłasnowolniony przez matkę, której zależy na zachowaniu dotychczasowego ładu w „stadzie”. Susan jest przebiegła, bezkompromisowa, wykorzystuje w swoich nieetycznych działaniach zarówno wrodzone cechy (silna osobowość) jak i pozycję społeczną, status majątkowy.

Odpowiednikiem osobnika omega jest Jennifer. Nawet jej zachowanie: niepewność, pochylenie głowy, milczenie, bojaźliwość (scena wejścia na basen 30’22-32’’) mogą u osobników o silniejszej osobowości wzbudzać agresję. Jennifer często nie uczestniczy w życiu grupy (nawet rodziny), z ukrycia podgląda jakieś sytuacje, czuje się obco nawet we własnym domu, gdzie dominują matka i młodsza siostra. Wydaje się, że dziewczyna nie tylko nie ma w nikim wsparcia, ale nawet nikomu nie może się wyżalić. David, który przez chwilę solidaryzował się z rodziną i okazywał Jennifer ciepło i zrozumienie, też opowiedział się po stronie „stada”. Jennifer często w chwilach samotności i desperacji szuka pociechy w kontakcie z koniem (ale i on padnie ofiarą pijanej bandy).

8. Nauczyciel pyta młodzież o sposób zachowania społeczności miasteczka i skojarzenia, które te zachowania przywołują?

Np.: Społeczność opowiada się za silniejszym. Choć od samego początku nie wiadomo, jaka jest prawda (rzecz dotyczy kwestii bardzo intymnej), klasa Alexandra i Jennifer nie jest nawet przez chwilę podzielona – nikt nie wierzy dziewczynie. To samo dotyczy dorosłych. Ktoś (Susan?) musiał zadbać o zachowanie lokalnego status quo. Przyjaciele chłopaka i jego rodziców towarzyszą im w sądzie, spodziewając się nawet wejść na rozprawę (sic!), współczują matce Alexandra, organizują jej przyjęcie urodzinowe, napadają na dom ofiary i jego obrońcę Davida, zostawiają na ścianie domostwa obelżywe napisy, zabijają zwierzę partnera Mii, wreszcie manipulują Davidem, doprowadzając do jego odejścia od rodziny. Przedzieranie się grupy przyjaciół Susan przez las do jej domu (w dzień urodzin), przebranie niektórych mężczyzn przywołuje skojarzenia z wilczą watahą (kadr 1 h 07’42’’). A zatem sporo jest w filmie sugestii, że w społeczności miasteczka panują wilcze prawa.

9. Nauczyciel prosi jednego z uczniów o przeczytanie tekstu (Załącznik nr 2).

Wyjaśnia uczniom, że tekst pochodzi z podręcznika biologii i dotyczy przyczyn agresji wśród zwierząt tego samego gatunku. Uczniowie mają zastanowić się zwłaszcza nad ostatnim zdaniem: „W przyrodzie obowiązuje zasada, że im potężniejsza i groźniejsza jest broń, którą dysponuje zwierzę, tym hamulce zapobiegające wzajemnemu zabijaniu się są silniejsze i skuteczniejsze. Pojawienie się tych hamulców jest jednym z największych osiągnięć ewolucji”.

Nauczyciel prosi o zastanowienie się, co w prezentowanym filmie mogło spełnić rolę takich „hamulców”. (Tu można nawiązać do przygotowanych przez młodzież wniosków po realizacji punktu 6. lekcji). Czy instytucje pokazane w filmie spełniły swoją rolę? Kto zachował się tak, jak należało? Film pokazał, jak być nie powinno. Uczniowie mają zastanowić się: jak powinno być.

10. Dyskusja klasowa

11. Nauczyciel pyta uczniów o ich wiedzę na temat osób, instytucji, do których należy się zgłosić w sytuacji podobnej do tej, w jakiej znalazła się bohaterka (niekoniecznie w przypadku gwałtu, ale wszelkiej formy przemocy i odrzucenia). Jeśli uczniowie nie mają takiej wiedzy, nauczyciel podaje nazwy lokalnych instytucji.

12. Prowadzący zajęcia prosi uczniów o zastanowienie się nad tym, kto w filmie jest zwycięzcą, a kto zwyciężonym. Czy jedyną osoba skrzywdzoną jest Jennifer i jej rodzina? Jak potoczą się losy Alexandra? Kim się stanie chłopak, na kogo wyrośnie, wychowywany i traktowany w „stadzie” tak, jak dotychczas? Czy „kara” dosięgnie kiedykolwiek rodziców chłopaka? Ojca, za uleganie żonie? Matki, za manipulację innymi i zakłamywanie niewygodnych faktów?

13. Dyskusja klasowa

Praca domowa

Do wyboru:

1. Dokonaj interpretacji plakatu (Załącznik nr 3) w kontekście obejrzanego filmu.

2. Napisz uzasadnienie dla pojawiającego się w filmie motywu rzeźni. Posłuż się kontekstem tematu lekcji.

3. Poddaj krytyce (niekoniecznie negatywnej) wielość niedomówień i przemilczeń, które stosuje Beate Gardeler w swoim filmie.

4. Zaprojektuj kampanię społeczną (choćby w swojej szkole) przeciw przemocy i ostracyzmowi. Wykorzystaj np. rysunek z Załącznika nr 4. Wymyśl do niego slogan.

Załączniki

Załącznik nr 1

Karty pracy dla grup. Uczniowie otrzymują je przed obejrzeniem filmu.

Grupa 1.

Starajcie się oglądać film tak, aby móc zrekonstruować przedstawione w nim wydarzenia. Może być to synopsis, czyli streszczenie scenariusza w formie jak najprostszej, pozbawionej interpretacji. Koncentrujcie się wyłącznie na akcji. Redagując tekst, unikajcie przymiotników i wyrazów nacechowanych emocjonalnie. Zastanówcie się, które z postaci mają największy wpływ na bieg wydarzeń, aranżują je?

Grupa 2.

Skupcie swoją uwagę na sposobie przedstawienia kościoła. Dla jakich okoliczności i zdarzeń jest on tłem? Kiedy w filmie pojawia się scena w kościele po raz pierwszy? Dokonajcie charakterystyki Iana- pastora. Weźcie pod uwagę jego kazania w czasie udzielania ślubu i uroczystości zakończenia roku szkolnego. Jak ocenicie jego postawę i rolę w rozwoju wypadków filmowych? Po której ze stron konfliktu opowiada się duchowny?

Grupa 3.

Zastanówcie się nad sposobem przedstawienia szkoły? Zapiszcie/ zapamiętajcie cytat, który pada na jednej z lekcji, w jednej z pierwszych scen. Dowiedzcie się z jakiego utworu pochodzi czytany przez Aleksandra fragment. Postarajcie się wykorzystać tę wiedzę w późniejszej interpretacji filmu. Odnieście się do lekcji wf-u na basenie, do meczu piłkarskiego, do rozmów dyrektorki z Jennifer, postaw nauczycieli wobec konfliktu głównych bohaterów . Z którą ze stron konfliktu wyraźnie sympatyzuje szkoła?

Grupa 4.

Skoncentrujcie się na modelu rodzin Aleksandra i Jennifer. Z ilu członków się one składają. Jak w tych rodzinach traktowani są główni bohaterowie? Na jakie wsparcie mogą liczyć? Jakie wzorce mogli wynieść nastolatkowie przyglądając się życiu swoich rodziców? Czy mogły mieć one wpływ na ich rozwój/ postawy? Zwróćcie uwagę na poziom zamożności obu rodzin, ich pozycję w społeczności lokalnej, opinie, które formułowane są na ich temat. Które z głównych bohaterów ma Waszym zdaniem większe wsparcie ze strony rodziny? Na czym to wsparcie polega?

Załącznik nr 2

„Wewnątrzgatunkowe walki są niezbędną formą selekcji i wbrew ogólnemu przekonaniu nie są tak straszne i krwawe. U większości zwierząt wykształcił się […] system hamulców, które zapobiegają poważnemu zranieniu lub zabiciu przedstawiciela własnego gatunku. Zdarza się to, choć rzadko, u zwierząt o bardzo licznym potomstwie lub przy zbyt dużym zagęszczeniu, gdy zabicie słabszego partnera daje szansę przetrwania silniejszemu. Wyjątkowo u drapieżnych ptaków zaobserwowano zabijanie i zjadanie młodszych i słabszych piskląt przez starsze. W przyrodzie obowiązuje zasada, że im potężniejsza i groźniejsza jest broń, którą dysponuje zwierzę, tym hamulce zapobiegające wzajemnemu zabijaniu się są silniejsze i skuteczniejsze. Pojawienie się tych hamulców jest jednym z największych osiągnięć ewolucji”.

źródło: Henryk Wiśniewski, Biologia dla klas III liceum ogólnokształcącego o profilu podstawowym i biologiczno-chemicznym, Warszawa 1995, s.330.

Rys. Małgorzata Gurowska
źródło:http://www.wysokieobcasy.pl/wysokie-obcasy/1,53664,18364889,poza-stadem.html?disableRedirects=true