Krótka informacja o filmie

„Indianin” to mądry i interesujący film dla dzieci i młodzieży. Traktuje o problemach związanych z poszukiwaniem własnej tożsamości przez indiańskiego chłopca adoptowanego przez holenderską rodzinę. Kiedy ma przyjść na świat naturalny potomek rodziców chłopca, kłopoty dziecka odmiennego rasowo, poszukującego swoich korzeni, tradycji plemiennej i Prawdziwego Imienia znacznie się pogłębiają.

Związki z podstawą programową

Edukacja przedszkolna:

Kształtowanie umiejętności społecznych dzieci: porozumiewanie się z dorosłymi i dziećmi, zgodne funkcjonowanie w zabawie i sytuacjach zadaniowych.

Dziecko kończące przedszkole i rozpoczynające naukę w szkole podstawowej:

• Obdarza uwagą dzieci i dorosłych, aby rozumieć to, co mówią i czego oczekują.
• Przestrzega reguł obowiązujących w społeczności dziecięcej (stara się współdziałać w zabawach i sytuacjach zadaniowych) oraz w świecie dorosłych.
• W miarę samodzielnie radzi sobie w sytuacjach życiowych i próbuje przewidywać skutki swoich zachowań.
• Umie się przedstawić: podaje swoje imię, nazwisko i adres zamieszkania.

Wychowanie przez sztukę – dziecko widzem i aktorem

Dziecko kończące przedszkole i rozpoczynające naukę w szkole podstawowej:

• Odgrywa rolę w zabawach parateatralnych, posługując się mową, mimiką, gestem i ruchem; umie posługiwać się rekwizytami (np. maską).

Wychowanie rodzinne, obywatelski i patriotyczne.

Dziecko kończące przedszkole i rozpoczynające naukę w szkole podstawowej:

• Wymienia imiona i nazwiska osób bliskich, wie gdzie pracują, czym się zajmują.
• Wie, że wszyscy ludzie mają równe prawa.

Edukacja wczesnoszkolna:

I klasa szkoły podstawowej:

Edukacja polonistyczna

w zakresie umiejętności społecznych warunkujących porozumiewanie się i kulturę języka.

Uczeń kończący klasę I:

• Obdarza uwagą dzieci i dorosłych, słucha ich wypowiedzi i chce zrozumieć co przekazują; komunikuje w jasny sposób swoje spostrzeżenia, potrzeby i odczucia.
• Uczestniczy w rozmowie na tematy związane z życiem rodzinnym i szkolnym, także inspirowane literaturą.
• w zakresie umiejętności wypowiadania się w małych formach teatralnych:
• Uczestniczy w zabawie teatralnej, ilustruje mimiką, gestem, ruchem zachowania bohatera literackiego bądź wymyślonego.
• Rozumie umowne znaczenie rekwizytu i umie posłużyć się nim w odgrywanej scence (zob. tropy interpretacyjne).

Edukacja społeczna

Uczeń kończący klasę I:

• Potrafi odróżnić, co jest dobre, a co złe w kontaktach z rówieśnikami i dorosłymi; wie, że warto być odważnym, mądrym i pomagać potrzebującym; wie, że nie należy kłamać lub zatajać prawdy;
• Współpracuje z innymi w zabawie, w nauce szkolnej i w sytuacjach życiowych; przestrzega reguł obowiązujących w społeczności dziecięcej oraz w świecie dorosłych;
• Wie co wynika z przynależności do rodziny, jakie są relacje między najbliższymi, wywiązuje się z powinności wobec nich;
• Ma rozeznanie, że pieniądze otrzymuje się za pracę;
• Wie gdzie można bezpiecznie organizować zabawy, a gdzie nie można i dlaczego;

Etyka

Uczeń kończący klasę I:

• Wie, że nie można dążyć do zaspokojenia własnych pragnień kosztem innych; nie niszczy otoczenia;
• Zdaje sobie sprawę jak ważna jest prawdomówność, stara się przeciwstawiać kłamstwu i obmowie;
• Wie, że nie wolno zabierać cudzej własności bez pozwolenia, pamięta o oddawaniu pożyczonych rzeczy i nie niszczy ich;

II-III klasa szkoły podstawowej:

Edukacja polonistyczna

Uczeń kończący klasę III:

Korzysta z informacji:

• Wyszukuje w tekście potrzebne informacje i w miarę możliwości korzysta ze słowników i encyklopedii przeznaczonych dla dzieci na I etapie edukacyjnym.
• Analizuje i interpretuje teksty kultury.
• Przejawia wrażliwość estetyczną, rozszerza zasób słownictwa poprzez kontakt z dziełami literackimi.
• W tekście literackim zaznacza wybrane fragmenty, określa czas i miejsce akcji, wskazuje głównych bohaterów,
• Ma potrzebę kontaktu z literaturą i sztuką dla dzieci, czyta wybrane przez siebie i wskazane przez nauczyciela książki, wypowiada się na ich temat.

Edukacja społeczna

Uczeń kończący klasę III:

• Odróżnia dobro od zła, stara się być sprawiedliwym i prawdomównym; nie krzywdzi słabszych i pomaga potrzebującym.
• Identyfikuje się ze swoją rodziną i jej tradycjami; podejmuje obowiązki domowe i rzetelnie je wypełnia;
• Jest tolerancyjny wobec osób innej narodowości, tradycji kulturowej itp.; wie, że wszyscy ludzie mają równe prawa;
• Wie, jak ważna jest praca w życiu człowieka, wie, jaki zawód wykonują jego najbliżsi i znajomi;

Etyka

Uczeń kończący klasę III:

• Rozumie, że ludzie mają równe prawa, niezależnie od tego, gdzie się urodzili, jak wyglądają, jaką religię wyznają, jaki mają status materialny; okazuje szacunek osobą starszym;
• Zastanawia się nad tym, na co ma wpływ, na czym mu zależy, do czego może dążyć nie krzywdząc innych; stara się nieść pomoc potrzebującym;
• Wie, że nie można zabierać cudzej własności i stara się tego przestrzegać; wie, że należy naprawić wyrządzoną szkodę; dostrzega, kiedy postaci z baśni, opowiadań, legend, komiksów nie przestrzegają reguły „nie kradnij”;
• Starannie dobiera przyjaciół i pielęgnuje przyjaźnie w miarę swoich możliwości;

Klasy IV-VI

Język polski

Analiza i interpretacja tekstów kultury. Uczeń zna teksty literackie i inne teksty kultury wskazane przez nauczyciela.

Wstępne rozpoznanie. Uczeń:

• nazywa swoje reakcje czytelnicze (np. wrażenia, emocje);
• konfrontuje sytuację bohaterów z własnymi doświadczeniami;
• wyraża swój stosunek do postaci.

Analiza. Uczeń:

• dostrzega swoistość artystyczną dzieła;
• odróżnia fikcję artystyczną od rzeczywistości;
• wyodrębnia elementy dzieła filmowego i telewizyjnego (scenariusz, reżyseria, ujęcie, gra aktorska);
• wskazuje cechy charakterystyczne przekazów audiowizualnych (filmu, programu informacyjnego, programu rozrywkowego), potrafi nazwać ich tworzywo (ruchome obrazy, warstwa dźwiękowa);
• omawia akcję, wyodrębnia wątki i wydarzenia;
• charakteryzuje i ocenia bohaterów;

Interpretacja. Uczeń:

• odbiera teksty kultury na poziomie dosłownym i przenośnym;
• objaśnia morał bajki oraz samodzielnie formułuje przesłanie baśni.

Wartości i wartościowanie. Uczeń odczytuje wartości pozytywne i ich przeciwieństwa wpisane w teksty kultury (np. przyjaźń – wrogość, miłość – nienawiść, prawda – kłamstwo, wierność – zdrada).

Historia i społeczeństwo

Refleksja nad sobą i otoczeniem społecznym. Uczeń:

• wyjaśnia, w czym wyraża się odmienność i niepowtarzalność każdego człowieka;
• podaje przykłady różnorodnych potrzeb człowieka oraz sposoby ich zaspokajania;
• wyjaśnia znaczenie rodziny w życiu oraz wskazuje przykłady praw i obowiązków przysługujących poszczególnym członkom rodziny;
• wyraża opinię na temat kultywowania tradycji i gromadzenia pamiątek rodzinnych;
• wyjaśnia, w czym przejawia się uprzejmość i tolerancja;
• podaje przykłady konfliktów między ludźmi i proponuje sposoby ich rozwiązywania.

Problemy ludzkości. Uczeń:

• opowiada o przejawach nędzy na świecie oraz formułuje własną opinię o działaniach pomocowych podejmowanych przez państwa lub organizacje pozarządowe;

Odkrycie Nowego Świata. Uczeń:

• wymienia następstwa wypraw odkrywczych dla Europy i dla Ameryki.

Życie na emigracji. Uczeń:

• rozróżnia emigrację polityczną i zarobkową;

Edukacja przyrodnicza

Ja i moje otoczenie. Uczeń:

• wymienia czynniki pozytywnie i negatywnie wpływające na jego samopoczucie w szkole oraz w domu i proponuje sposoby eliminowania czynników negatywnych;

Organizm człowieka. Uczeń:

• rozpoznaje i nazywa, na podstawie opisu, fotografii lub rysunku, etapy rozwoju człowieka (zarodkowy i płodowy, okres noworodkowy, niemowlęcy, poniemowlęcy, przedszkolny, szkolny, wieku dorosłego, starości);

Zdrowie i troska o zdrowie. Uczeń:

• podaje przykłady właściwego spędzania wolnego czasu, z uwzględnieniem zasad bezpieczeństwa w czasie gier i zabaw ruchowych oraz poruszania się po drodze;
• podaje przykłady zachowań i sytuacji, które mogą zagrażać zdrowiu i życiu człowieka (np. niewybuchy i niewypały, pożar, wypadek drogowy, jazda na łyżwach lub kąpiel w niedozwolonych miejscach);
• wymienia podstawowe zasady bezpiecznego zachowania się w domu, w tym posługiwania się urządzeniami elektrycznymi, korzystania z gazu, wody;

Gimnazjum:

Wychowanie do życia w rodzinie

• Rozwój człowieka: faza prenatalna, narodziny, faza niemowlęca, wczesnodziecięca, przedpokwitaniowa, dojrzewania, młodości, wieku średniego, wieku późnego. Życie jako fundamentalna wartość.
• Budowa prawidłowych relacji z rodzicami. Konflikt pokoleń; przyczyny i sposoby rozwiązywania konfliktów. Odpowiedzialność wszystkich za atmosferę w rodzinie. Rodzina niepełna.
• Rola autorytetów w życiu człowieka.

Uwaga: Należy także wskazać różne zagrożenia ukazane w filmie (nieuniknione dla prawidłowej konstrukcji fabuły), jak np. samodzielna wyprawa Koosa na wyspę oraz wyraźnie podkreślić, że są one zabronione do wykonywania bez opieki ludzi dorosłych.

Rozwój zainteresowań i pożądanych umiejętności uczniów

	TAK	NIE
Praca z filmem stwarza możliwości rozwoju kompetencji kluczowych uczniów	x
Film motywuje uczniów do samodzielnego uczenia się i poznawania	x
Film sprzyja rozwojowi wyobraźni uczniów	x
Film inspiruje do wykorzystania niestandardowych i oryginalnych metod pracy z uczniami	x
Film pozwala zaprojektować cykl zajęć wokół przedstawionego problemu	x
Film zawiera sceny przemocy		x
Film zawiera sceny erotyczne		x
Projekcja filmu musi być poprzedzona zajęciami wprowadzającymi		x
Analiza filmu wymaga obecności na zajęciach specjalisty (psychologa, pedagoga, innych)		x

Pomysły na zajęcia filmowe, proponowane metody pracy z filmem

W ramach pracy domowej uczeń przygotowuje krótką (ok. 2 min.) opowieść o sobie i swojej rodzinie. Jego zadaniem jest płynne opowiedzenie historii i zarejestrowanie jej na nośniku cyfrowym bądź magnetycznym rejestrującym dźwięk. Wzorem może być historia opowiadana przez Koosa: „Nazywam się Koos Segerda. To jest moja rodzina. Moja mama uwielbia się przytulać. Mój tata ma na imię Jan, jest bardzo wysoki i silny. Mój tata i dziadek to prawdziwi Segerda, mają długie nogi i świetnie pływają – niczego się nie boją, nawet nurkowania…”

Kolejnego dnia zajęć szkolnych uczniowie wspólnie odsłuchują nagrane wypowiedzi, orientując się tym samym, po pierwsze, do czego służą urządzenia rejestrujące dźwięk, po drugie, że każdy z nich ma do opowiedzenia ciekawą historię i każdy może być reżyserem własnego filmu. W toku dalszych zajęć (plastycznych) uczniowie rysują ilustracje bądź do swojej nagranej historii, bądź historii kolegi/koleżanki z ławki. W ten sposób można wskazać najmłodszym uczniom jak rozpoczynają się prace nad filmem:

Zapis pomysłu (w tym przypadku nagranie audialne, gdyż dzieci w tym wieku nie posiadają jeszcze pełnych umiejętności pisania)

Rozrysowanie (zajęcia plastyczne) uproszczonego storyboardu – „scenopis rysunkowym filmu albo jego fragmentu, wykonany techniką rysunkową, w którym każde ujęcie, a nawet każdy jego kadr, przedstawiony jest przez osobny rysunek, trochę jak w komiksie” [„Kompendium Terminologii Filmowej”, op. Wit Dąbal i Piotr Andrejew, Warszawa 2005.].

W toku kolejnych zajęć można wprowadzić pojęcie komiksu, którego forma odpowiada poznanemu na wcześniejszych zajęciach storyboardowi.

Najważniejszą częścią składową filmu jest dobrze skonstruowana fabuła. Opowieści snute przez dzieci charakteryzuje dość dobrze rozwinięta fantazja. Umiejętność prawidłowego i spójnego konstruowania wielozdaniowych fabuł może wspierać uczestnictwo w grze planszowej „Pluszaki Rozrabiaki” (autor: Reiner Knizia, wyd. Egmont), w której „gracze wymyślają i opowiadają historie oraz zapamiętują związane z nimi obrazki. Wygrywa w niej gracz, któremu uda się najlepiej zapamiętać opowiadane historie”. Użyteczność gry w rozwoju umiejętności tworzenia złożonych wypowiedzi potwierdza pedagog reedukator Małgorzata Dumańska: „Gra wspomaga twórcze myślenie dziecka, motywuje do wypowiadania się pełnymi zdaniami, rozwija wyobraźnię i ćwiczy pamięć”. Ponadto na przykładzie opowiadanej historii, można zainteresowanym uczniom przedstawić rolę narratora opowiadania – w grze role narratorów przechodzą na kolejnych graczy, w filmie „Indianin” narratorem jest główny bohater, który opowiada swoją własną historię.

Z omawianego tu filmu można dowiedzieć się, że zgodnie z indiańską tradycją imiona poszczególnych członków rodu nadawane są dopiero po kilku latach życia, a odnoszą się do najmocniejszych cech charakteru danej jednostki (nie jak w kulturze polskiej tuż po urodzeniu). W ramach zajęć przedszkolnych lub wczesnoszkolnych można zaproponować uczniom zabawę w nadawanie sobie pseudonimów na wzór indiańskich imion. W tym celu uczeń musi określić swoją najsilniejszą cechę i właśnie do niej dostosować własne „przezwisko” np. mądra sowa, szybki lampart, zwinny jeleń czy śpiący niedźwiedź.

Pomysły na zajęcia wychowawcze (z udziałem psychologa):

• będę mieć braciszka/siostrzyczkę,
• moje miejsce w rodzinie,
• co to jest tożsamość i z czym się wiąże?
• nie kochacie mnie i nie rozumiecie, to ucieknę,
• rodzina biologiczna i rodzina zastępcza; czy miłość rodziców dotyczy tylko biologicznych dzieci?

Indiański biwak. Po obejrzeniu filmu można zorganizować na placu przed szkołą, przedszkolem indiański biwak. Wskazane byłoby wcześniejsze zapoznanie dzieci z niektórymi zwyczajami Indian (w filmie są to Indianie z Peru, ale szerzej znana jest kultura Indian Wielkich Równin z Ameryki Północnej np. Lakota) oraz ich życiem codziennym. Dobrze byłoby ustawić namiot tipi, przygotować totemy, pióropusze etc. Gdyby okazało się to zbyt trudne, można się skontaktować z jedną z wielu na terenie kraju „wiosek indiańskich”.

Tropy interpretacyjne, w tym zagadnienia filmoznawcze

Skąd się wziąłem? To pytanie intryguje wielu młodych ludzi, odkąd zaczynają postrzegać siebie, jako jednostkę przynależną do najmniejszej komórki społecznej – rodziny. Odpowiedź na to stosunkowo proste pytanie bywa niekiedy kłopotliwa, co przyczynia się do kreacji mitów „o dzieciach znalezionych w kapuście” czy „dzieciach przynoszonych przez bociany”. Film „Indianin” daje dość dobrą i adekwatną do wieku młodych odbiorców odpowiedź: „Większość dzieci wychodzi z brzucha matki, ja wyszedłem z samolotu”. Dzięki omawianemu tu filmowi możemy w łagodny i przystępny sposób uświadomić dzieci skąd się biorą i jakim sposobem stają się częścią rodziny: narodziny naturalne bądź adopcja.

Pojawienie się nowego członka rodziny często stanowi znaczny problem emocjonalny dla starszego dziecka. Wynika to zazwyczaj z zazdrości o względy rodziców oraz poczucia odrzucenia. Film ten może być dobrym materiałem instruktażowym, jak młody człowiek radzi sobie z pojawieniem się młodszego rodzeństwa; oraz w przystępny sposób uświadamia, że narodziny młodszego brata lub siostry nie zmieniają nastawiania rodziców wobec starszego syna/córki. Warto też podjąć problem spokrewnienia i adopcji oraz równego traktowania dzieci zarówno tych adoptowanych, jak i własnych. Młodzi ludzie dowiadują się, że nie ważne jest pochodzenie, a rodzina jest tam, gdzie kochający ich ludzie.

Uwaga: w filmie pojawia się dość niefortunne zdanie, które może zostać źle odebrane przez dzieci innej narodowości bądź nacji (szczególnie adoptowanych): „Ty też jesteś naszym dzieckiem kochanie, nieważne, że pochodzisz z Peru”. W przypadku tego zdania konieczny jest komentarz, że miłość rodzicielska (nawet w przypadku dzieci adoptowanych), nie ma związku z pochodzeniem dziecka.

Uczeń ma okazję do obserwacji (i oswojenia) różnego typu uczuć oraz różnych sposobów ich okazywania. Np. „kiedy dorośli są szczęśliwi, płaczą, zwłaszcza kiedy spodziewają się dziecka – nie wiem, czy tak samo jest, kiedy dziecko przylatuje samolotem”. Analogicznie zawarte w filmie myśli stają się swoistym podręcznikiem radzenia sobie ze stresem, negatywnymi uczuciami czy bezradnością: „kiedy się boisz, myśl o miłych rzeczach, np. wyścigach motocyklowych, albo o buzi pełnej czekolady”.

Wyżej wymienione zagadnienia oraz projekcję „Indianina” można zestawić z prezentacją jednego odcinka polskiego serialu telewizyjnego „Rodzina zastępcza” (Polska, 1999-2009), który także traktuje o adopcji dzieci innych ras oraz bezwzględnej miłości rodzicielskiej.

Koos od swych rodaków z Peru otrzymuje magiczną dla ich kultury lalkę (Ekeko), która ma zapewnić jej właścicielowi powodzenie w różnych przedsięwzięciach życiowych. Można zastanowić się, na zasadzie porównania, jakie „amulety” popularne są w naszej kulturze (np. słoń z podniesioną w górę trąbą) oraz jakie pełnią funkcję kulturowe. Jeżeli edukacja dzieci i młodzieży odbywa się w placówkach katolickich, można też zaproponować dyskusję nad różnicą pomiędzy symbolem religijnym (np. medalik na łańcuszku), a amuletem lub przedmiotem magicznym (np. słoń lub żaba).

Poszukiwanie własnej tożsamości narodowej dość dobrze wpisuje się w politykę państw przynależnych do Unii Europejskiej. Na paneuropejską tradycję składają się historie i zwyczaje poszczególnych państw przynależnych do międzynarodowej struktury. Film dość dobrze ilustruje wewnętrzną potrzebę młodego człowieka do poszukiwania własnych korzeni – historii własnej rodziny, tradycji narodowych czy zwyczajów panujących w kraju, z którego pochodzi (choć film odnosi się do państwa Ameryki Południowej – Peru, treści w nim zawarte są uniwersalne i wykorzystać je można w edukacji dzieci wszystkich narodowości). Odwołując się do zachowań młodego Indianina można promować także zainteresowanie dzieci własnym miejscem zamieszkania, tradycjami narodowymi i rodzinnymi, a także poczucie własnej tożsamości. Tu dość dobrze swoją rolę spełnia wiersz Władysława Bełzy „Katechizm polskiego dziecka” („Kto ty jesteś? Polak mały…”)

Film dość dobrze ilustruje zderzenie dwóch społeczeństw południowoamerykańskiego (związanego z naturą) i europejskiego (związanego z kulturą). Można na jego podstawie rozpatrywać różnice kulturowe pomiędzy poszczególnymi krajami, a nawet kontynentami (np. zwiedzanymi przez młodzież podczas wakacji), a zwyczajami znanymi z własnego kraju.

W filmie poruszone zostają także problemy: przełamywanie własnych słabości i strachu (pływanie/nurkowanie), rozwijanie własnego hobby (motocykle), poznawanie wartości pieniądza (zawartość skarbonki, a koszt biletu do Peru), poszanowania cudzej własności oraz pracy innych osób (Koos za niską cenę sprzedaje na targu, „karuzelę” zawieszaną nad łóżeczkiem niemowlaka, w którą ojciec Koosa włożył wiele pracy), rozszyfrowanie skrótu n/n (nomen niesko).

Mimo, że akcja filmu rozgrywa się w Holandii, jego tematem jest także zderzenie kultur: europejskiej, chrześcijańskiej oraz prekolumbijskiej, a także nowoczesności i tradycji. Podobny temat został poruszony w filmie „Jeździec wielorybów” reż. Niki Caroi dotyczy zwyczajów Nowej Zelandii.