Krótka informacja o filmie

François jest nauczycielem języka francuskiego. Szkoła, w której pracuje, położona jest w multi-etnicznej dzielnicy Paryża. Każda z klas to swoisty mikrokosmos współczesnej Francji, a przede wszystkim barwna mieszanka różnych osobowości. Wśród jego podopiecznych są biali i czarni, leniwi i pracowici, błyskotliwi i ślamazarni, sympatyczni i bezwzględni. François jest pasjonatem. Wie, że dla jego uczniów „Kandyd” Woltera niekoniecznie jest najwłaściwszym materiałem nauczania. Mimo wszystko wytrwale próbuje dotrzeć do swoich 24 wychowanków, i sprawić, by język francuski był dla nich nie tylko przedmiotem, ale i pomostem do dorosłości i dojrzałości. Czasem robi to z sukcesem, ale niekiedy i on ponosi porażki.

Związki z podstawą programową

Osiąganie celów kształcenia i spełnianie odnoszących się do nich wymagań szczegółowych:

Język polski

Zakres podstawowy

Analiza i interpretacja tekstów kultury. Uczeń:

• Prezentuje własne przeżycia wynikające z kontaktu z dziełem sztuki;
• Określa problematykę utworu;
• Rozpoznaje w utworze sposoby kreowania świata przedstawionego i bohatera (narracja, fabuła, akcja);
• Wskazuje zastosowane w utworze środki wyrazu artystycznego i ich funkcje;
• Wykorzystuje w interpretacji elementy znaczące dla odczytania sensu utworu (np. słowa-klucze, wyznaczniki kompozycji);
• Wykorzystuje w interpretacji utworu konteksty (np. literackie, kulturowe, filozoficzne, religijne);

Wartości i wartościowanie. Uczeń:

• Dostrzega obecne w (…) tekstach kultury wartości narodowe i uniwersalne
• Dostrzega w świecie konflikty wartości oraz rozumie źródła tych konfliktów.

Świadomość językowa. Uczeń:

• Operuje słownictwem z określonych kręgów tematycznych (na tym etapie rozwijanym i koncentrującym się przede wszystkim wokół tematów: Polska, Europa, świat – współczesność i przeszłość; kultura, cywilizacja, polityka).

Zakres rozszerzony

Analiza i interpretacja tekstów kultury. Uczeń:

• Wskazuje związki między różnymi aspektami utworu (estetycznym, etycznym i poznawczym);
• Rozpoznaje aluzje literackie i symbole kulturowe (np. biblijne, romantyczne) oraz ich funkcję ideową i kompozycyjną, a także znaki tradycji;

Wiedza o społeczeństwie

Zakres podstawowy

Edukacja i praca w Polsce i Unii Europejskiej. Uczeń:

• Wymienia prawa i obowiązki ucznia; wyszukuje gwarantujące je przepisy prawa oświatowego (np. w ustawie, statucie szkoły) oraz przepisy zawarte w innych aktach prawnych (…);
• Rozpoznaje przypadki naruszania praw ucznia i w razie potrzeby podejmuje odpowiednie kroki w celu ich ochrony;

Ochrona praw i wolności. Uczeń:

• Rozpoznaje przejawy rasizmu, szowinizmu, antysemityzmu i ksenofobii; uzasadnia potrzebę przeciwstawiania się im oraz przedstawia możliwości zaangażowania się w wybrane działania na rzecz równości i tolerancji;
• Znajduje informacje o naruszaniu praw człowieka w wybranej dziedzinie (np. prawa kobiet, prawa dziecka, wolność wyznania, prawo do edukacji, prawa humanitarne) i projektuje działania, które mogą temu zaradzić.

Naród, ojczyzna i mniejszości narodowe. Uczeń:

• Omawia czynniki sprzyjające asymilacji oraz służące zachowaniu tożsamości narodowej;
• Charakteryzuje postawy współczesnych Polaków wobec ojczyzny i narodu;
• Charakteryzuje mniejszości narodowe, etniczne i grupy imigrantów żyjące w Polsce (liczebność, historia, kultura, religia itp.); wymienia prawa, które im przysługują;

Etyka

• Wymiar moralny życia człowieka. Zdolność rozpoznawania wartości i powszechne dążenie do dobra. Świadomość moralna. Rola sumienia w prawidłowym rozwoju wewnętrznym. Sądy i oceny moralne. Przykłady patologii w zakresie świadomości moralnej. Problem manipulacji. Obecność dobra i zła we współczesnej kulturze.
• Przykłady współczesnych przejawów kryzysu moralnego i dylematów w zakresie wyborów moralnych oraz sposoby ich rozwiązywania na gruncie etyki chrześcijańskiej oraz innych koncepcji etycznych.

Język francuski – zakres rozszerzony

Uczeń posługuje się bogatym zasobem środków językowych (…) w zakresie następujących tematów:

• Człowiek (np. dane personalne, wygląd zewnętrzny, cechy charakteru, uczucia i emocje, zainteresowania, problemy etyczne);
• Dom (np. miejsce zamieszkania, opis domu, pomieszczeń domu i ich wyposażenia, wynajmowanie, kupno i sprzedaż mieszkania);
• Szkoła (np. przedmioty nauczania, oceny i wymagania, życie szkoły, kształcenie pozaszkolne, system oświaty)

Rozwój zainteresowań i pożądanych umiejętności uczniów

Pomysły na zajęcia filmowe, proponowane metody pracy z filmem

Relacje nauczyciel – uczniowie

Film „Klasa” ujawnia cały kompleks złożoności obopólnych relacji. Po pierwsze obserwujemy stosunki między nauczycielem François a jego uczniami. W dalszej kolejności widzimy zachowanie się nauczycieli wobec siebie, a także uczniów wobec siebie. Zderzają się tu różne światopoglądy. Podczas gdy nauczyciel należy do sztywnej i zbiurokratyzowanej instytucji szkoły, której zadaniem jest dostarczanie wiedzy (edukowanie), uczniowie są grupą z jednej strony bardzo żywotną, żonglującą słowem i dowcipem, z drugiej leniwą, niezdyscyplinowaną i oporną. Dlatego też, na bazie tych odmiennych funkcji i ról, zasadza się potencjalny konflikt pomiędzy nimi. Konsekwencją tego są różne oczekiwania i efekty.

Zadanie:

• opisz relacje między François a jego uczniami
• wskaż sytuacje, w których François naraża się uczniom oraz te, kiedy zachowuje się wobec nich właściwie.
• Które dialogi są dla ciebie szczególnie poruszające, zadziwiające, czy też szokujące i dlaczego?
• jak uczniowie odnoszą się do materiału nauczania; wskaż różnice między ich charakterami, czy oni zawsze rozumieją, co François im wyjaśnia?
• Jakie jest zachowanie w obrębie grupy nauczycieli, co ono ujawnia, opisz te sceny.
• Jak zachowuje się François wobec swoich koleżanek i kolegów, w których sytuacjach natrafia na ich opór.
• w jakim stopniu uczniowie z filmu są reprezentatywni dla całego systemu edukacji?
• co o nich myślicie?
• w jaki sposób Wy możecie wyrażać siebie, swoją tożsamość w szkole.

Obraz nauczyciela

Obraz nauczyciela w wielu filmach bywa nieco wyidealizowany (np. „Stowarzyszenie umarłych poetów”, „Młodzi gniewni), albo stereotypowy. Tymczasem François ucieleśnia pedagoga, który wprawdzie podchodzi do swojego zawodu optymistycznie i w sposób zaangażowany, to jednak czasem się myli, przez co wydaje się bardziej ludzki. Nie do końca potrafi w zrozumiały sposób wyjaśnić, dlaczego opanowanie przestarzałych form j. francuskiego jest konieczne („polegajcie na swojej intuicji”), nie udaje mu się też poskromić niesfornego Souleymana. Do tego używa wobec uczennic słowa „pinda”, a wielu sytuacjach wydaje się być bezradny, co doprowadza do eskalacji problemu w tytułowej klasie.

Zadanie:

• jak jest przedstawiony w filmie nauczyciel Francis? Wymień jego cechy? Czy jego obraz jest wiarygodny, czy też wyidealizowany? Przedyskutujcie, w których sytuacjach wydaje się wam realistyczny, a w których nie.
• wymieńcie inne filmy, w których gł. bohater jest nauczycielem; jaką postacią on w nich jest (przyjacielem, idealistą, ratownikiem, przeciwnikiem); która odsłona jest wg was najbardziej wiarygodna?

Szkoła – miejsce życia: demokracja i integracja

Film Cantata pozwala nam poprzez pryzmat szkolnej klasy zobaczyć szkołę jako mikrokosmos społeczeństwa. Wchodzą tu w grę takie aspekty jak: nierówność, integracja, wykluczenie kulturowe i społeczne, które zachodzi na różne sposoby.

Oprócz tego film ostrożnie kwestionuje ideał „republikańskiej szkoły” (wszystkie osoby poprzez równy dostęp do francuskiego systemu kształcenia, otrzymują wstęp do francuskiego społeczeństwa). Niektórzy uczniowie, wymagający szczególnej uwagi, potrzebują osobistych kontaktów lub ich rodzice powinni czasem bywać w szkole. Tymczasem rodzice uczniów migracyjnych często nie potrafią mówić w j. francuskim. Francis musi w inny sposób próbować dotrzeć do tych rodzin.

Oprócz nauki mowy i pisania j. francuskiego, François chodzi o wpojenie uczniom podstawowych zasad współżycia społecznego, jak np. respekt, dyscyplina, tolerancja.

Film, będący rzecznikiem edukacji, stawia w centrum nauczyciela, który ma przygotować swoich uczniów do brania udziału w życiu społecznym. W trakcie dyskusji na lekcjach, nauczyciel próbuje skonfrontować uczniów, poszerzyć dialog i wciągnąć ich do rozmowy. Poprzez sporządzanie autoportretu, uczniowie uczą się rozpoznawania swoich cech charakteru, upodobań, uprzedzeń oraz swojego miejsca/ pozycji w klasie.

Zadania

• jak dalece ten film odbija jakąś część społeczeństwa? Podaj przykłady ze swojego otoczenia, jeśli to możliwe.
• jakie wartości François próbuje przekazać swoim uczniom? Dlaczego on to robi?
• które umiejętności, wg ciebie, są ważne, by móc uczestniczyć w życiu społecznym? Co szkoła może czy też powinna osiągnąć w tym względzie?
• co film pokazuje odnośnie znaczenia mowy? Czy kompetencja mówienia / porozumiewania się stanowi bazę demokracji? Czy François udaje się przybliżyć znaczenie mowy? Co jego uczniowie myślą o „snobach”?
• jak François chciałby dotrzeć do tych uczniów, dla których francuski nie jest językiem ojczystym?
• czy François udaje się włączyć wszystkich uczniów do lekcji? W których sytuacjach spełza to na niczym i dlaczego? Spróbuj wskazać te sceny?
• w filmie mówi się, że integracja zaczyna się w czterech ścianach jednej sali lekcyjnej. Co możesz powiedzieć na temat integracji na podstawie sytuacji z filmu/ twojej szkoły / w ogóle ?
• film podnosi kwestię wartości „formalnego” i „nieformalnego” uczenia się, badania zakresu w jakim stopniu w naszej wiedzy gra rolę intuicja. Jak myślisz, jakie miejsce powinno zajmować nieformalne uczenie się? Co mogłoby je konstytuować – jakiego rodzaju edukacja?

Odpowiedzialność szkoły – jak obchodzić się z problematycznymi przypadkami

Chociaż François na początku jest bardzo zmotywowany, by rozwiązać problem Souleymana (bardzo go chwali przed innymi przy okazji zajęć dot. portretu samego siebie) i wierzy, że uda mu się wpłynąć na lepsze zachowanie ucznia, to jednak coraz bardziej zdaje sobie sprawę, że sytuacja niewiele się zmieni. Gdy pozostali nauczyciele zaczynają dyskutować o niedobrym zachowaniu Souleymana i zastanawiają się jakie kroki przedsięwziąć, François także bierze w tym udział. Zaproponowane przez jedną z nauczycielek środki – podniesienie pozytywnych cech ucznia – niewiele zmieniają w zachowaniu Souleymana. On wydaje się po prostu nie przyjmować pochwał i ich nie akceptować. Po incydencie w klasie, Souleymane musi poddać się środkom dyscyplinarnym i zostać wydalonym ze szkoły.

Pytania:

• czy szkoła powinna była zapobiec wydaleniu Souleymane? Dlaczego tak, dlaczego nie?
• czy wg ciebie Souleymane sam musi ponieść konsekwencje, które doprowadzą go do prawdopodobnej deportacji? Czy szkoła po chybionej próbie ostrzeżenia chłopca, powinna go była mimo wszystko dalej uczyć? Jak dużą odpowiedzialność za swe postępowanie powinna ponosić młodzież w wieku 14 lat?
• do jakiego stopnia szkoła ponosi odpowiedzialność za społecznych outsiderów i młodzież kryminalną? Czy szkoła powinna tolerować, czy też wydalać uczniów, którzy stosują przemoc lub są dilerami?
• jakie środki powinny być stosowane, by młodzież z problemami skierować na właściwe tory. Co byś zrobił gdybyś był nauczycielem z takim przykładem jak Souleymane.
• jak myślisz, co osiąga się przez stosowanie kar? Czy są lepsze metody, by zmienić niepożądane zachowania?

Metody realizacji filmu/sposób opowiadania/styl inscenizacji

Laurent Cantet nakręcił sprawiający wrażenie dokumentu film fabularny według książki nauczyciela François Bégaudeau, który zagrał nim główną rolę. Pozostali nauczyciele i uczniowie są również „prawdziwi”. Pochodzą z tej samej szkoły co François Bégaudeau i grają fikcyjne postaci, które niezwykle bliskie rzeczywistości. Wszyscy przygotowywali się do tego zadania wg podanych wytycznych, ale dialogi improwizowali. Lekcje były kręcone trzema kamerami HD, ustawionymi z tej samej strony pomieszczenia. Jedna z nich filmowała tylko nauczyciela, druga – uczniów, w chwili ich wypowiedzi, trzecia koncentrowała się na drugim i trzecim planie, obserwując spontaniczne zachowania reszty klasy, co przydało filmowi autentyczności.

Wybór formatu cinemascopowego do tego tematu lepiej oddał relacje między uczniami i ogólną atmosferę klasy. Można było dzięki temu zogniskować poszczególne osoby w zbliżeniach, a powstałe przy tym nieostrości dały poczucie nieprzejrzystości.

Pytania:

• jakimi cechami wyróżnia się styl inscenizacji „Klasy”?
• opisz, dlaczego ten film jest tak bezpośredni i autentyczny?
• co różni styl „Klasy” od innych znanych ci filmów, zwłaszcza tzw. głównego nurtu? (porównaj styl „Klasy” do kina stylu zerowego)
• jak myślisz, dlaczego reżyser zdecydował się na taki właśnie styl?
• dlaczego nie wykorzystał żadnej muzyki? Czy taki zabieg często jest stosowany? Czy dla Ciebie muzyka w filmie jest ważna i w jaki sposób kieruje ona naszą uwagą.