Krótka informacja o filmie

„Whisky dla aniołów” to bardzo interesujący i przydatny w edukacji film; oprócz tego fundujący widzom dużą dawkę niewymuszonego humoru sytuacyjnego oraz dreszczyk emocji. Fabuła filmu jest głęboko osadzona w realiach społecznych współczesnej Wielkiej Brytanii, a także nawiązuje do tradycji brytyjskiego kina „młodych gniewnych”. Film może stanowić pretekst do omawiania wielu zagadnień wychowawczych dotyczących młodych ludzi, jak: problem przemocy, rodziny dysfunkcyjnej, metod rozwiazywania konfliktów, itd.

Seans „Whisky dla aniołów” ucieszy także wybrednych kinomanów.

Związki z podstawą programową

Gimnazjum

Język polski

Odbiór wypowiedzi i wykorzystanie zawartych w nich informacji

Czytanie i słuchanie. Uczeń:

• odbiera komunikaty pisane, mówione, w tym nadawane za pomocą środków audiowizualnych – rozróżnia informacje przekazane werbalnie oraz zawarte w dźwięku i obrazie

Analiza i interpretacja tekstów kultury.

Wstępne rozpoznanie. Uczeń:

• opisuje odczucia, które budzi w nim dzieło
• rozpoznaje problematykę utworu

Analiza. Uczeń:

• przedstawia najistotniejsze treści wypowiedzi w takim porządku, w jakim występują one w tekście
• znajduje w tekstach współczesnej kultury popularnej (np. w filmach, komiksach, piosenkach) nawiązania do tradycyjnych wątków literackich i kulturowych; wskazuje przykłady mieszania gatunków
• uwzględnia w analizie specyfikę tekstów kultury przynależnych do następujących rodzajów sztuki: literatura, teatr, film, muzyka, sztuki plastyczne, sztuki audiowizualne

Interpretacja. Uczeń:

• przedstawia propozycję odczytania konkretnego tekstu kultury i uzasadnia ją
• uwzględnia w interpretacji potrzebne konteksty, np. biograficzny, historyczny

Wartości i wartościowanie. Uczeń:

• ze zrozumieniem posługuje się pojęciami dotyczącymi wartości pozytywnych i ich przeciwieństw oraz określa postawy z nimi związane, np. patriotyzm – nacjonalizm, tolerancja – nietolerancja, piękno – brzydota, a także rozpoznaje ich obecność w życiu oraz w literaturze i innych sztukach
• omawia na podstawie poznanych dzieł literackich i innych tekstów kultury podstawowe, ponadczasowe zagadnienia egzystencjalne: miłość, lęk, nadzieja, inność, poczucie wspólnoty, solidarność, sprawiedliwość
• dostrzega i poddaje refleksji uniwersalne wartości humanistyczne
• dostrzega zróżnicowanie postaw społecznych, obyczajowych, narodowych, religijnych, etycznych, kulturowych i w ich kontekście kształtuje swoją tożsamość

Tworzenie wypowiedzi

Mówienie i pisanie. Uczeń:

• tworzy spójne wypowiedzi ustne (monologowe i dialogowe) oraz pisemne w następujących formach gatunkowych: opis sytuacji i przeżyć, charakterystyka postaci filmowej, sprawozdanie z filmu
• uczestniczy w dyskusji, uzasadnia własne zdanie, przyjmuje poglądy innych lub polemizuje z nimi

Świadomość językowa. Uczeń:

• operuje słownictwem z określonych kręgów tematycznych (na tym etapie rozwijanym i koncentrującym się przede wszystkim wokół tematów: rozwój psychiczny, moralny i fizyczny człowieka; społeczeństwo i kultura; region i Polska)

Język angielski

Uczeń posługuje się podstawowym zasobem środków językowych (leksykalnych, gramatycznych, ortograficznych oraz fonetycznych), umożliwiającym realizację pozostałych wymagań ogólnych w zakresie następujących tematów:

• kultura (np. dziedziny kultury, twórcy i ich dzieła, uczestnictwo w kulturze, media)
• życie społeczne (np. konflikty i problemy społeczne, przestępczość)
• elementy wiedzy o krajach obszaru nauczanego języka oraz o kraju ojczystym, z uwzględnieniem kontekstu międzykulturowego oraz tematyki integracji europejskiej

Etyka

• Człowiek jako osoba; natura i godność człowieka
• Rola i znaczenie sumienia w ocenie moralnej i dla wewnętrznego rozwoju człowieka
• Samowychowanie jako droga rozwoju
• Człowiek wobec wartości; człowiek wobec cierpienia i śmierci
• Praca i jej wartość dla człowieka, znaczenie etyki zawodowej

Szkoła ponadgimnazjalna

Język polski:

Odbiór wypowiedzi i wykorzystanie zawartych w nich informacji

Czytanie i słuchanie. Uczeń:

• rozpoznaje typ nadawcy i adresata tekstu
• rozpoznaje w wypowiedzi ironię, objaśnia jej mechanizm i funkcję

Zakres rozszerzony

• twórczo wykorzystuje wypowiedzi krytycznoliterackie i teoretycznoliterackie (np. recenzja, szkic, artykuł, esej)

Samokształcenie i docieranie do informacji. Uczeń:

• szuka literatury przydatnej do opracowania różnych zagadnień; selekcjonuje ją według wskazanych kryteriów (w zasobach bibliotecznych korzysta zarówno z tradycyjnego księgozbioru, jak i z zapisów multimedialnych i elektronicznych, w tym Internetu)
• tworzy przedmiotowe bazy danych zawierające informacje zdobywane w toku nauki

Zakres rozszerzony

• samodzielnie wybiera do lektury teksty, stosując różne kryteria wyboru, które potrafi uzasadnić

Świadomość językowa. Uczeń:

Zakres rozszerzony

• dostrzega związek języka z obrazem świata

Analiza i interpretacja tekstów kultury. Uczeń zna teksty literackie i inne teksty kultury wskazane przez nauczyciela

Wstępne rozpoznanie. Uczeń:

• prezentuje własne przeżycia wynikające z kontaktu z dziełem sztuki
• określa problematykę utworu

Analiza. Uczeń:

• rozpoznaje w utworze sposoby kreowania świata przedstawionego i bohatera (narracja, fabuła, sytuacja liryczna, akcja)

Zakres rozszerzony

• wskazuje związki między różnymi aspektami utworu (estetycznym, etycznym i poznawczym)
• dostrzega przemiany konwencji i praktykę ich łączenia (synkretyzm konwencji i gatunków)

Interpretacja. Uczeń:

• wykorzystuje w interpretacji utworu konteksty (np. literackie, kulturowe, filozoficzne, religijne)
• porównuje funkcjonowanie tych samych motywów w różnych utworach literackich
• odczytuje treści alegoryczne i symboliczne utworu

Wartości i wartościowanie. Uczeń:

• dostrzega związek języka z wartościami, rozumie, że język podlega wartościowaniu, (np. język jasny, prosty, zrozumiały, obrazowy, piękny), jest narzędziem wartościowania, a także źródłem poznania wartości (utrwalonych w znaczeniach nazw wartości, takich jak: dobro, prawda, piękno; wiara, nadzieja, miłość; wolność, równość, braterstwo; Bóg, honor, ojczyzna; solidarność, niepodległość, tolerancja)
• dostrzega obecne w utworach literackich oraz innych tekstach kultury wartości narodowe i uniwersalne
• dostrzega w świecie konflikty wartości (np. równości i wolności, sprawiedliwości i miłosierdzia) oraz rozumie źródła tych konfliktów

Zakres rozszerzony

• wskazuje różne sposoby wyrażania wartościowań w tekstach

Tworzenie wypowiedzi

Świadomość językowa. Uczeń:

• operuje słownictwem z określonych kręgów tematycznych (na tym etapie rozwijanym i koncentrującym się przede wszystkim wokół tematów: Polska, Europa, świat – współczesność i przeszłość; kultura, cywilizacja, polityka)

Wiedza o kulturze:

Odbiór wypowiedzi i wykorzystanie zawartych w nich informacji. Uczeń:

• zna dwudziestowieczne dzieła reprezentujące różne dziedziny sztuki (literaturę, architekturę, plastykę, muzykę, teatr, fotografię, film, sztukę nowych mediów) i dostrzega związki pomiędzy nimi
• wskazuje różne funkcje dzieła sztuki (np. estetyczną, komunikacyjną, społeczną, użytkową, kultową, poznawczą, ludyczną)
• analizuje film lub analizuje spektakl teatralny, posługując się podstawowymi pojęciami z zakresu właściwej dziedziny sztuki
• wymienia różne formy mediów kultury (słowo mówione, pismo, książka, obraz malarski, fotografia, film, program telewizyjny, spektakl teatralny) oraz użycia (nowe media, media masowe, media interaktywne, multimedia)
• wyjaśnia, na czym polegają różne formy kontaktu z kulturą (odbiór bierny, aktywny, konsumpcja, produkcja, twórczość, użytkowanie, uczestnictwo, animacja)
• lokuje wytwory kultury (zachowania, zwyczaje, normy moralne, wytwory materialne, dzieła sztuki) w kontekście grup społecznych, w których są tworzone i odbierane (rodzina, rówieśnicy, społeczność lokalna, naród)
• samodzielnie wyszukuje informacje na temat kultury w różnych mediach, bibliotekach

Tworzenie wypowiedzi. Uczeń:

• wypowiada się – w mowie i w piśmie – na temat wytworów kultury i ludzkich praktyk w kulturze (zachowań, obyczajów, przedmiotów materialnych, dzieł sztuki)
• wypowiada się na temat dzieła sztuki, używając pojęć zarówno swoistych dla poszczególnych sztuk, jak i wspólnych (forma, kompozycja, funkcja, nadawca, odbiorca, użytkownik, znaczenie, kontekst, medium)
• określa swoje zainteresowania, potrzeby i preferencje kulturalne oraz uzasadnia je w dyskusji

Analiza i interpretacja tekstów kultury. Uczeń:

• odnosi elementy kultury (zachowania, zwyczaje, praktyki, przedmioty materialne, dzieła sztuki) do kategorii: czas, przestrzeń, ciało, grupa społeczna (rodzina, rówieśnicy, społeczność lokalna, naród)
• interpretuje praktyki kultury z najbliższego otoczenia (klasa, szkoła, dom, osiedle, podwórko, miasto, kościół, stadion piłkarski)
• dostrzega i nazywa związek między dziełem a sytuacją społeczno-historyczną i obyczajami epoki, w której powstało
• wskazuje relacje między kulturami: lokalną, regionalną, narodową i europejską, ujawniające się w konkretnych dziełach sztuki i praktykach kultury

Język angielski:

Uczeń posługuje się podstawowym zasobem środków językowych (leksykalnych, gramatycznych, ortograficznych oraz fonetycznych), umożliwiającym realizację pozostałych wymagań ogólnych w zakresie następujących tematów:

• elementy wiedzy o krajach obszaru nauczanego języka oraz o kraju ojczystym, z uwzględnieniem kontekstu międzykulturowego oraz tematyki integracji europejskiej, w tym znajomość problemów pojawiających się na styku różnych kultur i społeczności.

Chemia:

Chemia wspomaga nasze zdrowie. Chemia w kuchni. Uczeń:

• opisuje procesy fermentacyjne zachodzące podczas wyrabiania ciasta i pieczenia chleba, produkcji wina, otrzymywania kwaśnego mleka, jogurtów, serów; zapisuje równania reakcji fermentacji alkoholowej i octowej

Etyka:

• Człowiek jako osoba i jego działanie. Etyczna analiza aktywności ludzkiej
• Motywy podejmowanych decyzji
• Cel i sens ludzkiej egzystencji. Hierarchie celów. Szczęście w życiu ludzkim
• Rozwój moralny i duchowy człowieka jako osoby. Rola oddziaływań wychowawczych
• Dobro moralne i wartości moralne. Hierarchia wartości. Wartości autoteliczne i instrumentalne. Konflikt wartości. Wartości wybierane i realizowane
• Prawo moralne, imperatyw moralny, w tym prawo naturalne. Dekalog jako podstawa życia moralnego. Problem relatywizmu moralnego i sposoby jego przezwyciężania. Nienaruszalne prawa istoty ludzkiej
• Wymiar moralny życia człowieka. Zdolność rozpoznawania wartości i powszechne dążenie do dobra. Świadomość moralna. Rola sumienia w prawidłowym rozwoju wewnętrznym. Sądy i oceny moralne. Przykłady patologii w zakresie świadomości moralnej
• Sprawności moralne. Samowychowanie
• Przykłady współczesnych przejawów kryzysu moralnego i dylematów w zakresie wyborów moralnych oraz sposoby ich rozwiązywania na gruncie etyki chrześcijańskiej oraz innych koncepcji etycznych
• Moralne aspekty pracy i różnych dziedzin życia publicznego. Etyki zawodowe. Przykłady kodeksów etycznych. Korupcja jako negatywne zjawisko naruszające kodeksy etyczne. Zagadnienie wszechstronnego i zrównoważonego rozwoju. Moralny wymiar stosunku człowieka do świata przyrody

Rozwój zainteresowań i pożądanych umiejętności uczniów

Pomysły na zajęcia filmowe, proponowane metody pracy z filmem

Zajęcia etyki. Wysłuchaj sądowych oskarżeń pod adresem bohaterów filmu, które pojawiają się w pierwszej części filmu. Wypisz je na kartce wraz z wielkością wyroków jakie zasądził im wymiar sprawiedliwości. Zastanów się, które z oskarżeń są najcięższe? Czy wszystkie zasługują na wymierzenie kary? Przypomnij sobie, czy podobne wykroczenie wobec obowiązującego prawa popełniłeś kiedyś Ty sam, Twoi najbliżsi lub przyjaciele? Zaproponuj krótkie mowy obronne oskarżonych odwołując się do znanych Ci z mediów analogicznych przypadków. Uwaga dla nauczycieli. Mając na względzie niską szkodliwość społeczną popełnionych wykroczeń, uczniowie mogą uznać, że bohaterowie całkowicie są bez winy, bowiem „każdemu zdarza się” popełnić podobne wykroczenie. Może wywiązać się dyskusja dotycząca „wielkich” przestępstw, które pozostają bez kary lub konieczności czy zasadności przestrzegania prawa zawsze i w każdym przypadku.

Zajęcia wiedzy o kulturze. Wykorzystanie alkoholu (konkretnie whisky) jako pretekstu do dyskusji o stylach życia. Przywołując różne zachowania zaobserwowane w filmie, nawiązujące do wysokiej kultury obcowania z tym trunkiem (ceremonia otwarcia beczki, rytuały związane ze spożywaniem tego alkoholu, sposób wyczuwania bukietu zapachowego, odróżnianie smaków, cała wiedza związana z produkcją i przechowywaniem whisky, itp.) można opisać zwyczaje smakoszy – kolekcjonerów. Warto zestawić ją ze sceną (zdecydowanie z obszaru złego gustu i niskiej kultury), w której jeden z bohaterów (alkoholik) wypija degustowaną już wcześniej whisky. Wyjątkowo obrzydliwy charakter tej sceny dość dobrze ilustruje, w jaki sposób może być traktowany ten sam alkohol przez różnych ludzi. Prawdziwy koneser whisky jest w stanie zapłacić za butelkę ponad milion funtów brytyjskich, zdegenerowany pijak przelicza, że mógłby za to kupić 30 tysięcy nalewek zapewniających pełne upojenie alkoholowe do końca życia. Ponadto, zdjęcia kunsztownego ceremoniału picia whisky oraz przytoczenie zawrotnych cen tego alkoholu, na które stać tylko najbogatszych koneserów, można zestawić z piosenką zespołu Dżem „Whisky moja żono”, w której Rysiek Riedel opisuje zupełnie inny, niekoniecznie elitarny styl życia.

Mówią o mnie w mieście: „Co z niego za typ?
Wciąż chodzi pijany, pewno nie wie co to wstyd
Brudny, niedomytek, w stajni ciągle śpi!
Czego szuka w naszym mieście?
Idź do diabła” – mówią ludzie pełni cnót

Chciałem kiedyś zmądrzeć, po ich stronie być,
Spać w czystej pościeli, świeże mleko pić
Naprawdę chciałem zmądrzeć i po ich stronie być
Pomyślałem więc o żonie, aby stać się jednym z nich
Stać się jednym z nich, stać się jednym z nich…

Już miałem na oku hacjendę, wspaniałą mówię wam,
Lecz nie chciała tam zamieszkać żadna z pięknych dam
Wszystkie śmiały się wołając, wołając za mną wciąż:
„Bardzo ładny Frak masz Billy,
Ale kiepski byłby z Ciebie mąż, kiepski byłby z Ciebie mąż”

Kiepski byłby mąż.

Whisky moja żono, jednak Tyś najlepszą z dam
Już mnie nie opuścisz, nie, nie będę sam
Mówią whisky to nie wszystko, można bez niej żyć
Lecz nie wiedzą o tym,
Że najgorzej w życiu to,
To samotnym być, to samotnym być

O nie!
Lecz nie wiedzą o tym, że
Najgorzej to,
To samotnym być
Nie, o nie!
Nie chcę już samotnym być, nie!
O nie!!!
Nie chcę już, nie chcę już samotnym być, nie!

Nie chcę już, nie chcę już samotnym być, nie!

Lekcja chemii. Scena pierwszej wycieczki skazanych na prace społeczne młodych ludzi do gorzelni może być wykorzystana jako element ilustrujący proces fermentacji alkoholowej. W scenie tej ukazane są kolejne procesy zachodzące podczas fermentacji i destylacji.

Lekcja wychowawcza. Film jest dobrą ilustracją problematyki związanej z pracą w grupie. Po pierwsze, w zabawny, lecz prawdziwy sposób ilustruje jak ważna jest praca w zespole oraz, że samodzielne wykonanie zadania jest bardzo trudne. Ponadto, praca w grupie posiada walory związane ze wzajemnym wspieraniem się poszczególnych jej członków, np. w dążeniu do wyznaczonego celu oraz pozwala jednostkom na skorzystanie ze specyficznych umiejętności i predyspozycji, które posiadają.

Po drugie, film ten traktuje o znajdywaniu życiowej pasji i własnego miejsca w świecie, czym dla Robbie’go stało się bycie kiperem whisky. Młody, zagubiony chłopak, który dotychczas nie posiadał żadnego hobby (ani własnej tożsamości), odnajduje się w życiu i schodzi z przestępczej ścieżki. Na jego przykładzie można przekazać uczniom, jak ważne są pasje w naszym życiu i jak pozytywny potencjał dla naszego rozwoju niosą ze sobą.

Lekcja wychowawcza. Młody bohater filmu – Robbie, znajduje się w szczególnie trudnej sytuacji życiowej: pochodzi z dotkniętego patologią środowiska, brakuje mu wykształcenia, nie ma zawodu, ma problemy z agresją, narkotykami, itp., ciąży na nim wielopokoleniowa waśń rodzin/klanów, ma przeciwko sobie rodzinę swojej dziewczyny, która uważa go za „losera”, ma za sobą wyrok i każde kolejne potknięcie doprowadzi do „odsiadki”, jest ojcem i partnerem, nie widzi dla siebie i swojej nowej rodziny perspektyw życiowych. Być może jego życie nie ma sensu, a jednak…

Można wykorzystać film, aby zastanowić się, jak będąc w analogicznej sytuacji życiowej dać sobie radę mimo wszystko. Można zaproponować uczniom burzę mózgów na temat różnych możliwych scenariuszy życia, które na starcie wygląda właśnie tak dramatycznie (może mieć jednak pomyślne rozwiązanie).

Lekcja wychowawcza. Wina, kara i zadośćuczynienie. Można wykorzystać scenę, w której Robbie jest zaproszony na rozmowę ze swoją ofiarą i jego rodziną, aby podyskutować na temat winy za popełnione czyny niegodne.

Można także podyskutować o emocjach obu stron konfliktu, o uczuciach agresora, który zrozumiał swój błąd. Taka dyskusja może być przydatna na forum klasy, gdzie także zdarzają się konflikty.

Innym wariantem lekcji może być dyskusja na temat metod rozwiązywania konfliktów i sporów. Modeli prawidłowego zachowania w takich sytuacjach. Sceny filmu pomocne przy omawianiu tego zagadnienia, to: wizyta Robbie’go w szpitalu u Leonie tuż po urodzeniu dziecka i pobicie chłopaka przez stryjów dziewczyny, rozmowa w samochodzie z ojcem Leonie na temat porzucenia przez Robbie’go rodziny i wyjazdu z Glasgow z pieniędzmi zaoferowanymi przez „teścia”, reakcje chłopaków z drugiego klanu na wyrok sądu w sprawie chłopaka, napaść Robbie’go na śledzącego go motocyklistę.

Postać Alberta, drugoplanowego bohatera filmu „Whisky dla aniołów”, może być świetnym przykładem, aby odpowiedzieć uczniom na pytanie „po co nam tyle wiedzy ogólnej, skoro i tak po studiach działać będziemy tylko w jednej, wyspecjalizowanej branży?”. Braki w ogólnym wykształceniu bohatera powodują swoistą niemożność pełnego uczestnictwa w życiu koleżeńskim, publicznym i społecznym. Dlatego warto w trakcie nauki ogólnokształcącej dowiedzieć się np. kim była Mona Lisa, Albert Einstein, jakie są tradycje lokalnych i światowych zabytków oraz w jaki sposób rozumieć przypowieści i metafory.

Lekcja języka angielskiego dotycząca tradycji i zwyczajów Szkocji należącej do Zjednoczonego Królestwa. Wygląd Szkotów (kilt wykonany z tartanu, sporran, tradycyjne skarpety i buty), tradycyjne potrawy, zabytki Szkocji, stereotypy związane z tą nacją, specyficzny akcent w wymowie języka angielskiego.

Lekcja języka polskiego lub dodatkowe zajęcia koła filmowego. Kręcimy docudramę (udramatyzowane, poszerzone o wiele detali, bieżące wydarzenie historyczne) lub mocument (gatunek często przyjmujący formę satyry lub parodii. Fikcja udająca film dokumentalny). Po obejrzeniu filmu „Whisky dla aniołów” proponujemy uczniom, aby w konwencji docudramy lub mocumentu przedstawili dalsze losy Robbie’go i jego rodziny na tle wydarzeń historycznych we współczesnej Wielkiej Brytanii.

Tropy interpretacyjne, w tym zagadnienia filmoznawcze

Ken Loach – reżyser filmu i jego twórczość.

„Twórczość Kena Loacha skrywa w sobie intrygujący paradoks. Z jednej strony brytyjski reżyser bezspornie należy do grona mistrzów światowego kina i pozostaje jednym z ulubieńców elitarnego festiwalu w Cannes. Z drugiej – trudno dziś o filmowca, który lepiej poznałby na własnej skórze siłę ideologicznych uprzedzeń i interpretacyjnych uproszczeń. Ze względu na jawnie demonstrowane przekonania lewicowe Loach już dawno dorobił się w pewnych kręgach etykietki „czerwonego Kena” i fanatycznego marksisty używającego kamery jak propagandowej tuby. (…)

(…) Nasiąknięte polityką interpretacje twórczości Brytyjczyka tracą z oczu kwestię bodaj najważniejszą. Loach w pierwszej kolejności nie jest bowiem ideologiem, lecz gorliwym humanistą. Jego światopoglądowe deklaracje zawsze znajdują odzwierciedlenie w prywatnych historiach, a tematy z pierwszych stron gazet niespodziewanie zyskują u niego egzystencjalną głębię. Każdy z filmów reżysera tchnie zakotwiczoną w codzienności pochwałą godności człowieka i zachęca do buntu wobec świata, który próbuje mu tę godność odebrać. Niestety, mimo determinacji i uporu osamotnione jednostki nie są w stanie przeciwstawić się klasowemu rozwarstwieniu i ustalonemu przez kapitalistyczny system porządkowi społecznemu. W filmach Loacha wartość intelektualna idzie w parze ze sprawnością reżyserską. (…)

Choć autora „Słodkiej szesnastki” (2002) dość jednoznacznie klasyfikuje się jako mistrza dramatu społecznego, w jego filmografii z łatwością można dostrzec również ślady innych stylistycznych konwencji. (…)

Mimo całej różnorodności kino twórcy „Życia rodzinnego” (1971) wypracowało również charakterystyczny styl. Brytyjski reżyser stara się pozostać maksymalnie wierny zasadom realizmu. W tym celu dba o jak najbardziej przejrzysty montaż, a swoim aktorom zezwala na korzystanie na używanie slangu i kolokwializmów. Loach często korzysta zresztą z usług naturszczyków, którym pozwala na daleko posuniętą improwizację. (…)

W ostatnich latach jednoznacznie przygnębiające kino Loacha przeszło jednak zaskakującą przemianę. Portretowani przedstawiciele brytyjskiej klasy robotniczej przezwyciężają swe dotychczasowe osamotnienie i zaczynają czuć się członkami większej wspólnoty. Coraz bardziej pogodne losy bohaterów wreszcie mogły stać się tematem nieobecnej wcześniej w twórczości Loacha komedii. (…)”

[Czerkawski Piotr, „W poszukiwaniu wspólnoty”, „EKRANy”, nr 6/2012]

„Whisky dla aniołów” jako dramat antyczny i komedia kryminalna. Film zapowiadający się i rozwijający jako dramat społeczny i obyczajowy nieoczekiwanie przybiera formę komedii kryminalnej. Można tę zmianę traktować jako swoiste deus ex machina dla rozwoju fabuły, ponieważ bohater znalazł się w sytuacji impasu i w konflikcie tragicznym. Bez możliwości wykonania racjonalnego ruchu, który mógłby rozwiązać jego problemy. Ratunkiem okazuje się whisky; jej brawurowa kradzież i korzystna sprzedaż. Szereg zabawnych i trzymających w napięciu perypetii wiąże się z wiedzą, jaką dysponują widzowie na temat składu „bandy” złodziei (z wyjątkiem racjonalnego, cwanego i bardzo dobrze przygotowanego Robbie’go). Znamy historię tych nieudaczników, osób z marginesu społecznego, kompletnych outsiderów. Bohaterów filmu można porównać do postaci z np.: „Gangu Olsena” w reż. Erika Ballinga, „Nagiej broni” w reż. Davida Zuckera, „Różowej Pantery” w reż. Blake’a Edwardsa.

Angels’ share – danina dla aniołów. Robbie jest osobą bardzo staranne płacącą wszystkie swoje długi. Każdemu oddaje to, co mu należne. Leoni odwdzięcza się za wiarę w niego i wierność (wyjazdem całej trójki do nowego, lepszego życia), Harry’emu za bezinteresowną pomoc i wskazanie życiowej drogi (butelką kolekcjonerskiej whisky), towarzyszom z „bandy” za przyjaźń i braterstwo (opieką, brakiem oceniania, akceptacją, równym podziałem pieniędzy), pośrednikowi w handlu whisky – tylko 1 butelką w wygórowanej cenie. Angels’ share Robbie’go to podziękowanie wszystkim podług ich zasług, a także gest wdzięczności – „danina dla aniołów” za otrzymanie drugiej szansy.

Luke, syn Robbiego rodzi się z niedorozwiniętą jedną połową mózgu, co stanowi dodatkowe wyzwanie dla rodziców, od których zależy, czy dziecko osiągnie wszystkie umiejętności jakie posiada w pełni zdrowy człowiek. Wprowadzenie do filmu tego dodatkowego „utrudnienia” wskazuje na pewne, charakterystyczne dla „przegranych” życiowo jednostek (Robbie’go) pasmo niepowodzeń, które mnożą się na drodze do normalnego życia. Czyni to z Robbie’go poniekąd bohatera tragicznego, nad którym wisi złowieszcze fatum społeczne, przed którym nie ma ucieczki.

Teoria „etykietkowania” jako czynnik uniemożliwiający powrót Robbiego na łono „zdrowego społeczeństwa”.

„Teoria etykietkowania to podejście w badaniach dewiacji, zgodnie z którym ludzie zostają „dewiantami”, bo władze polityczne i inne nadają ich zachowaniom określone etykiety”.

„Etykietkowanie wpływa nie tylko na postrzeganie jednostki przez innych, ale również na jej własne poczucie tożsamości. Edwin Lamert zaproponował następujący sposób rozumienia tego, jak dewiacja daje się pogodzić z tożsamością jednostki – lub wręcz staje się jej podstawą. Lamert twierdzi, że – w przeciwieństwie do tego, co zwykliśmy sądzić – dewiacja jest dość rozpowszechniona i większości ludzi zazwyczaj uchodzi na sucho. Takie zachowania dewiacyjne, jak naruszenie przepisów ruchu drogowego rzadko kiedy są ujawniane, a na inne, jak drobne kradzieże w miejscu pracy, wszyscy „przymykają oko. Taki wstępny akt przekroczenia norm Lamert nazwał dewiacją pierwotną. W większości przypadków w wyniku proces normalizacji aktów dewiacyjnych, takie zdarzenia pozostają „na marginesie” tożsamości jednostki. Jednak w pewnych przypadkach normalizacja nie następuje i dana osoba otrzymuje etykietkę przestępcy. Dewiacją wtórną Lamert nazwał sytuacje, w których jednostki godzą się z etykietą i same uznają się za dewiantów. W takich przypadkach etykieta może stać się podstawą tożsamości jednostki i przyczyniać się do utrwalenia lub wzmocnienia zachowań dewiacyjnych.

Weźmy taki przykład. Luke wychodzi w sobotę wieczorem z kolegami „na miasto” i wybija szybę w oknie sklepowym. Zdarzenie to można uznać za wypadek wywołany nadmiernie buńczucznym zachowaniem, wybaczalnym u młodych ludzi. Luke mógł dostać naganę i zapłacić niewysoką grzywnę. Tak też pewnie by się stało, gdyby pochodził z szanowanej rodziny. I jeśli inni bęyliby przekonani, że naprawdę ma dobry charakter, tylko go „poniosło”. Wybita szyba pozostanie wtedy na poziomie dewiacji pierwotnej. Ale jeżeli policja i sąd wydadzą wyrok w zawieszeniu i przydzielą Luke’owi kuratora, wypadek ten może okazać się pierwszym etapem na drodze do dewiacji wtórnej. Proces „uczenia się dewiacji” wydatnie wspomagają takie organizacje, rzekomo powołane do korygowania zachowań dewiacyjnych, jak więzienie i instytucje społeczne”

[Anthony Giddens, Socjologia, Warszawa 2005, s. 231-232, 738]

Wygląd zewnętrzny oraz opinia społeczna nie pozwalają Robbie’mu na otrzymanie jakiejkolwiek pracy, a nawet wejście do miejsc publicznych takich jak np. szpital.

Z teorią „etykietkowania” związane jest także zachowanie policji, która w jednej ze scen przeszukuje bohaterów, choć żadne z ich zachowań nie wskazuje na to, że popełnili oni jakieś przestępstwo. Widzowie znając zaś wcześniejsze fakty (kradzież whisky) mogą dojść do wniosku, że taki sposób klasyfikacji ludzi jest błędny i prowadzi do wielu wypaczeń i przeoczeń rzeczywistych przestępstw i patologii.

Podobnie, na określoną „etykietkę” Robbiego wpływa pochodzenie jego rodziny o niechlubnych tradycjach chuligańskich i przestępczych.

Film społecznie zaangażowany jako gatunek, którego czołowym reprezentantem jest Ken Loach.
„Film społeczny to utwór dotykający w swej fabule problemów życia społecznego, sygnalizujący niepokojące czy kontrowersyjne zjawiska, podejmujący tematy tabu. Może być realizowany zarówno w poetyce filmu fabularnego, jak dokumentalnego. Film społeczny nie wykształcił jednej formuły i nie jest przypisany do jednego gatunku. Kontekst społeczny towarzyszył powstaniu takich gatunków jak film więzienny, film gangsterski, obecny jest w melodramacie, filmie policyjnym etc. Postulat kina bliskiego rzeczywistości legł u podstaw takich nurtów kina europejskiego jak włoski neorealizm, angielscy „młodzi gniewni” czy Polskie Kino Moralnego Niepokoju”

[„Encyklopedia kina”, pod red. Tadeusza Lubelskiego, Kraków 2003, hasło: społeczny film op. Katarzyna Wajda]

Robbie, główny bohater filmu jest postacią ikoniczną, charakterystyczną, reprezentatywną dla wszystkich filmów Kena Loacha: jest zagubiony, pozbawiony życiowej stabilności i znajduje się „na zakręcie” [por. Czerkawski Piotr, „W poszukiwaniu wspólnoty”, „EKRANy”, nr 6/2012]. Taki bohater znajduje się pozornie w sytuacji bez wyjścia (niczym bohater tragiczny, nad którym wisi obezwładniające fatum). Dość dobrze ilustruje to scena pobicia Robbie’go przez ojca i kuzynów Leoni. Bohater nie może się bronić przed napastnikami, bowiem wie, że za ewentualne pobicie grozi mu więzienie. Nie może zgłosić się też na policję, ponieważ nie pozwala mu na to niepisany honor chuligana (honor ulicy). Całą sytuację obserwuje zaś kurator (reprezentant prawa), który jest w tej sytuacji bezsilny, ponieważ oba prawa (państwowe i zwyczajowe) sprzysięgły się wobec zagubionego Robbie’go.

Nastrojotwórcza funkcja dźwięku w filmie. W scenie, w której Robbie wraz ze swoją dziewczyną Leoni wychodzą z domu Grace, ich dziecko zaczyna płakać. Widz nie widzi twarzy niemowlaka, jedynie słyszy złowieszczy płacz. Już od pierwszej chwili, gdy słyszymy małego Luke’a, możemy domyślać się, że za chwilę dojdzie do tragicznej sytuacji, która może zachwiać chwilową sielanką. Płacz dziecka zwiastuje pojawienie się szpiega z gangu ścigającego Robbiego, którego obecność sam bohater, jak i widzowie, uświadamiają sobie dopiero w kolejnej sekwencji.

Dwuznaczne zakończenie filmu. Nie wiadomo, którzy bohaterowie wykorzystają drugą życiową szansę. Kto wybierze życie inne, niż wiódł dotychczas dzięki zdobyciu dużej sumy pieniędzy. Swoją szansę wykorzystał Robbie, jego przyjaciele zaś poszli się upić, nie wiedząc co uczynić z pieniędzmi. Charakterystyczny jest społeczno-edukacyjny wydźwięk ostatniego zdania, które w filmie wypowiada główny bohater: „Nie przepuście kasy na automatach. Zróbcie coś!”.

Problem winy i kary. RPPP (Rozmowa po poważnym przestępstwie) stanowi w filmie element swoistego katharsis zarówno dla samego Robbie’go, który w pełni uświadamia sobie tragiczne konsekwencje pobicia, którego się dopuścił, jak i dla rodziny ofiary, która ma szansę skonfrontować się ze swoim oprawcą. Wypowiedzenie traum przez ofiarę, choć nie dochodzi do tego bezpośrednio, zawiera element przebaczenia, pogodzenia się z katem, a tym samym ma charakter oczyszczający, bowiem przebaczenie jest czynnością klasyfikowaną jako najwyższa forma człowieczeństwa, ustawiająca rodzinę ofiary na wyższym poziomie godnego życia człowieka. Robbie zaś poprzez bezpośrednią konfrontacje z ofiarą ma możliwość uświadomić sobie, że czyn który popełnił, nie był jedynie występkiem wobec prawa, lecz przeciw drugiemu, konkretnemu człowiekowi, którego życie zmienia się diametralnie na skutek wyrządzonych mu krzywd. Robbie po rozmowie, uświadamia sobie, że gdyby wobec jego syna ktokolwiek popełnił czyn, taki jak on sam popełnił wobec swojej ofiary, żądał by dla niego kary śmierci. Tym samym, na skutek konfrontacji, Robbie dla odbiorcy filmu przestaje jawić się jako ofiara bezdusznego systemu sprawiedliwości, lecz jako przestępca, który zasługuje na karę (wyrok śmierci wydałby Robbie sam na siebie). Wydarzenie to prowokuje u Robbie’go wyznanie wobec swego syna: „Nikogo już nie skrzywdzę póki żyję” – a tym samym świadczy o jego pełnej przemianie.

Problematyka dorastania młodego człowieka i poszukiwania przez niego swojego miejsca na ziemi; własnej tożsamości wbrew zastanemu systemowi społecznemu, który to miejsce w sposób automatyczny wskazuje.

Ojcostwo i macierzyństwo jako wartości niezbywalne, fundamentalne dla człowieka. To one przywracają właściwą hierarchię ważności sprawom ludzkim.

Problem odpowiedzialności za tworzącą się rodzinę. Robbie i Leoni są znakomitymi przykładami – wzorcami młodych rodziców. Są lojalni wobec siebie, wierni, nieprzekupni, kochający, wybaczający, otwarci, nieosądzający siebie wzajemnie, mądrzy doświadczeniem i mądrością życiową, jako priorytet stawiają sprawy dorastania dziecka i jego rozwoju.

Wstyd jako czynnik motywujący do pozytywnego działania. Leoni jest wstyd za swego chłopaka Robbie’go (po spotkaniu z ofiarami przemocy, której się dopuścił). Robbie’mu jest wstyd za przyjaciółkę, która nie jest w stenie oprzeć się kleptomanii i kradnie buteleczki whisky podczas degustacji, na którą zabrał swych podopiecznych kurator Harry. W obu przypadkach poczucie wstydu zostaje zwerbalizowane i motywuje do poprawy zachowania osoby, za które ktoś inny musi się wstydzić. Ten rodzaj działania (związany z uświadomieniem i poczuciem wstydu) łączy się także z przeświadczeniem o własnej ułomności oraz niską samooceną i niskim poczuciem własnej wartości. Wstyd w tym przypadku motywuje do poprawy i umożliwia zmiany osobowościowe (w przeciwieństwie do wstydu „toksycznego”, który wpływa na zamknięcie się jednostki w sobie i motywuje jedynie do ucieczki).

Obecne w filmie motywy funkcjonujące w kulturze

Whisky (z języka gaelickiego woda życia) to szlachetny trunek tradycyjnie pochodzący ze Szkocji, choć produkowany także w Irlandii, Kanadzie i Stanach Zjednoczonych. Także w Polsce w ostatnich latach wzrosło spożycie tego wysokogatunkowego trunku.

Zwyczaje związane z celebrowaniem picia whisky:

• Pod żadnym pozorem whisky nie wolno mieszać z colą. Wśród smakoszy tego trunku czyn taki uchodzi za świętokradztwo oraz utożsamiany jest z niedostatecznym dorośnięciem do picia tego szlachetnego alkoholu. Ewentualnie do jego rozcieńczenia można dodać odrobinę wody.
• Znawców whisky nazywamy kiperami, którzy w środowisku smakoszy uchodzą za największych znawców smaku poszczególnych gatunków tego alkoholu. Kiperzy są tym dla środowiska fanów whisky tym, kim sommelierzy wśród smakoszy wina.
• Profesjonalne i najsłynniejsze gorzelnie whisky traktowane są niemal jako miejsca kultu i często można je zwiedzić wraz z przewodnikiem, podobnie jak zwiedza się muzeum.
• Otwieranie beczek, w których przechowywany jest ten szlachetny trunek odbywa się zawsze w określony sposób, tak aby nie naruszyć drewnianych konstrukcji baryłek.
• Dla smakoszy whisky ważny jest nie tylko smak, ale także bukiet zapachowy alkoholu, najczęściej nadawany przez przechowywanie alkoholu w odpowiednich beczkach (z różnego rodzaju drewna, przez określony czas).
• Rodzaje drewna, z którego wykonane są baryłki wpływają na smak whisky w nich leżakującej.
• Każdego roku z każdej beczki whisky wyparowuje ok 2% tego trunku. Owa naturalna strata nazywana jest daniną dla aniołów – co świadczy o tym, że alkohol ten dla wielu smakoszy ma wymiar wręcz sakralny.

Narodziny syna jako przełomowy moment w życiu każdego mężczyzny, przyspieszający jego wejście w odpowiedzialną dorosłość i zmieniający dotychczasowe, „szczeniackie” przyzwyczajenia. Do zestawienia z „Bejbi blues” w reż. Katarzyny Rosłaniec, „Juno” w reż. Jasona Reitmana, „Tato” w reż. Macieja Ślesickiego.

Honor chuligana, charakterystyczny (nie tylko) dla brytyjskiej klasy robotniczej, z której najczęściej rekrutowali się członkowie rożnych (mniej lub bardziej) subkultur przestępczych np. kibiców, chuliganów lub skinheadów. Specyficzny kodeks honorowy zakładał między innymi bezwzględny brak kontaktów z policją w celu uniknięcia donosów na przeciwników – przestępcze rachunki wyrównywane były zawsze na własną rękę. Dlatego też Robbie po pobiciu w szpitalu kategorycznie odmawia zawiadomienia policji. Do zestawienia z: „Hooligans” w reż. Lexiego Aleksandra, „Hooligans 2: Do ostatniej krwi” w reż. Jesse V. Johnsona, „Football Factory” w reż. Nicka Love, „Klatka” w reż. Sylwestra Latkowskiego, „W imię ojca” w reż. Jima Sheridana, „Gangi Nowego Jorku” w reż. Martina Scorsese.

Zwyczaj opijania narodzin pierworodnego syna w Polsce nazywany jest „pępkowym”, a podobne zachowania celebrowania narodzin odnotować można na całym świecie. Także kurator Harry po informacji o narodzinach syna Robbie’go częstuje go dobrą, starą whisky, aby uczcić to wielkie wydarzenia w życiu młodego chłopaka. Tym samym pierwszy kontakt z alkoholem, który pozytywnie zmieni całego jego życie, odbywa się w tej samej chwili, kiedy dowiaduje się o narodzinach syna. W filmach amerykańskich narodziny syna świętuje się poprzez symboliczny gest zapalenia grubego, dobrego cygara, co jest tam odpowiednikiem bardziej europejskiego zwyczaju picia z tej okazji alkoholu.

Narkotyki i negatywne skutki ich zażywania. Wydarzenia z przeszłości Robbie’go, szczególnie te naznaczone piętnem narkotycznej agresji, warunkują przyszłe życie bohatera, a ich tragiczne konsekwencje mają wpływ na życie okaleczonego chłopaka i jego rodziny. Warto także przy okazji i tego filmu poruszyć kwestię zgubnego wpływu zażywania narkotyków. Do zestawienia np. z: „Requiem dla snu” w reż. Darrena Aronowskyego, „Trainspotting” w reż. Dannyego Boyle’a, „Wkraczając w pustkę” w reż. Gaspara Noego, „My, dzieci z dworca zoo” w reż. Uli Edel, „Nagi Lunch” w reż. Davida Croneberga, „Narkomani” w reż. Jerryego Schatzberga, „Bullet” w reż. Juliena Temple’a.

Problem winy i kary. Np. „Ballady”, „Dziady” Adama Mickiewicza, „Król Edyp” Sofoklesa, „Balladyna” Juliusza Słowackiego, „Zbrodnia i kara” Fiodora Dostojewskiego, „Makbet” Szekspira, „Obława” w reż. Marcina Krzyształkowicza „Krótki film o zabijaniu” w rez. Krzysztofa Kieślowskiego i wiele innych.

Kradzież w sytuacji bez wyjścia, z konieczności, jako oskarżenie i element odwetu na społeczeństwie za krzywdę i niesprawiedliwość. Do zestawienia z „Nędznicy” Viktora Hugo oraz filmy będące adaptacją tego dzieła (np. w reż. Toma Hoopera, Bille’a Augusta).

„Jaki ojciec, taki syn” przedstawione w filmie konflikty, w które uwikłany jest Robbie wskazują na ich pewną, wielopokoleniową kontynuację. Już jego ojciec i dziadek byli członkami klanów, które zwalczając się nawzajem (obecnie tylko dla zasady) przyczyniają się do rozwoju przestępczości wśród młodych (nie tylko) Brytyjczyków z określonych miast i dzielnic. Do zestawienia np. z: „Football Factory” w reż. Nicka Love, „Hooligans” w reż. Lexiego Alexandra, „American History X” („Więzień nienawiści”) w reż. Tony’ego Kay’a.

Inne filmy brytyjskie bardzo blisko związane tematycznie z omawianym to np.: „Billy Elliot” w reż. Stephena Daldry’ego, „Goło i wesoło” w reż. Petera Cattaneo.

W ostatniej scenie filmu Robbie żegna się z przyjaciółmi, zabiera rodzinę do vana i jedzie, aby rozpocząć nowe życie. Jest to motyw dobrze znany kinomanom, definitywne domkniecie tej historii i rozpoczęcie nowej. Takie zakończenie z happy endem (szczęśliwy koniec) – (…) „w filmie to konwencja charakterystyczna dla niektórych gatunków, np. komedii (zwłaszcza dla klasycznego kina hollywoodzkiego). Częściowo wywodzi się z antycznej konwencji teatralnej deus ex machina. Twórcy filmowi dość szybko zauważyli, że mechaniczne stosowanie happy endu znacznie obniża prawdopodobieństwo fabularne filmu i doprowadza do jego banalizacji, stąd używa się go również w sposób ironiczny bądź sarkastyczny”. [Za Tadeusz Lubelski „Encyklopedia kina”]