Krótka informacja o filmie

„Żelazna Dama”, to zrealizowany z dużym dystansem i taktem obraz biograficzny na temat wybitnej postaci historycznej, budzącej ambiwalentne odczucia – premier Margaret Thatcher, której rządy zmieniły oblicze Wielkiej Brytanii. Film nie stara się oceniać głównej bohaterki, ani pod względem moralnym, ani politycznym, na chłodno pokazuje kluczowe momenty jej kariery. Pozostawia jednak poczucie pustki i ludzkiego niespełnienia poprzez obraz bezkompromisowej osoby, która w świecie polityki i kariery zawodowej osiągnęła wszystko.

Związki z podstawą programową

Historia

Świat po II wojnie światowej. Uczeń:

• wyjaśnia przyczyny i skutki rozpadu koalicji antyhitlerowskiej oraz opisuje początki zimnej wojny.
• opisuje zmiany kulturowe i społeczne po II wojnie światowej.

zakres rozszerzony

Europa i świat w okresie rywalizacji ZSRR i Stanów Zjednoczonych. Uczeń:

• opisuje demograficzne, społeczno-gospodarcze i polityczne skutki wojny;
• rozpoznaje zmiany polityczne na mapie Europy i świata po II wojnie światowej;
• wyjaśnia genezę zimnej wojny i rozpoznaje jej przejawy w stosunkach pomiędzy ZSRR a Stanami Zjednoczonymi;
• charakteryzuje proces integracji Europy Zachodniej;

Język polski

Odbiór wypowiedzi i wykorzystanie zawartych w nich informacji.

Czytanie i słuchanie. Uczeń:

• rozpoznaje specyfikę tekstów publicystycznych (artykuł, felieton, reportaż), politycznych (przemówienie) i popularno-naukowych;
• rozpoznaje w wypowiedzi ironię, objaśnia jej mechanizm i funkcję;
• rozpoznaje pytania podchwytliwe i sugerujące odpowiedzi;
• rozpoznaje manipulację językową w tekstach reklamowych, w języku polityków i dziennikarzy.

Zakres rozszerzony

• rozpoznaje mechanizmy nowomowy charakterystyczne dla systemów totalitarnych.

Świadomość językowa. Uczeń:

• odróżnia słownictwo neutralne od emocjonalnego i wartościującego, oficjalne od swobodnego.

Zakres rozszerzony

• rozróżnia i omawia na wybranych przykładach funkcje języka – poznawczą (kategoryzowanie świata), komunikacyjną (tworzenie wypowiedzi i stosowanie języka w aktach komunikacji) oraz społeczną (jednoczenie grupy i budowanie tożsamości zbiorowej – regionalnej, środowiskowej, narodowej);
• dostrzega związek języka z obrazem świata.

Analiza i interpretacja tekstów kultury.

Wstępne rozpoznanie. Uczeń:

• prezentuje własne przeżycia wynikające z kontaktu z dziełem sztuki;
• określa problematykę utworu.

Analiza. Uczeń:

• rozpoznaje w utworze sposoby kreowania świata przedstawionego i bohatera (narracja, fabuła, sytuacja liryczna, akcja).

Zakres rozszerzony

• wskazuje związki między różnymi aspektami utworu (estetycznym, etycznym i poznawczym);
• dostrzega przemiany konwencji i praktykę ich łączenia (synkretyzm konwencji i gatunków);

Interpretacja. Uczeń:

• wykorzystuje w interpretacji utworu konteksty (np. literackie, kulturowe, filozoficzne, religijne);
• odczytuje treści alegoryczne i symboliczne utworu.

Wartości i wartościowanie. Uczeń:

• dostrzega związek języka z wartościami, rozumie, że język podlega wartościowaniu, (np. język jasny, prosty, zrozumiały, obrazowy, piękny), jest narzędziem wartościowania, a także źródłem poznania wartości (utrwalonych w znaczeniach nazw wartości, takich jak: dobro, prawda, piękno; wiara, nadzieja, miłość; wolność, równość, braterstwo; Bóg, honor, ojczyzna; solidarność, niepodległość, tolerancja);
• dostrzega obecne w utworach literackich oraz innych tekstach kultury wartości narodowe i uniwersalne;
• dostrzega w świecie konflikty wartości (np. równości i wolności, sprawiedliwości i miłosierdzia) oraz rozumie źródła tych konfliktów.

Tworzenie wypowiedzi.

Mówienie i pisanie. Uczeń:

• publicznie wygłasza przygotowaną przez siebie wypowiedź, dbając o dźwiękową wyrazistość przekazu (w tym także tempo mowy i donośność głosu);

Świadomość językowa. Uczeń:

• operuje słownictwem z określonych kręgów tematycznych (na tym etapie rozwijanym i koncentrującym się przede wszystkim wokół tematów: Polska, Europa, świat – współczesność i przeszłość; kultura, cywilizacja, polityka).

Wiedza o kulturze

Odbiór wypowiedzi i wykorzystanie zawartych w nich informacji. Uczeń:

• wskazuje różne funkcje dzieła sztuki (np. estetyczną, komunikacyjną, społeczną, użytkową, kultową, poznawczą, ludyczną);
• analizuje temat dzieła oraz treści i formę w kontekście jego różnych funkcji, wykorzystując podstawowe wiadomości o stylach i epokach z różnych dziedzin sztuki;
• analizuje film lub analizuje spektakl teatralny, posługując się podstawowymi pojęciami z zakresu właściwej dziedziny sztuki;
• wyjaśnia, na czym polegają różne formy kontaktu z kulturą (odbiór bierny, aktywny, konsumpcja, produkcja, twórczość, użytkowanie, uczestnictwo, animacja);
• lokuje wytwory kultury (zachowania, zwyczaje, normy moralne, wytwory materialne, dzieła sztuki) w kontekście grup społecznych, w których są tworzone i odbierane (rodzina, rówieśnicy, społeczność lokalna, naród).

Tworzenie wypowiedzi. Uczeń:

• wypowiada się na temat dzieła sztuki, używając pojęć zarówno swoistych dla po szczególnych sztuk, jak i wspólnych (forma, kompozycja, funkcja, nadawca, odbiorca, użytkownik, znaczenie, kontekst, medium);

Analiza i interpretacja tekstów kultury. Uczeń:

• dostrzega i nazywa związek między dziełem a sytuacją społeczno-historyczną i obyczajami epoki, w której powstało.

Wychowanie do życia w rodzinie

• Tożsamość i wielowymiarowość człowieka. Poczucie sensu życia.
• Komunikacja interpersonalna, asertywność, techniki negocjacji, empatia.
• Tolerancja wobec odmienności kulturowych, etnicznych, religijnych, seksualnych.
• Role kobiet i mężczyzn a panujące stereotypy.
• Komplementarność płci – wzajemne dopełnianie się płci w sferach fizycznej, psychicznej, emocjonalnej i społecznej. Rozumienie, akceptacja i szacunek dla osób płci odmiennej.
• Obowiązki państwa wobec rodziny.
• Człowiek wobec niepełnosprawności, starości, choroby, umierania i śmierci, w tym w aspekcie życia rodzinnego.

Etyka

• Człowiek jako osoba i jego działanie. Etyczna analiza aktywności ludzkiej.
• Motywy podejmowanych decyzji.
• Cel i sens ludzkiej egzystencji. Hierarchie celów. Szczęście w życiu ludzkim.
• Prawo moralne, imperatyw moralny, w tym prawo naturalne. Dekalog jako podstawa życia moralnego. Problem relatywizmu moralnego i sposoby jego przezwyciężania. Nienaruszalne prawa istoty ludzkiej.
• Moralne aspekty pracy i różnych dziedzin życia publicznego. Etyki zawodowe. Przykłady kodeksów etycznych.

Rozwój zainteresowań i pożądanych umiejętności uczniów

Pomysły na zajęcia filmowe, proponowane metody pracy z filmem

Historia. Jakie czasy, tacy rządzący. Tworzenie galerii „głów państw”, które kierowały narodami w latach 70. i 80. Wymienienie głównych postaci politycznych tego czasu i scharakteryzowanie ich stylu rządzenia. Zastanowienie się, jak klimat polityczny wpływa na postawy rządzących; [lub: tworzenie galerii „głów państw” – kobiet, które w ostatnich czterdziestu latach miały istotny wpływ na politykę poszczególnych państw].

Wielka Brytania, jako mocarstwo posiadające kolonie. Lekcja na temat kolonii brytyjskich, ich zarządzania, gospodarki, pozycji wobec monarchii, ich kultury (w tym literatury), specyficznego etosu.

Język polski. Film do zestawienia np. z twórczością George’a Orwella oraz utworami „proroka brytyjskiego imperializmu” Josepha Rudyarda Kiplinga. Powieść „Księgą dżungli” (1894), opowiadania: „O człowieku, który chciał być królem” (1888) i „Gawędy spod Himalajów” (1888).

Lekcja, podczas której uczniowie zestawiają ze sobą trzy wizerunki Margaret Thatcher (chodzi o wygląd zewnętrzny, sposób ubierania się, prezentowania swoich poglądów, dominujące cechy charakteru) ukazane w filmie. Przed projekcją uczniowie zostają podzieleni na trzy grupy, których członkowie powinni zwrócić uwagę na następujące cechy wizerunku bohaterki filmu.

• Grupa I – Margaret Roberts (młoda Margaret Thatcher) podczas studiów i pierwszych kroków na arenie politycznej – przed oddaniem się w ręce specjalistów od kreacji wizerunku.
• Grupa II – Margaret Thatcher jako profesjonalna polityk – po transformacji osobowościowej pod okiem specjalistów od kreacji wizerunku.
• Grupa III – Margaret Thatcher na emeryturze.

Po projekcji uczniowie rekonstruują poszczególne wizerunki premier Wielkiej Brytanii, a następnie przedstawiciel każdej grupy referuje wnioski na forum klasy. Dalszą część lekcji może stanowić pogadanka heurystyczna na temat: jak specjaliści od promocji i reklamy manipulują wizerunkami osób, w celu osiągnięcia oczekiwanego rezultatu (w zależności od zakładanych celów).

Laurka czy karykatura? Różne możliwości odczytania filmu „Żelazna dama”. Podział uczniów na dwie grupy. Grupa I ogląda film pod kątem odnalezienia jak największej ilości pozytywów w ukazaniu postaci Margaret Thatcher. Grupa II ogląda film pod kątem odnalezienia jak największej ilości negatywnych ocen zachowania byłej premier Wielkiej Brytanii. Następnie przedstawiciel każdej z grup referuje na forum klasy spostrzeżenia, do jakich udało się dojść podczas pracy grupowej. W dalszej części lekcji nauczyciel wskazuje uczniom poszczególne fragmenty filmy i uświadamia, iż mogą mieć one różne znaczenie w zależności od kontekstu i nastawienia do głównej bohaterki:

Wizerunek kobiety – polityka – matki. Margaret Thatcher troszczy się o swój kraj jak o własną rodzinę (co wielokrotnie jest podkreślane np. podczas pisania listów do matek poległych żołnierzy). Premier, która musi wiedzieć, jak każda pani domu, ile kosztuje mleko, czy ludzi stać na zakupy itd. Jednak… biorąc pod uwagę jej relację z własnymi dziećmi można zastanawiać się, czy możliwe jest dobre wypełnianie roli polityka i matki.

Troska o bezpieczeństwo obywateli. Nawet po opuszczeniu urzędu premiera Margaret Thatcher głęboko ubolewa nad wydarzeniami, jakie mają miejsce w jej kraju. Wydaje oświadczenia kondolencyjne, bezkompromisowo opowiada się przeciwko terroryzmowi itd. Jednak… wydawanie oświadczeń kondolencyjnych w sprawach, na które nie ma już wpływu oraz forma wypowiedzi (beznamiętne wygłoszenie sloganu o trosce) wskazują na obłudną postawę Margaret Thatcher wobec ludzkiej krzywdy. W podobnym sloganowym i obojętnym tonie utrzymane są krytyczne wypowiedzi byłej premier na temat współczesnych zamachów terrorystycznych.

Ukazanie młodej Margaret Thatcher (Roberts) jako osoby, dla której mały biznes i jego powodzenie godne są poświęcenia – nawet narażenia życia. Jednak… narażenie życia w celu przykrycia towarów spożywczych (masła) w sklepie podczas bombardowania wskazuje na pewne ironiczne przerysowanie zachowania bohaterki. Jeszcze bardziej ironia sytuacji wybrzmiewa, jeśli zestawimy ją ze sceną obchodów zakończenia „zimnej wojny”, w której premier uczestniczy, nie przykładając większej uwagi do tego, co dzieje się w jej kraju (a więc w jej „biznesie”). Margaret Thatcher zdaje się wykazywać pewną troskę o wychowanie dzieci (np. uczy córkę prowadzić auto). Jednak… gdy córka niemal nie potrąca rowerzysty, powoduje zaś jego upadek, obie śmieją się beztrosko, co może świadczyć o nastawieniu głównej bohaterki do przeciętnych obywateli – uczestników ruchu drogowego.

Debata klasowa. Zajęcia mają na celu nauczyć młodzież formułowania logicznych argumentów oraz samodzielnej oceny osoby sprawującej władzę. Po projekcji, a przed rozpoczęciem lekcji należy przystosować salę lekcyjną do przeprowadzenia zajęć. Dobrym pomysłem może okazać się ustawienie krzeseł po dwóch przeciwstawnych stronach klasy, a pomiędzy nimi ustawić stół nakryty zielonym suknem – co może przyczynić się do wytworzenia nastroju poważnej debaty. Uczniowie podzieleni zostają na dwie grupy. Uczniowie z grupy pierwszej mają za zadanie bronić osoby Margaret Thatcher jako kobiety, polityka, matki i żony, osoby z grupy przeciwnej mają zaś atakować ją, zarzucając jej nadużycia natury moralnej, etycznej, politycznej i kulturowej. Grupy wymieniają się argumentami naprzemiennie z zachowaniem porządku debaty.

Przykładowe pytania pomocnicze (które można wykorzystać, jedynie w przypadku gdy uczniowie nie radzą sobie z postawionym przed nimi zadaniem):

• Czy Margaret Thatcher sprawdziła się jako matka?
• Czy manipulacja na osobie Margaret Thatcher dokonana przez specjalistów od kreacji wizerunku była zabiegiem uczciwym?
• Czy Margaret Thatcher miała prawo wysłać na śmierć (podczas walk o Falklandy) niewinnych żołnierzy?
• Czy jedna osoba może decydować o życiu lub śmierci tysięcy jednostek?
• Czy Margaret Thatcher pisząc listy do matek poległych żołnierzy czuła skruchę, czy jej postępowaniem kierowała potrzeba bycia postrzeganą „jako ta dobra”?

Lekcja WOS-u poświęcona związkom zawodowym i ich funkcji w demokratycznym społeczeństwie. Sytuacja w filmie do zestawienia z problematyką związków zawodowych w Polsce przed i po 1989 roku. Por. „Czarny czwartek” w reż. Antoniego Krauze.

W zestawieniu z faktami ukazanymi w filmie oraz fragmentem wystąpienia Margaret Thatcher z 1976 roku zastanów się, dlaczego premier Wielkiej Brytanii został przypisany przydomek „Żelazna dama”, a niektórzy znawcy nauk politycznych uważają ją za jedynego prawdziwego mężczyznę wśród europejskich premierów (z czasów zimnej wojny)?

„Rosjanie dążą do osiągnięcia światowej dominacji i szybko zdobywają kolejne środki do tego, aby stać się najpotężniejszym narodem, jakiego świat nie widział. Ludzie z sowieckiego politbiura nie muszą martwić się o takie rzeczy jak brak społecznego zaufania. Oni stawiają na hasło „armaty zamiast masła”, podczas gdy my stawiamy wszystko przed armatami.”

Pomysł na pracę domową.

Przedstaw drogę Margaret Thatcher do fotela premiera. Zastanów się jakie przeszkody natury kulturowej oraz natury politycznej – (kontrkandydaci) musiała pokonać kobieta – pierwszy premier Wielkiej Brytanii. W swoich rozważaniach weź pod uwagę kontekst kulturowy, wyraźnie zarysowany w filmie.

Przedstaw początkowe zapatrywanie mężczyzn na kobietę z aspiracjami politycznymi. Na podstawie sceny pierwszego „wejścia na salony”, scharakteryzuj ówczesny podział na świat kobiet (świat plotek) i mężczyzn (świat polityki).

Tropy interpretacyjne, w tym zagadnienia filmoznawcze

Film umiejętnie omija ocenianie, wartościowanie uczynków głównej bohaterki – nie stawia wprost pytań: czy człowiekowi władzy w ustroju demokratycznym w ogóle wolno narzucać narodowi własne zdanie (wyraźnie protesty, strajki, zamachy bombowe), czy w majestacie prawa i pełnionej przez siebie funkcji wolno skazywać bliźnich na rozpacz, głód i śmierć, czy monarchia i dążenia mocarstwowe, w obliczu umów międzynarodowych i zabiegów dyplomatycznych, muszą wiązać się z użyciem siły militarnej, czy warto poświęcić życie rodzinne dla kariery, czy warto poświęcić życie swoich bliskich, czy warto prowadzić swoje życie tylko jednym nurtem – kariery zawodowej?

„Król i ja” – jednym z głównych motywów kierujących Margaret jest chęć podtrzymania tradycji mocarstwowej Wielkiej Brytanii. Przejawia się to w jej podejściu do konfliktu o Falklandy-Malwiny, gdzie wysyła wojsko. Jej zmarły mąż jest postacią przywodząca na myśl dżentelmenów z czasów kolonialnych – jasny garnitur o luźnym kroju, turban, recytuje wiersz Kiplinga. Sama Margaret u szczytu kariery (moment świętowania przez przywódców państw zniesienia „żelaznej kurtyny”) pokazana jest, nie w tradycyjnie niebieskim stroju, ale w iście królewskim; siedzi w centralnym miejscu długiego stołu, w ogromnej sali, kamera monumentalizuje jej postać poprzez ujęcie z dołu. Jej atrybutami są kapelusze i perły.

Bardzo wymowny jest brak w filmie postaci królowej Elżbiety II – brak jakiejkolwiek wzmianki o niej, o relacji z panią premier. W tym filmie królowa jest tylko jedna i jest zdecydowaną uzurpatorką. Nie człowiekiem współczesnej władzy, urzędnikiem, ale władczynią.

Sceny w parlamencie i posiedzenia rządu stylizowane są na narady z udziałem monarchy absolutnego. Margaret jest podczas nich oficjalnie tytułowana lady. Por. „Królowa Margot” w reż. Patrice Chereau, „Elizabeth” w reż. Shekhara Kapura, „Król Artur” w reż. Antoine Fuqua.

Sceny narady z przedstawicielami ministerstwa obrony w chwili ataku Argentyny na Falklandy-Malwiny pokazane są podobnie, jak w kinie akcji – szczególnie zaś kinie szpiegowskim (ogromny stół, na nim mapy, makiety, głównodowodzący stojący przy stole, bardzo zdecydowane reakcje, bezkompromisowość). Kobieta w tradycyjnej roli mężczyzny. Por. „Air Force One” w reż. Wolfganga Petersena, „Stan zagrożenia” w reż. Phillipa Noyce’a, „Polowanie na Czerwony Październik” w reż. Johna McTiernana.

Postać Margaret przetworzona przez pryzmat współczesnego człowieka władzy (zimny, bezwzględny, do przesady racjonalny, kierujący się wyłącznie przesłankami politycznymi i ekonomicznymi oraz swoistym kodeksem biznesowego postępowania, ubierania, tworzenia własnego wizerunku, nakierowany na zdobycie wytyczonego celu; w istocie płytki, jednowymiarowy). Por. „Idy marcowe” w reż. George’a Clooney’a, „Fakty i akty” w reż. Barry’ego Levinsona.

Uniwersalizacja, uniseksualność człowieka władzy. W filmie, szerzej w kulturze, uprawnieni do bezkompromisowego postępowania są mężczyźni. Jest pewna pula przyzwolenia społecznego dla stanowczych działań przywódców narodu. Natomiast, tak pokazywane postacie kobiet, to najczęściej osoby postawione w sytuacji „wojowniczek”, spętane „racją stanu” przez sytuację życiową (dziedzictwo, polityka), ale przez to uboższe, z mniejszym zasobem kobiecości, nieszczęśliwe, zmuszone do odrzucenia miłości, rezygnujące z chcianego macierzyństwa, nawet groteskowe. Por. „Królowa” w reż. Stephena Frearsa, „Królowa Margot” reż. Patrice’a Chereau, „Elizabeth” reż. Shekhara Kapura, „Braveheart” w reż. Mela Gibsona, „Joanna d’Arc” w reż. Luca Bessona.

Mężczyzna przy boku „władczyni”. Mąż Margaret od początku akceptował jej priorytety – karierę, potrzebę samorealizacji na tym polu. Był zawsze jej cieniem, zapleczem, wiernym towarzyszem, łącznikiem ze światem życia rodzinnego. Margaret pozostała mu wierna, przywiązana do niego, wdzięczna za tę cichą obecność. Denis był nieodzownym elementem tła. Barwnym, finezyjnym, eleganckim, lekkim i stabilnym obliczem kolonialnej Wielkiej Brytanii, które dopełniały żelazna siła i upór Margaret.

Zmarły mąż Denis, pojawiający się w halucynacyjnych wizjach jako powracający wyrzut sumienia, związany z poczuciem niepełnego wywiązania się z roli matki, żony i polityka. Scena włączania wszystkich urządzeń domowych może być zatem postrzegana jako symboliczne, sztuczne zagłuszanie wyrzutów sumienia.

Dzieci właściwie nie były obecne w jej życiu. Zawsze gdzieś obok, w poprawnych, dalekich relacjach („Nigdy nie wiedziałam, gdzie kto jest” – wypowiedź Margaret na temat swoich bliskich, do porównania z rodziną, w której panują bardzo bliskie relacje, w kuchni Weasley’ów, rodziny z cyklu książek o Harrym Potterze, był specjalny zegar, aby matka w każdej sekundzie wiedziała, gdzie znajduje się każdy członek rodziny). Dzieci najbliższe, najbardziej nostalgiczne, najbardziej kolorowe i wyraziste były we wspomnieniach i na starych filmach rodzinnych, a nie żywe, z ich autentycznymi problemami.

Większość wspomnień związanych z rodziną powraca pod wpływem alkoholu (whisky z wodą sodową), co wydaje się nie bez znaczenia, bo wskazuje na lęk przed zmierzeniem się na trzeźwo z rzeczywistością.

Motywy feministyczne w filmie. Rola Żelaznej Damy, konkurencja polityczna i społeczna z mężczyznami, kwestia wyrzeczeń osobistych i na polu rodziny. Expose Margaret Roberts przed przyjęciem zaręczyn można traktować jako manifest twardego i bezkompromisowego feminizmu.

Osamotniona kobieta w świecie mężczyzn. Wizualnie – błękitna plama barwna w morzu czerni oraz w scenie zestawienia sali parlamentarzystów (bardzo wielu) i parlamentarzystek (samotna Margaret Thatcher).

Zawrotna kariera wbrew wszystkim prognozom. Pierwsza kobieta na tak wysokim stanowisku w Wielkiej Brytanii, i to kandydująca z ramienia partii konserwatywnej. Córka sklepikarza, a nie arystokratka. O sukcesie zdecydował zdrowy rozsądek, wykształcenie i determinacja w dążeniu do celu – por. amerykański self-made man.

Ostatnia batalia „Żelaznej Damy”. Metaforyczne, symboliczne zmaganie Margaret z samą sobą, starością, chorobą, osamotnieniem, ekspansją i próbami dominacji ze strony innych ludzi. Wieloznaczny, ostateczny sukces w trakcie rozmowy z lekarzem, któremu udowadnia swoje zdrowie, opanowanie i możliwość kierowania nadal swoim życiem. Taki sukces, to porażka.

Funkcja retrospekcji w filmie. Motywy uruchamiające retrospekcje – dźwięki, obrazy, zapachy i czynności odruchowe. W filmie retrospekcja działa analogicznie do ludzkiej pamięci.

Montaż równoległy scen współczesnych oraz historycznych, obrazujących proces dochodzenia do władzy, a następnie upadku.

Porównanie ludzkiej pamięci do montażu filmowego (możliwe też zestawienie z prozą strumienia świadomości np. w „Pani Dalloway” Wirginii Woolf, „Ulissesie” Jamesa Joyce’a). Scena oglądania starych filmów rodzinnych, nagranych amatorską kamerą – obrazy podczas myślenia i wspominania niekiedy „przebiegają” nam przez głowę, podobnie, jak przyspieszone zdjęcia lub film oglądany na „przewijaniu na podglądzie”.

Motywy historyczne i polityczne związane z:

• konfliktem zbrojnym o Falklandy-Malwiny pomiędzy Wielką Brytanią a Argentyną
• terroryzmem w latach 70. i 80., szczególnie ze strony bojowników IRA Irlandzkiej Armii Republikańskiej. Por. „Michael Collins” w reż. Neila Jordana, „Boxer” w reż. Jima Sheridana
• walką o władzę w Wielkiej Brytanii pomiędzy konserwatystami (torysami) i liberałami (wigami)
• thatcheryzmem – liberalną polityka gospodarczą
• restrukturyzacją przemysłu, strajkami górników. Por. „Billy Elliot” w reż Stephena Daldry’ego, „Goło i wesoło” w reż. Petera Cattaneo
• „zimną wojną” i wyścigiem zbrojeń.

Znakomita charakteryzacja aktorki Meryl Streep, znakomita kreacja postaci Margaret Thatcher.

Meryl Streep jako aktorka.

Za http://film.onet.pl/osoby/meryl-streep,9242,biografia.html: „Jedna z najwybitniejszych aktorek współczesnego kina. Streep zaczynała swoją karierę od lekcji śpiewu. Dostała się do prestiżowego Vassar College, a potem na wydział dramaturgiczny uniwersytetu Yale. Pierwsze role zagrała w Yale Repertory Theater, potem przeniosła się do Nowego Jorku, gdzie zaangażował ją słynny w świecie teatralnym Joe Popp. Pierwsze sukcesy Meryl odniosła na deskach teatru Public Theatre. Występ w sztuce „27 Wagons Full of Cotton”, według Tennessee Williamsa przyniósł jej nominację do nagrody Tony. Na ekranie debiutowała 1977 r., w filmie „Julia” Freda Zinnemanna, błyskawicznie zdobywając uznanie publiczności i krytyki.”

Już w 1978 r. Meryl otrzymała swoją pierwszą nominację do Oscara za drugoplanową rolę w „Łowcy Jeleni” Michaela Cimino. Miniserial telewizyjny „Holocaust” (także 1978) przyniósł jej nagrodę Emmy. Pierwszą statuetkę Oscara Meryl odebrała za występ w „Sprawie Kramerów” (1979) Roberta Bentona. Kolejną nagrodę Amerykańskiej Akademii Filmowej odebrała zaledwie dwa lata później za kreację Polki, która traci dziecko w obozie oświęcimskim i próbuje ułożyć sobie życie w Ameryce, w filmie „Wybór Zofii” Alana J. Pakuli, adaptacji powieści Williama Styrona. Zachwyt wzbudziły też: „Manhattan” (1979) Woody’ego Allena, gdzie grała lesbijkę, ex-żonę głównego bohatera, melodramaty „Kochanica Francuza” (1981) Karela Reisza, gdzie partnerował jej Jeremy Irons oraz „Pożegnanie z Afryką” (1985) Sydneya Pollacka według powieści Karen Blixen i z udziałem Roberta Redforda, czy „Krzyk w ciemności” (1988) Freda Schepisi według reportażowej książki Johna Brysona „Evil Angels”. Kobiety, w które Meryl wcielała się w latach 80. charakteryzowało dążenie do niezależności, poszukiwanie miłości, często gorzko doświadczał je los, pomimo to nie poddawały się.

W późnych latach 80. Meryl zaczęła grać inne role. Wystąpiła w kilku komediach, m.in. jako fanatyczka operacji plastycznych w „Ze śmiercią jej do twarzy” (1992) Roberta Zemeckisa. W thrillerze „Dzika rzeka” (1994) walczyła z psychopatą, natomiast w obyczajowym „Co się wydarzyło w Madison County” (1995) Clinta Eastwooda odzyskiwała wiarę w siebie pod wpływem miłości.

W 1999 r. zagrała kolejną silną wewnętrznie kobietę w „Koncercie na 50 serc” Wesa Cravena, za co została wyróżniona kolejną nominacją do Oscara.

Pod koniec lat 70. wyszła za mąż za Dona Gummera, utalentowanego rzeźbiarza, z którym ma czworo dzieci: syna Henry’ego oraz trzy córki: Mary, Grace i Louise. Mieszkają z dala od Hollywood. Znana jest ze swojej działalności w ruchach ekologicznych i feministycznych”.

Od zwykłej obywatelki do gwiazdy polityki. Kreacja wizerunku zewnętrznego przez specjalistów od PR. Do porównania z „Jak zostać królem” w reż. Toma Hoopera. W „Żelaznej damie” zestawienie treningu głosowego ze zdjęciami stylizowanymi na archiwalne (wizyta u pracowników fabryk), podczas których Margaret wykorzystuje swe „nabyte” zdolności krasomówcze, daje wyraz ironicznemu podejściu twórców do samej bohaterki oraz bohaterki do zwykłych obywateli.

Przerysowane zachowania parlamentarzystów jako pieniaczy, Żelaznej damy zaś, jako osoby posiadającej rzeczowe argumenty. Parlament przedstawiony jako bazar i awanturujący się przekupnie.

Samochód podczas kampanii wyborczej Margaret Thatcher kojarzy się z autem – „szczekaczką” do rozpowszechniania propagandy bądź zaprowadzania nowego porządku na terenach okupowanych.

Porządkowanie rzeczy po zmarłym mężu jako forma robienia porządków we własnym życiu – samorozliczenia. Porządki w szafie jako metafora porządków w życiu.

Ukazane we współczesnej warstwie filmu zamachy terrorystyczne Al-Kaidy przypominają zamachy Irlandzkiej Armii Republikańskiej z czasów rządów Margaret Thatcher. Zwraca uwagę fakt, że w obu przypadkach nie ma konkretnego wyjaśnienia, przeciwko czemu/komu buntowali się terroryści.

Margaret Thatcher jako symbol (ikona) Wielkiej Brytanii, obecna na plakatach, kubkach, koszulkach. Thatcher jako produkt komercyjny (co dobrze koresponduje ze sceną „kształtowania” Margaret na gwiazdę polityki).

Obecne w filmie motywy funkcjonujące w kulturze

Błękitne i niebieskie stroje Margaret. Żelazna, lodowa dama, Królowa Śniegu, której utkwił w sercu fragment czarodziejskiego lustra i uczynił niezdolną do odczuć wyższych.

Przeciwstawienie charakterystycznej dla Margaret Thatcher postawy „szkiełka i oka” motywowi „wiary” w uczucia. Por. „Ballady i romanse” Adama Mickiewicza.

Film porównywalny, np. z „Makbetem” Szekspira, motyw zapłaty za swoje uczynki. Zapłata osamotnieniem, skrywanymi wyrzutami sumienia, które dochodzą do głosu wbrew woli w postaci halucynacji.

Wizerunek kobiety funkcjonującej w świecie mężczyzn (por. feminizm).

Motyw władzy i dążenia do jej osiągniecia, jako czynniki sprzyjające degrengoladzie moralnej.

Motyw starości. Inna niż w młodości perspektywa widzenia problemów życiowych i podjętych decyzji, okres podsumowania i rozrachunku z własnym życiem, dorobkiem. Walka o godną starość, samodzielność oraz użyteczność społeczną i towarzyską.

Nadmierna pewność siebie (zarozumiałość?) człowieka władzy. Przeświadczenie o własnej dziejowej misji (podsycane zresztą przez media).

Odjazd Margaret Thatcher autem z rodzinnej posiadłości w stronę parlamentu. Motyw dzieci biegnących za samochodem jako symboliczna scena rozstania por. np. „Godziny” w reż. Stephena Daldry’ego. W „Żelaznej damie” ów odjazd autem to symboliczne porzucenie domu na rzecz pracy i polityki.

Perła jako symbol macierzyństwa (dwa rzędy pereł – bliźniaki).