Krótka informacja o filmie

Osiemnastowieczna królowa Francji, Maria Antonina, w zbiorowej świadomości istnieje przede wszystkim jako autorka słynnego powiedzenia: „Nie mają chleba? Niech jedzą ciastka” – podobno wygłosiła te słowa na wieść o poprzedzających rewolucję demonstracjach głodnego i niezadowolonego ludu paryskiego. W dalszej kolejności mówi się o tej władczyni jako o synonimie rozrzutności i klasycznym przypadku złej królowej, która nie rozumie potrzeb swojego ludu. Filmowa biografia francuskiej królowej polemizuje z tym wizerunkiem, koncentrując się na pokazaniu procesu dojrzewania młodej kobiety do pełnienia różnych ról społecznych. Film znakomicie pokazuje w jaki sposób kostium historyczny wykorzystywany jest do pokazywania uniwersalnych problemów współczesności.

Związki z podstawą programową

Język polski

Odbiór wypowiedzi i wykorzystanie zawartych w nich informacji. Czytanie i słuchanie. Uczeń:

• Odczytuje sens całego tekstu oraz wydzielonych przez siebie fragmentów; potrafi objaśnić ich sens oraz funkcję na tle całości.
• Rozpoznaje typ nadawcy i adresata tekstu.
• Wskazuje charakterystyczne cechy stylu danego tekstu.
• Wyróżnia argumenty, kluczowe pojęcia i twierdzenia w tekście argumentacyjnym, dokonuje jego logicznego streszczenia.
• Szuka literatury przydatnej do opracowania różnych zagadnień; selekcjonuje ją według wskazanych kryteriów (w zasobach bibliotecznych korzysta zarówno z tradycyjnego księgozbioru, jak i z zapisów multimedialnych i elektronicznych, w tym Internetu).
• Korzysta ze słoników i leksykonów, w tym słowników etymologicznych i symboli.

Świadomość językowa: Uczeń:

• Odróżnia słownictwo neutralne od emocjonalnego i wartościującego, oficjalne od swobodnego.

Analiza i interpretacja tekstów kultury. Uczeń zna teksty literackie i inne teksty kultury wskazane przez nauczyciela.

Wstępne rozpoznanie. Uczeń:

• Prezentuje własne przeżycia wynikające z kontaktu z dziełem sztuki.
• Określa problematykę utworu.

Analiza. Uczeń.

• Wskazuje zastosowane w utworze środki wyrazu artystycznego i ich funkcje (…). rozpoznaje w utworze sposoby kreowania świata przedstawionego i bohatera.
• Rozpoznaje w utworze sposoby kreowania świata przedstawionego i bohatera (narracja, fabuła, sytuacja liryczna, akcja).

Interpretacja. Uczeń.

• Wykorzystuje w interpretacji elementy znaczące dla odczytania sensu utworu (np. słowa-klucze, wyznaczniki kompozycji).
• Wykorzystuje w interpretacji utworu konteksty (np. literackie, kulturowe, filozoficzne, religijne).
• Porównuje funkcjonowanie tych samych motywów w różnych utworach literackich.
• Odczytuje treści alegoryczne i symboliczne utworu.
• Wartości i wartościowanie. Uczeń.
• Dostrzega związek języka z wartościami, rozumie, że język podlega wartościowaniu (…), jest narzędziem wartościowania, a także źródłem poznania wartości (utrwalonych w znaczeniach nazw wartości: takich jak: dobro, prawda, piękno, wiara, nadzieja, miłość, wolność, równość, braterstwo, Bóg)
• Dostrzega obecne w tekstach kultury wartości narodowe i uniwersalne.
• Dostrzega w świecie konflikty wartości (…) oraz rozumie źródła tych konfliktów.

Zakres rozszerzony

Odbiór wypowiedzi i wykorzystanie zawartych w nich informacji.

Czytanie i słuchanie. Uczeń:

• Czyta utwory stanowiące konteksty dla tekstów kultury poznawanych w szkole.
• Twórczo wykorzystuje wypowiedzi krytycznoliterackie i teoretycznoliterackie (np. recenzja, szkic, artykuł, esej).

Świadomość językowa. Uczeń:

• Dostrzega związek języka z obrazem świata.

Analiza i interpretacja tekstów kultury. Uczeń zna teksty literackie i inne teksty kultury wskazane przez nauczyciela.

Analiza. Uczeń:

• Wskazuje związki między różnymi aspektami utworu (estetycznym, etycznym i poznawczym);
• Rozpoznaje aluzje literackie i symbole kulturowe (np. biblijne, romantyczne) oraz ich funkcję ideową i kompozycyjną, a także znaki tradycji, np. antycznej, judaistycznej, chrześcijańskiej, staropolskiej;

Interpretacja. Uczeń:

• Konfrontuje tekst literacki z innymi tekstami kultury np. plastycznymi, teatralnymi, filmowymi.

Wartości i wartościowanie. Uczeń:

• Wskazuje różne sposoby wyrażania wartościowań w tekstach.

Wiedza o kulturze

Osiąganie celów kształcenia i odnoszących się do nich wymagań szczegółowych.

Odbiór wypowiedzi i wykorzystanie zawartych w nim informacji. Uczeń:

• Zna dwudziestowieczne dzieła reprezentujące różne dziedziny sztuki (literaturę, architekturę, plastykę, muzykę, teatr, fotografię, film, sztukę nowych mediów) i dostrzega związki pomiędzy nimi.
• Wskazuje różne funkcje dzieła sztuki (np. estetyczną, komunikacyjną, społeczną, użytkową, kultową, poznawczą, ludyczną).
• Analizuje temat dzieła oraz treści i formę w kontekście jego różnych funkcji, wykorzystując podstawowe wiadomości o stylach i epokach z różnych dziedzin sztuki.
• Analizuje film lub analizuje spektakl teatralny, posługując się podstawowymi pojęciami z zakresu właściwej dziedziny sztuki.
• Lokuje wytwory kultury (zachowania, zwyczaje, normy moralne, wytwory materialne, dzieła sztuki) w kontekście grup społecznych, w których są tworzone i odbierane (rodzina, rówieśnicy, społeczność lokalna, naród).

Tworzenie wypowiedzi. Uczeń:

• Wypowiada się na temat dzieła sztuki używając pojęć zarówno swoistych dla poszczególnych sztuk, jak i wspólnych (forma, kompozycja, funkcja, nadawca, odbiorca, użytkownik, znaczenie, kontekst, medium).

Analiza i interpretacja tekstów kultury. Uczeń:

• Odnosi elementy kultury (zachowania, zwyczaje, praktyki, przedmioty materialne, dzieła sztuki) do kategorii: czas, przestrzeń, ciało, grupa społeczna (rodzina, rówieśnicy, społeczność lokalna, naród).
• Dostrzega i nazywa związek między dziełem a sytuacją społeczno-historyczną i obyczajami epoki, w której powstało.

Etyka

Treści nauczania – wymagania szczegółowe:

• Etyka a pozostałe dyscypliny filozoficzne i nauki szczegółowe. Moralność, etos, prawo, obyczaje i styl życia.
• Człowiek jako osoba i jego działanie. Etyczna analiza aktywności ludzkiej. Motywy podejmowanych decyzji.
• Cel i sens ludzkiej egzystencji. Hierarchie celów. Szczęście w życiu ludzkim. Rozwój moralny i duchowy człowieka jako osoby. Rola oddziaływań wychowawczych.
• Dobro moralne i wartości moralne. Hierarchia wartości. Wartości autoteliczne i instrumentalne. Konflikt wartości. Wartości wybierane i realizowane.
• Prawo moralne, imperatyw moralny, w tym prawo naturalne. Dekalog jako podstawa życia moralnego. Problem relatywizmu moralnego i sposoby jego przezwyciężania. Nienaruszalne prawa istoty ludzkiej.
• Wymiar moralny życia człowieka. Zdolność rozpoznawania wartości i powszechne dążenie do dobra. Świadomość moralna. Rola sumienia w prawidłowym rozwoju wewnętrznym. Sądy i oceny moralne. Przykłady patologii w zakresie świadomości moralnej.
• Problem manipulacji. Obecność dobra i zła we współczesnej kulturze.
• Sprawności moralne. Samowychowanie.
• Przykłady współczesnych przejawów kryzysu moralnego i dylematów w zakresie wyborów moralnych oraz sposoby ich rozwiązywania na gruncie etyki chrześcijańskiej oraz innych koncepcji etycznych.

Historia i społeczeństwo

Kobieta i mężczyzna, rodzina. Uczeń:

• analizuje, na wybranych przykładach, obrazy miłości, role kobiety i mężczyzny oraz model rodziny w Biblii;
• analizuje, na wybranych przykładach, obrazy miłości, role kobiety i mężczyzny oraz model rodziny w kulturze starożytnej Grecji i Rzymu;
• opisuje i porównuje miejsce dziecka w życiu społecznym w średniowieczu, w epoce nowożytnej oraz w XIX i w XX w.;
• opisuje, na wybranych przykładach, wzory miłości romantycznej i analizuje trwałość tego wzorca kulturowego;
• wyjaśnia przemiany życia społecznego sprzyjające emancypacji kobiet i przejawy tego procesu;
• analizuje, na wybranych przykładach, przemiany obyczajowe

Wychowanie do życia w rodzinie

Wybrane cele kształcenia:

• Rozwijanie umiejętności rozwiązywania problemów związanych z okresem dojrzewania, dorastania i wyborem drogi życiowej; umiejętność świadomego kreowania własnej osobowości.
• Uzyskanie przez uczniów lepszego rozumienia siebie i najbliższego otoczenia; umiejętność poszukiwania i udzielania odpowiedzi na pytania: Kim jest człowiek? Jakie są jego cele i zadania życiowe? Jaki jest sens życia?
• Przyjęcie pozytywnej postawy wobec życia ludzkiego, osób niepełnosprawnych i chorych. Przygotowanie, na podstawie wiedzy i wykształconych umiejętności, do poszanowania godności życia ludzkiego i dojrzałego funkcjonowania w rodzinie.

Treści nauczania – wymagania szczegółowe:

• Tożsamość i wielowymiarowość człowieka. Poczucie sensu życia.
• Komunikacja interpersonalna, asertywność, techniki negocjacji, empatia
• Istota, rodzaje i etapy rozwoju miłości. Różnice w przeżywaniu miłości.
• Małżeństwo: jego fazy; trudności i konflikty oraz sposoby ich rozwiązywania; wartość małżeństwa. Macierzyństwo i ojcostwo. Przygotowanie do ról rodzicielskich(…)
• Funkcje rodziny, ze szczególnym uwzględnieniem wychowania dzieci w rodzinie.
• Znaczenie prawidłowych postaw rodzicielskich dla rozwoju dziecka. Samotne rodzicielstwo.
• Konflikty w rodzinie i ich przyczyny. Sposoby rozwiązywania konfliktów.
• Przemoc w rodzinie. Wykorzystywanie seksualne. Profilaktyka. Możliwości uzyskiwania pomocy.
• Zagrożenia życia społecznego: alkoholizm, narkomania, agresja, sekty, pornografia.

Rozwój zainteresowań i pożądanych umiejętności uczniów

Pomysły na zajęcia filmowe, proponowane metody pracy z filmem

Maria Antonina – życie i legenda – projekt edukacyjny

Literackie i filmowe wizerunki kobiecości – projekt edukacyjny

Maria Antonia, królowa Francji – sąd nad postacią

Maria Antonina, żona i matka – sąd nad postacią

Czy zdrada małżonka może być usprawiedliwiona – debata

Tropy interpretacyjne, w tym zagadnienia filmoznawcze

Maria Antonina jako postać historyczna, legenda królowej. Beztroski świat Wersalu, bogactwo, przepych, swoboda obyczajowa, ale także tragiczne losy pary królewskiej i samej monarchii, zmiażdżonych przez dramatyczne wydarzenia rewolucji. Sama Maria Antonina oceniana była przez współczesnych i późniejszych biografów w sposób skrajny. Czarna legenda przedstawiała królową jako kobietę rozpustną, lekkomyślną, wręcz głupią, odpowiedzialną za fatalną sytuację gospodarczą kraju, obojętną na nędzę ludu, Austriaczkę, obcą. Legenda biała idealizowała postać królowej, przedstawiała jako kobietę oddaną dzieciom i mężowi, uosabiającą najlepsze tradycje monarchii.

„Maria Antonina” jako film o inicjacji, obserwujemy proces dojrzewania, ale nie do władzy, ta królowej nie fascynuje, reżyserka pokazuje proces kształtowania się świadomości bycia kobietą, spełnienia jako kobieta, żona i matka. W filmie Coppoli wyraźnie ograniczona jest narracja historyczna, świat pokazany jest z perspektywy królowej, widzimy świat, który widziała królowa. Wielka historia schodzi na plan dalszy.

Pojęcie kostiumu historycznego. Losy Marii Antoniny to dla reżyserki jedynie pretekst do stawiania poważniejszych uniwersalnych pytań o moralność, władzę, prawo jednostki do szczęścia. To opowieść o samotnej nastolatce, później kobiecie, która wbrew swej woli znalazła się w obcym otoczeniu i próbowała przystosować do panujących w nim reguł. Maria Antonina to metafora współczesnej nastolatki, która imprezami, zakupami, przelotnymi romansami próbuje zagłuszyć pustkę. Współczesny, rockowy podkład muzyczny, obraz współczesnych trampek w garderobie królowej wzmacnia takie przesłanie filmu. Scena balu w operze, pikniku o wschodzie słońca – mimo kostiumu historycznego – to sceny o współczesnych nastolatkach.

Obecne w filmie motywy funkcjonujące w kulturze

Proces dorastania, dojrzewania młodych kobiet – w zestawieniu z filmem „Elizabeth” Shekhara Kapura

Kultura francuska w wieku XVIII – w zestawieniu z literaturą francuskiego Oświecenia

Moda jako zjawisko historyczne i kulturowe – w zestawieniu z filmem „Diabeł ubiera się u Prady” Davida Frankela

Rytuały w życiu codziennym i publicznym– rola i znaczenie. Monarchia, jej funkcje i cele – w zestawieniu z filmami „Szaleństwo króla Jerzego” Nicholasa Hytnera oraz „Jak zostać królem” Toma Hoopera

Małżeństwo – w zestawieniu z filmem „Jej Wysokość Pani Brown” Johna Maddena