Krótka informacja o filmie

Głównym bohaterem „Lęku wysokości” jest Tomek – młody reporter telewizyjny, pracujący w Warszawie. W życiu układa mu się dobrze. Kochająca żona, ładne mieszkanie, perspektywa awansu… Pewnego dnia dowiaduje się, że jego ojciec trafił na oddział psychiatryczny, a on jest jedyną osobą, która może mu pomóc. Postanawia pojechać do szpitala. Wraz z kolejnymi wizytami u ojca stopniowo zanurza się w świat jego przeżyć. Dowiaduje się nowych rzeczy także o sobie…

Związki z podstawą programową

Język polski

Analiza i interpretacja tekstów kultury.

Wstępne rozpoznanie. Uczeń:

• prezentuje własne przeżycia wynikające z kontaktu z dziełem sztuki;
• określa problematykę utworu; […]

Analiza. Uczeń:

• wskazuje zastosowane w utworze środki wyrazu artystycznego i ich funkcje […]
• rozpoznaje w utworze sposoby kreowania świata przedstawionego i bohatera.

Zakres rozszerzony

• wskazuje związki między różnymi aspektami utworu (estetycznym, etycznymi poznawczym); […]
• rozpoznaje aluzje literackie i symbole kulturowe (np. biblijne, romantyczne) oraz ich funkcję ideową i kompozycyjną, a także znaki tradycji, np. chrześcijańskiej; […]
• rozpoznaje i charakteryzuje styl utworu.

Interpretacja. Uczeń

• wykorzystuje w interpretacji elementy znaczące dla odczytania sensu utworu (np. słowa-klucze, wyznaczniki kompozycji);
• wykorzystuje w interpretacji utworu konteksty (np. literackie, kulturowe, filozoficzne, religijne);
• porównuje funkcjonowanie tych samych motywów w różnych utworach;
• odczytuje treści alegoryczne.

Zakres rozszerzony

• dostrzega i komentuje estetyczne wartości utworu;
• przeprowadza interpretację porównawczą utworów; […]
• konfrontuje tekst literacki z innymi tekstami kultury np. plastycznymi, teatralnymi, filmowymi.

Wartości i wartościowanie. Uczeń:

• dostrzega związek języka z wartościami, rozumie, że język podlega wartościowaniu,
• dostrzega obecne w utworach literackich oraz innych tekstach kultury wartości narodowe i uniwersalne;
• dostrzega w świecie konflikty wartości (np. równości i wolności, sprawiedliwości i miłosierdzia) oraz rozumie źródła tych konfliktów.

Zakres rozszerzony

• wskazuje różne sposoby wyrażania wartościowań w tekstach.

Wiedza o kulturze

Odbiór wypowiedzi i wykorzystanie zawartych w nich informacji. Uczeń:

• analizuje film lub analizuje spektakl teatralny, posługując się podstawowymi pojęciami z zakresu właściwej dziedziny sztuki;
• charakteryzuje podstawowe media kultury (słowo, obraz, dźwięk, widowisko); […]
• samodzielnie wyszukuje informacje na temat kultury w różnych mediach, bibliotekach.

Tworzenie wypowiedzi. Uczeń:

• wypowiada się na temat dzieła sztuki, używając pojęć zarówno swoistych dla poszczególnych sztuk, jak i wspólnych (forma, kompozycja, funkcja, nadawca, odbiorca, użytkownik, znaczenie, kontekst, medium).

Analiza i interpretacja tekstów kultury. Uczeń:

• dostrzega i nazywa związek między dziełem a sytuacją społeczno-historyczną i obyczajami epoki, w której powstało;
• posługuje się pojęciami: kultura popularna, ludowa, masowa, wysoka, narodowa, zglobalizowana, subkultura w ich właściwym znaczeniu i używa ich w kontekście interpretowanych dzieł sztuki oraz praktyk kulturowych.

Wychowanie do życia w rodzinie

• Pogłębianie wiedzy związanej z funkcjami rodziny, miłością, przyjaźnią, pełnieniem ról małżeńskich i rodzicielskich, seksualnością człowieka i prokreacją; umiejętność podejmowania odpowiedzialnych decyzji dotyczących wyboru drogi życiowej, małżeństwa i rodziny. […]
• Uzyskanie przez uczniów lepszego rozumienia siebie i najbliższego otoczenia; umiejętność poszukiwania i udzielania odpowiedzi na pytania: Kim jest człowiek? Jakie są jego cele i zadania życiowe? Jaki jest sens życia?
• Przyjęcie pozytywnej postawy wobec życia ludzkiego, osób niepełnosprawnych i chorych; przygotowanie, na podstawie wiedzy i wykształconych umiejętności, do poszanowania godności życia ludzkiego i dojrzałego funkcjonowania w rodzinie.

Etyka

• Człowiek jako osoba i jego działanie. Etyczna analiza aktywności ludzkiej. Motywy podejmowanych decyzji.
• Cel i sens ludzkiej egzystencji. Hierarchie celów. Szczęście w życiu ludzkim. Rozwój moralny i duchowy człowieka jako osoby. Rola oddziaływań wychowawczych.
• Dobro moralne i wartości moralne. Hierarchia wartości. Wartości autoteliczne i instrumentalne. Konflikt wartości. Wartości wybierane i realizowane.
• Prawo moralne, imperatyw moralny, w tym prawo naturalne. Dekalog jako podstawa życia moralnego. Problem relatywizmu moralnego i sposoby jego przezwyciężania. Nienaruszalne prawa istoty ludzkiej.
• Wymiar moralny życia człowieka. Zdolność rozpoznawania wartości i powszechne dążenie do dobra. Świadomość moralna. Rola sumienia w prawidłowym rozwoju wewnętrznym.
• Sądy i oceny moralne. Przykłady patologii w zakresie świadomości moralnej. Problem manipulacji. Obecność dobra i zła we współczesnej kulturze.
• Sprawności moralne. Samowychowanie.
• Przykłady współczesnych przejawów kryzysu moralnego i dylematów w zakresie wyborów moralnych oraz sposoby ich rozwiązywania na gruncie etyki chrześcijańskiej oraz innych koncepcji etycznych.

Rozwój zainteresowań i pożądanych umiejętności uczniów

Pomysły na zajęcia filmowe, proponowane metody pracy z filmem

Język polski

Temat: „Udana czy nieudana próba odnowienia więzi między ojcem a synem w filmie „Lęk wysokości”?”

Dyskusję na ten temat można przeprowadzić, wykorzystując technikę 6 myślowych kapeluszy de Bono. Uczniowie podzieleni zostają na 5 zespołów. Grupy losują kolor kapelusza i związane z nim polecenia. Nauczyciel określa im czas, w jakim powinni uporać się z zadaniem. Wyniki pracy zespołu prezentuje wybrany uczeń. Pozostali mogą uzupełniać jego wypowiedź.

• KAPELUSZ BIAŁY – dystans, obiektywizm

Przedstawiciel grupy omawia fabułę filmu, prezentuje głównych bohaterów (ale ich nie ocenia), ustala, z czyjej perspektywy śledzimy wydarzenia, określa zasady kompozycji filmu.

• KAPELUSZ CZERWONY – uczucia, emocje

Przedstawiciel grupy omawia uczuciowe relacje łączące bohaterów filmu, wyraża opinię na temat głównych postaci. Może również opowiedzieć o emocjach, jakie budzi film.

• KAPELUSZ CZARNY – pesymizm, surowy osąd

Przedstawiciel grupy ukazuje ciemną stronę świata i ludzkiej natury. Obnaża ludzkie niedoskonałości, destrukcyjność więzi, wskazuje wady i słabości bohaterów filmu.

• KAPELUSZ ŻÓŁTY – nadzieje, optymizm

Przedstawiciel grupy wydobywa dobro, które „zadziało się” w filmie, koncentruje się na tym, co pozwala myśleć o bohaterach i ich wzajemnych relacjach z optymizmem.

• KAPELUSZ ZIELONY – kreatywność, nowe koncepcje i rozwiązania

Przedstawiciel grupy przedstawia dalszy ciąg losów bohatera. Wyjaśnia, co dało mu spotkanie z ojcem. Zastanawia się, jak wpłynęło ono na jego życie.

• KAPELUSZ NIEBIESKI – kontrola, monitorowanie działań innych

Ten kapelusz, po wysłuchaniu wszystkich relacji, zakłada nauczyciel, który podsumowuje wypowiedzi uczniowskie. Na pytanie zawarte w temacie lekcji uczniowie odpowiadają w domu.

Język polski

Temat: „Ojciec i syn – bliscy sobie czy dalecy?”

Film można wykorzystać również podczas lekcji-syntez, które często przeprowadza się w klasie maturalnej, omawiając i porównując różne przedstawienia obrazu ojca i syna w literaturze (nauczyciel musi dokonać tu odpowiedniego wyboru tekstów). Uczniowie pracują w grupach, każdy zespół dyskutuje nad tekstem wskazanym przez prowadzącego zajęcia (zastanawia się np. nad charakterem relacji łączących ojca i syna, sposobem ich przedstawienia, przywołuje sceny oraz wydarzenia, w których te relacje się ujawniają, wskazuje przyczyny i konsekwencje konfliktów oraz nieporozumień). Wnioski z pracy poszczególnych zespołów zostaną wykorzystane podczas dyskusji nad filmem „Lęk wysokości” (W jaki sposób w filmie przedstawiono relacje między ojcem i synem? Na czym polega odmienność spojrzenia autorów filmu na to zagadnienie?)

W klasie, której uczniowie interesują się filmem (albo na zajęciach pozalekcyjnych), warto dokonać analizy porównawczej wybranych scen np. z filmu „Erratum” – porozumiewanie się ojca i syna za pomocą delikatnego pukania i odpukiwania w zamknięte drzwi, z filmu „Lęk wysokości” – wyważenie zamkniętych drzwi mieszkania ojca za pomocą brutalnego kopnięcia, a potem scena, w której Tomek obejmuje Wojciecha trzymającego w dłoni nóż. (Co te sceny oznaczają? Co mówią nam o relacjach między bohaterami? Jaką rolę odgrywają w analizowanych filmach?).

Język polski, wiedza i kulturze

Temat: „Motyw szaleństwa w literaturze, sztukach plastycznych, filmie.”

Uczniowie przygotowują na zajęcia prezentacje multimedialne dotyczące motywu szaleństwa (obłąkania). Jedna grupa – w wybranych utworach literackich, druga grupa – w malarstwie, trzecia – w wybranych filmach. Pracę młodzieży można ukierunkować, podając jej pewne wskazówki (np. Kim byli szaleńcy? Jak ich można scharakteryzować? Co rozumiano pod pojęciami – szaleniec, szaleństwo, obłąkanie? Jaki był stosunek zwykłych ludzi do ludzi szalonych? Co interesowało artystów zajmujących się tym tematem? Na jakie aspekty szaleństwa zwracali uwagę?). Po wystąpieniach uczniów przystępujemy do dyskusji nad filmem (Na czym polega odmienność spojrzenia autorów na to zagadnienie?)

Lekcje religii

Film można również omawiać na lekcjach religii, ponieważ odnaleźć w nim można ewangeliczne przesłania. Po obejrzeniu „Lęku wysokości” uczniowie mają za zadanie znaleźć przypowieść biblijną, która najlepiej koresponduje z przesłaniem filmu. Następnie, podczas zajęć młodzież przedstawia wybrane przypowieści, objaśnia ich sens, interpretując je w kontekście filmu „Lęk wysokości”.

Tropy interpretacyjne, w tym zagadnienia filmoznawcze

Interpretacja tytułu

Wieloznaczność tytułu, który można interpretować jako strach przed życiem, przed problemami, z którymi zderzyć się muszą bohaterowie filmu, przed podjęciem odpowiedzialności za innych, chorobą, przed konfrontacją z własnymi lękami, przed pustką i jałowością egzystencji, nieuchronnością tragizmu i cierpienia.

Status chorego psychicznie człowieka, relacje chorego psychicznie człowieka z otoczeniem

Sytuacja chorego psychicznie człowieka – stan wyobcowania, zagubienia, życie w lęku, w samotności, doświadczenie rozpadu świata, chaosu, skazanie na wegetację lub powolne dogorywanie w szpitalu; różnorodność reakcji chorego – od agresji, odmowy leczenia, podejmowania desperackich prób walki o ocalenie własnej godności i autonomii po apatię, rezygnację i stany depresyjne; Wojciech sam dla siebie jest zagrożeniem, żyje w stanie pogłębiającej się destrukcji wewnętrznej i zewnętrznej. Jednocześnie widz odnosi wrażenie, że bohater filmu widzi, rozumie i czuje więcej niż inni, że dokonuje trafnej oceny rzeczywistości i cierpi, ponieważ nie może tej diagnozy przekazać innym (częste zbliżenia i półzbliżenia twarzy Wojciecha – sugestywność twarzy, wyrazistość oczu, w których widać mądrość i cierpienie).

Postawa lekarzy – bezradność wynikająca z ich niewiedzy na temat chorób psychicznych (ograniczają się do leczenia farmakologicznego), bezsilność ujawniająca się w wypowiadanej frazie: „my tylko próbujemy leczyć”; jednocześnie postać pani doktor (mistrzowsko zagranej przez Annę Dymny) zwraca na siebie uwagę widza – nie jest to bezduszna lekarka, bowiem są w niej jednocześnie spokój, delikatność i gorzka wiedza – pewnych rzeczy nie da się zmienić, lekarz może tylko ulżyć ciężko choremu, nie wymaże zdarzeń z przeszłości, nie zastąpi rodziny i jej miłości.

Reakcja otoczenia (sąsiadów) – niechęć, irytacja, wrogość (wywołane irracjonalnym, niezrozumiałym, często złośliwym i agresywnym zachowaniem bohatera), odrzucenie; patrzenie na chorego psychicznie człowieka poprzez stereotypy skłaniające do traktowania go jako symulanta, dążenie do izolowania chorego, który wzbudza niepokój, lęk, a swoim zachowaniem brutalnie wyrywa ludzi z tego, co uważają za normalne.

Postawa najbliższych – żona już dawno opuściła chorego, wyjechała do Niemiec i tam odnalazła stabilizację, nie interesuje jej jego los, traktuje byłego męża jak szaleńca i manipulanta, który niszczy życie najbliższych, na moment zjawia się w domu Wojciecha, ale kieruje nią przede wszystkim troska o syna, którego chciałaby odizolować od ojca, przestrzega Tomka przed złośliwym charakterem ojca;

syn – jego relacje z ojcem zmieniają się, ale zawsze są trudne, kalekie, pełne lęków i uprzedzeń, psychiczna choroba do końca pozostaje zagadką, straszną tajemnicą, której nie można rozwikłać; niemożność zrozumienia świata, w którym żyje ojciec; Tomek uczy się jednak dostrzegać bliskiego sobie człowieka w psychicznie chorym ojcu.

Schizofrenia jako metafora świata, w którym żyjemy

Schizofreniczność rzeczywistości, wielość światów, w których żyjemy, niemożność porozumienia się – rozdarcie między przeszłością a teraźniejszością, miłością a egoizmem, szaleństwem a normalnością, zdrowiem i chorobą, własną wygodą i karierą a obowiązkami wobec innych, chaosem i porządkiem, bezpieczną stabilizacją a egzystencjalnym lękiem, zwyczajnością i dziwnością świata, zdrowiem i chorobą.

Jednocześnie film ukazuje również rozdarcie współczesnego człowieka żyjącego w świecie wirtualnym i prawdziwym, przy czym ten pierwszy wyraźnie zaczyna nas sobie podporządkowywać. Warto zwrócić uwagę na tę scenę w filmie, w której Tomek w mieszkaniu ojca włącza kasetę i ogląda siebie w programie telewizyjnym. Krzyżują się dwa spojrzenia – człowieka z ekranu i człowieka rzeczywistego, Tomka i jego wirtualnego sobowtóra. Który jest prawdziwszy? (Ojciec przez wiele lat tylko w ten sposób kontaktował się z synem).

Ojciec i syn

W potocznym rozumieniu ojciec to oparcie dla syna, źródło wzorców, autorytet. moralna siła. W filmie jest zupełnie odwrotnie – syn wspiera ojca, próbuje go ratować. Autorzy podkreślają znaczenie więzi rodzinnych – jako najbardziej pierwotnych, najsilniejszych, ich odrzucenie okalecza człowieka. Ponowne nawiązanie relacji, choć niepełne i trudne – uzdrawia bohaterów, otwiera ich na nowy wymiar rzeczywistości, pozwala przezwyciężyć własny egoizm, przekroczyć bariery. Dzięki tej relacji z synem ojciec, choć na krótki czas, wyrywa się ze świata choroby, doświadcza wolności (wspólny pobyt w górach). Tomek dzięki więzi z ojcem – otwiera się na drugiego człowieka; otrzymuje od ojca przesłanie, by nie bać się życia, stawiać czoło jego wyzwaniom, przezwyciężać własne lęki (wobec „lęku wysokości” stosować terapię szokową – iść odważnie w góry, nie patrzeć w dół).

Przemiana głównego bohatera

W ciekawy sposób w filmie ukazano ewolucję postawy Tomka. Początkowo chciałby się pozbyć problemu (jest mu w pewnym sensie na rękę umieszczenie chorego w szpitalu psychiatrycznym), próbuje nawet wykorzystać chorobę Wojciecha, by sprzedać jego mieszkanie. Potem bohater coraz bardziej zaczyna czuć się odpowiedzialny za ojca, próbuje go zrozumieć, pomóc mu, nawet kosztem własnej rodziny (codziennie przemierza wiele kilometrów, by spotkać się z ojcem, w końcu na jakiś czas opuszcza swój dom i żonę oczekującą dziecka) oraz intratnej pracy (symboliczna scena milczenia w studio telewizyjnym). Nawiązanie kontaktu z chorym psychicznie ojcem, trwanie przy nim zmienia Tomka. Bohater dojrzewa, otwiera się na świat duchowych wartości – współczuje i współodczuwa, oswaja lęki, z którymi musi żyć (boi się psychicznej choroby, genetycznego obciążenia), udaje mu się zrozumieć własną przeszłość, uczy się akceptacji siebie i świata, sam dorasta do roli ojca (asystuje przy urodzinach swojego dziecka). Jego miłość do ojca, którą można określić słowami św. Augustyna jako „znoszenie nieznośnego”, staje się katalizatorem przemiany bohatera, pozwala mu odzyskać swoje prawdziwe „ja”. Film jednak nie kończy się happy endem – ojciec umiera, a my nie wiemy, jak potoczą się losy bohatera (stan zawieszenia). W filmie ukazana jest spirala powrotów Tomka do ojca, ojciec go przyciąga i odpycha, każde spotkanie podszyte jest silnymi emocjami, pełne napięć, najczęściej kończy się nieporozumieniem. Jednak przy każdym powrocie bohater mądrzał, dojrzewał i zmieniał się, coś w swoim życiu przewartościowywał, dorastał do dźwigania ciężarów i tragizmu życia.

Warto również zwrócić uwagę na ten moment, kiedy to ojciec odwiedza syna. Zjawia się jak przybysz z innego świata, niemal prorok (długie włosy, siwa broda), wyłania się z ciemności korytarza i potem niemal metafizycznie znika w ciemnościach ulicy. Przybywa w chwili, gdy przed Tomkiem otwiera się możliwość powrotu do pracy w telewizji. Ojciec swoją wizytą ponownie wytrąca go z torów sytej kariery, choć niczego nie chce, tylko doświadczenia bezinteresownego kontaktu. Tę czułość Wojciecha, jego tęsknotę za miłością bliskich doskonale odczytuje żona Tomka Ewa, która wyraźnie jest wzruszona postawą ojca.

Owocem tego spotkania jest wspólny wyjazd obu bohaterów w góry, który pozwala ojcu i synowi nawiązać więź oraz odzyskać spokój.

Warto zwrócić uwagę na:

• artystyczną próbę ukazania świata, w którym żyje ojciec dokonującą się poprzez sposób narracji, montaż i zdjęcia;
• dialogi między bohaterami – niepełne, chropawe, kalekie, urywane, takie jak relacje między bohaterami;
• zderzenie dwóch przestrzeni – ponurego, zagraconego i zdewastowanego mieszkania ojca z dość przestronnym, uporządkowanym i nowoczesnym wnętrzem, w którym przebywa Tomek;
• scenografię – w kluczowych momentach świat zimny (bez uczuć), industrialny krajobraz;
• rolę muzyki – budowanie nastroju, uwydatnianie emocji, podkreślanie ważności wybranych scen;
• znaczenie efektów w postaci różnego rodzaju dźwięków – szmery, pukania, trzaskanie, odgłosy zamykanych drzwi, skrzypienie, współtworzą nastrój, poczucie zagrożenia;
• opozycję przeszłości i teraźniejszości.

„Chcieliśmy poszukać dwóch sposobów obrazowania tej historii. Sceny współczesne kręcone były z kamery uczestniczącej, podążającej za aktorami, „poddającej” się ich emocjom. Część z przeszłości jest bardziej statyczna, w dobrze skomponowanych obrazach, bardziej wyrafinowana plastycznie. Po to, by uzyskać urok i nostalgię za światem z przeszłości.

W ten sposób otrzymaliśmy pewną dychotomię formalną, „schizofrenię” stylów, która pomaga też w oddaniu kontrastu między uporządkowanym Tomkiem a rozproszonym ojcem”. (Bartosz Konopka);

• znaczenie pewnych przedmiotów (rekwizytów) – np. telewizora (Ojciec spędza czas, oglądając programy telewizyjne, z których zapewne niewiele rozumie. Jest to przede wszystkim wyraz samotności Wojciecha, ale również rozpaczliwa próba znalezienia kontaktu z synem – reporterem telewizyjnym, pojawiającym się w programach informacyjnych. Wizyta w sklepie z telewizorami i kupno nowoczesnego odbiornika to również próba nawiązania kontaktu między synem i ojcem);
  znaczenie opowieści (najprawdopodobniej buddyjskiej) wyjaśniającej naturę naszych lęków (nie ma ich naprawdę, są w naszych głowach, sami je wytwarzamy);

Ojciec opowiada synowi historię o człowieku, którego nawiedzał pewien straszny sen. Człowiek ten przed czymś uciekał. Poradzono mu, aby się we śnie odwrócił. Gdy mu się to po wielu latach udało, okazało się, że za nim jest pustka;

symboliczne znaczenie niektórych scen (Autorzy filmu umieją opowiadać o sprawach trudnych bez egzaltacji i sentymentalizmu, za to prosto i wyraziście. W filmie jest dużo niedopowiedzeń, zmuszających widza do uważnego odbioru filmu. Więcej tu pytań niż gotowych odpowiedzi, zagadek niż rozwiązań. W pamięci widza zapisuje się wiele scen, podszytych silnymi emocjami, pełnych ukrytych sensów, np. przejmująca scena, gdy syn bierze w objęcia ojca, który trzyma w ręku nóż);

• świetną grę aktorską – szczególnie kunszt Krzysztofa Stroińskiego robi na widzu olbrzymie wrażenie (aktor mistrzowsko zagrał osobę dotkniętą chorobą psychiczną);
• klamrową kompozycję filmu;
• kameralność filmu;
• dedykację „tacie” – film oparty został na osobistych doświadczeniach reżysera.

Obecne w filmie motywy funkcjonujące w kulturze

Filmy, ukazujące trudne relacje między ojcem a synem. Do zestawienia np. z: „Erratum” w reż. Marka Lechkiego, „Kret” w reż. Rafaela Lewandowskiego, „Pręgi” w reż. Małgorzaty Piekorz, „Wszyscy jesteśmy Chrystusami”, „Dzień świra” w reż. Marka Koterskiego, „Powrót” w reż. Andrieja Zwiagincewa, „Prawo Bronxu” w reż. Roberta De Niro, „W imię ojca” w reż. Jima Sheridana, „Blask” w reż. Scotta Hicksa, „Stowarzyszenie Umarłych Poetów” w reż. Petera Weira.

Filmy i teksty literackie, ukazujące odchodzenie rodziców: Tadeusz Różewicz „Matka odchodzi”, Philip Roth „Dziedzictwo. Historia prawdziwa”, William Wharton „Tato”, Tadeusz Myśliwski „Widnokrąg”, „33 sceny z życia” w reż. Małgorzaty Szumowskiej, „Rodzina Savage” w reż. Tamary Jenkins, „Inwazja barbarzyńców” w reż. Denys Arcaud, „Pokój Marvina” w reż. Jerry’ego Zaksa.

Filmowe obrazy choroby psychicznej: „Ogród Luizy” w reż. Macieja Wojtyszko, „Ptasiek” w reż. Alana Parkera, „Piękny umysł” w reż. Rona Howarda, „Pająk” w reż. Davida Cronenberga, „Rain Man” w reż. Barry’ego Levinsona, „Dzień świra” w reż. Mareka Koterskiego, „Lepiej być nie może” w reż. Jamesa L. Brooksa, „Lot nad kukułczym Gniazdem” w reż. Milosa Formana, „Lokator” w reż. Romana Polańskiego.

Motyw szaleństwa w sztuce:

Hieronim Bosch „Statek szaleńców”, Emile Wauters „Szaleństwo Huga van der Goes”, Francisco Goya „Gdy rozum śpi, budzą się upiory”, Theodore Giracault – seria portretów pacjentów szpitala psychiatrycznego (np. „Portret chorego psychicznie maniakalnego gracza”, „Wariatka”), Eugene Delacroix „Dziewczyna na cmentarzu”, Vincent Van Gogh „Autoportret”, Edward Munch „Krzyk”, Zdzisław Beksiński „Studium szaleństwa”.

Motywy kulturowe:

• Obcość i samotność człowieka w świecie.
• Człowiek w obliczu trudnych wyborów moralnych.
• Przemiana bohatera.
• Ojciec i syn.
• Rodzina.
• Cierpienie – towarzysz człowieka.
• Różne oblicza szaleństwa.
• Jednostka a zbiorowość.
• Powroty do przeszłości.
• Destrukcyjna strona ludzkiej natury.
• Uzdrawiająca rola miłości.
• Symboliczny wymiar gór.
• Konflikt pokoleń.
• Powrót do rodzinnego domu.
• Sny i ich znaczenie.
• Człowiek wobec zagadki istnienia.
• Egzystencjalne lęki.
• Pytania o sens istnienia.
• Świat rzeczywisty – świat wirtualny.
• Walka o ocalenie człowieczeństwa i wewnętrznej wolności.
• Doświadczenie dziwności świata.
• Wobec tajemnicy choroby i śmierci.
• Szpital – przestrzeń odspołeczna.
• Szaleniec jako jurodiwyj – prorok, ktoś widzący i rozumiejący więcej niż zwykli ludzie.