Krótka informacja o filmie

Według historyka filmu, Davida Robinsona: „Dyktator jest nie mającym sobie równych, epickim wydarzeniem w historii ludzkości. Największy klaun i najbardziej kochana osobowość naszego wieku rzuciła bezpośrednie wyzwanie człowiekowi, który spowodował więcej zła i ludzkiego cierpienia niż ktokolwiek w historii współczesnej.” Lektura obowiązkowa! Obowiązkowa dla wszystkich!

Związki z podstawą programową

Język polski

Analiza i interpretacja tekstów kultury. Uczeń:

• Prezentuje własne przeżycia wynikające z kontaktu z dziełem sztuki;
• Określa problematykę utworu;
• Wskazuje zastosowane w utworze środki wyrazu artystycznego i ich funkcje;
• Rozpoznaje w utworze sposoby kreowania świata przedstawionego i bohatera – narracja, fabuła, akcja;
• Wykorzystuje w interpretacji elementy znaczące dla odczytania sensu utworu (np. słowa-klucze, wyznaczniki kompozycji);
• Wykorzystuje w interpretacji utworu konteksty (np. literackie, kulturowe, filozoficzne, religijne);
• Porównuje funkcjonowanie tych samych motywów w różnych utworach literackich;
• Odczytuje treści alegoryczne i symboliczne utworu.

Wartości i wartościowanie. Uczeń:

• Dostrzega obecne w (…) tekstach kultury wartości narodowe i uniwersalne;
• Dostrzega w świecie konflikty wartości oraz rozumie źródła tych konfliktów.

Mówienie i pisanie. Uczeń:

• Tworzy dłuższy tekst pisany lub mówiony (recenzja, referat) zgodnie
• z podstawowymi regułami jego organizacji, przestrzegając zasad spójności znaczeniowej i logicznej.

Świadomość językowa. Uczeń:

• Operuje słownictwem z określonych kręgów tematycznych (na tym etapie rozwijanym i koncentrującym się przede wszystkim wokół tematów: Polska, Europa, świat – współczesność i przeszłość; kultura, cywilizacja, polityka).

Zakres rozszerzony:

Analiza i interpretacja tekstów kultury. Uczeń:

• Wskazuje związki między różnymi aspektami utworu (estetycznym, etycznym i poznawczym);
• Dostrzega przemiany konwencji i praktykę ich łączenia (synkretyzm konwencji i gatunków);

Inne teksty kultury:

• wybrane filmy z klasyki kinematografii światowej (np. Ingmara Bergmana, Charlesa Chaplina, Federico Felliniego, Akiry Kurosawy, Andrieja Tarkowskiego, Orsona Wellesa).

Historia

Zakres rozszerzony

Kryzys demokracji i systemy totalitarne. Uczeń:

• Wyjaśnia społeczne, gospodarcze, polityczne i kulturowe uwarunkowania rządów autorytarnych w Europie Środkowo – Wschodniej, faszyzmu włoskiego i nazizmu oraz charakteryzuje aktywność międzynarodową Włoch i Niemiec w latach trzydziestych XX w.;
• Porównuje systemy totalitarne oraz charakteryzuje ich imperialne cele;
• Prezentuje stanowiska nauk społecznych na temat genezy i mechanizmów działania systemów totalitarnych.

Wiedza o społeczeństwie

• Demokracja – zasady i procedury. Uczeń:
• Opisuje wartości będące fundamentem współczesnej demokracji; podaje różne sposoby rozumienia wolności, równości i sprawiedliwości;
• Rozważa, w jakim stopniu demokracja sprzyja pokojowemu rozwiązywaniu konfliktów.
• Polityka, ideologie, doktryny i programy polityczne. Uczeń:
• Charakteryzuje ideologie totalitarne (komunizm, nazizm), odwołując się do przykładów historycznych;
• Charakteryzuje najważniejsze współczesne doktryny polityczne (chrześcijańska demokracja, konserwatyzm, liberalizm, nacjonalizm, socjaldemokracja, socjalizm).

Rozwój zainteresowań i pożądanych umiejętności uczniów

Pomysły na zajęcia filmowe, proponowane metody pracy z filmem

Mapa myśli – film wojenny czy komedia oraz cechy charakteru dyktatora.

Praca w zespołach problemowych: jakimi środkami filmowymi Chaplin ośmieszył każdą dyktaturę?

Dyskusja.

Film, który uczniowie powinni koniecznie obejrzeć! Pokazuje, jak o najtragiczniejszym fragmencie dziejów XX wieku można opowiedzieć przy pomocy pastiszu i karykatury. Kształcić można takie umiejętności jak głos w dyskusji, pisanie eseju, rozprawki, charakteryzowanie bohatera, rozpoznawanie elementów komedii.

Problemy historyków kina związane z obiektywna ocena filmu spowodowane m.in. niedostatkami stylistycznymi, które nikną wobec doskonałości całego przedsięwzięcia, jego charakteru i przeslania. Jednym z niewielu, któremu ta sztuka się udała był badacz kina, która sam uciekł z hitlerowskich Niemiec, Rudolf Amheim: Charles Chaplin jest jedynym artystą, który włada tajemna Bronia morderczego śmiechu. Nie śmiechem powierzchownego szyderstwa, które nie docenia wroga i lekceważy niebezpieczeństwo, lecz raczej głębokim śmiechem mędrca, który gardzi fizyczna przemocą, nawet groźbą śmierci, ponieważ dostrzega za tym duchową nicość, głupotę i fałsz przeciwnika”.

Tropy interpretacyjne, w tym zagadnienia filmoznawcze

„Dyktator” jako niezmiennie od 1940 r. najlepsza i najważniejsza satyra polityczna w dziejach kina. Film niedoskonały, a jednak wybitny, należący do przełomowych dzieł w historii kina.

Jeden z niewielu filmów „proroczych” w dziejach kina, mający rzeczywisty wpływ na umysły i serca widzów, wciąż będący najlepszym przykładem głębokiego humanizmu w sztuce.

Komedia czy film o dyktaturze?

Bohater karykaturą groźnego dyktatora. Zamiana miejsc – jeden z naczelnych tropów komedii. Fryzjer i przywódca – zderzenie dwóch osób o podobnym wyglądzie, lecz przeciwnej pozycji społecznej.

Film pacyfistyczny czy zachęcający do udziału w wojnie?

Dlaczego „Dyktator” to „krzyk” przeciwko wojnie, mimo że jest komedią, która ma bawić?

Wymowa końcowego przemówienia Dyktatora.

„Dyktator” jako odezwa przejętego humanisty.

„Zwycięstwo śmiechu nad ponurą siłą władzy totalnej.” (A. Garbicz, J. Klinowski).

Uniwersalność filmu, który nie był doraźną agitką jakich wiele po obu stronach konfliktu w tym okresie. Zaangażowanie Chaplina i protest przeciwko sytuacji w Niemczech, która nastąpiła wraz z nadejściem Adolfa Hitlera do władzy (połowa latach 30-tych). Ukończenie scenariusza w 1938 roku, jeszcze przed wybuchem wojny. Premiera filmu – przed przystąpieniem USA do działań wojennych.

Mistrzowski rysunek postaci i warstwa dźwiękowa filmu. Genialne parodie przemówień Hitlera (nieartykułowane dźwięki, słabo rozpoznawalne jako słowa). Przeciwstawienie elementów muzycznych, wyrażające sprzeczne stany ducha postaci i ich narodów: z jednej strony temat wstępny do opery „Lohengrin” Richarda Wagnera, z drugiej – taniec węgierski nr 5 Johannesa Brahmsa.

Charles Chaplin – jeden z najważniejszych twórców w dziejach kinematografii światowej z charakterystycznymi symbolami: czarnym melonikiem, laseczką oraz zbyt obszernymi spodniami. Kostium Trampa, wiecznego włóczęgi, o wielkim sercu i skłonnościach do popadania w tarapaty, klowna, który ośmiesza siebie i rzeczywistość, demaskując jej przywary, ale i ocalając wartości najbardziej humanistyczne.

Obecne w filmie motywy funkcjonujące w kulturze

Filmowy obraz żydowskiej zemsty na nazistach w konwencji komediowej. Przywołanie współczesnej wizji Quentina Tarantino w „Bękartach wojny”.

Postać klauna jako szczególnego remedium na okrucieństwa świata. Ośmieszenie, sprowadzenie do groteskowego absurdu wizerunku jednej z najgroźniejszej postaci we współczesnej historii świata.