Krótka informacja o filmie

Akcja filmu rozgrywa się w latach 60 – tych XX wieku. Pewnego dnia spotyka się para ekscentrycznych nastolatków – Sam Shakusky i Suzy Bishop. On jest sierotą, którego chce się pozbyć rodzina zastępcza, ona to niepanująca nad emocjami nastolatka. Każde z nich ma swój własny świat. Ona kocha książki, on jest zaradny i pięknie maluje. Oboje w swoim towarzystwie czują się bardzo dobrze, dlatego też pewnego dnia podejmują decyzję o wspólnej ucieczce ze świata, w którym nie czują się dobrze.

Ta decyzja powoduje szereg komplikacji na wyspie. W akcję poszukiwawczą zostaje zaangażowanych wiele osób…

Związki z podstawą programową

Szkoła podstawowa

Język polski

Odbiór wypowiedzi i wykorzystanie zawartych w nich informacji.

Czytanie i słuchanie. Uczeń:

• sprawnie czyta teksty głośno i cicho;
• określa temat i główną myśl tekstu;
• identyfikuje nadawcę i odbiorcę wypowiedzi (autora, narratora, czytelnika, słuchacza);
• odróżnia zawarte w tekście informacje ważne od drugorzędnych;
• wyciąga wnioski wynikające z przesłanek zawartych w tekście (w tym rozpoznaje w nim prawdę i fałsz).

Samokształcenie i docieranie do informacji. Uczeń:

• korzysta z informa¬cji zawartych w encyklopedii, słowniku ortograficznym, słowniku języka polskiego (małym lub pod ręcznym), słowniku wyrazów blisko¬znacznych.

Świadomość językowa. Uczeń:

• rozpoznaje znaczenie niewerbalnych środków komunikowania się (gest, wyraz twarzy, mimika, postawa ciała).

Analiza i interpretacja tekstów kultury.

Wstępne rozpoznanie. Uczeń:

• nazywa swoje reakcje czytelnicze (np. wrażenia, emocje);
• konfrontuje sytuację bohaterów z własnymi doświadczeniami;
• wyraża swój stosunek do postaci.

Analiza. Uczeń:

• dostrzega swoistość artystyczną dzieła;
• odróżnia fikcję artystyczną od rzeczywistości;
• wyodrębnia elementy dzieła filmowego i telewizyjnego (scenriusz, reżyseria, ujęcie, gra aktorska);
• wskazuje cechy charakterystyczne przekazów audiowizualnych (filmu, programu informacyjnego, programu rozrywkowego), potrafi nazwać ich tworzywo (ruchome obrazy, warstwa dźwiękowa);
• omawia akcję, wyodrębnia wątki i wydarzenia;
• charakteryzuje i ocenia bohaterów;

Interpretacja. Uczeń:

• odbiera teksty kultury na poziomie dosłownym i przenośnym.

Wartości i wartościowanie. Uczeń:

• odczytuje wartości pozytywne i ichprzeciwieństwa wpisane w teksty kultury (np. przyjaźń – wrogość, miłość – nienawiść, prawda kłamstwo, wierność – zdrada).

Tworzenie wypowiedzi.

Mówienie i pisanie. Uczeń:

• tworzy spójne teksty na tematy poruszane na zajęciach – związane z otaczającą rzeczywistością i poznanymi tekstami kultury;
• tworzy wypowiedzi pisemne w następujących formach gatunko¬wych: opowiadanie z dialogiem (twórcze i odtwórcze), pamiętnik i dziennik (pisane z perspektywy bohatera literackiego lub własnej), list oficjalny, proste sprawo zdanie (np. z wy cieczki, z wyda-zeń sportowych), opis postaci, przedmiotu, krajobrazu, ogłoszenie, zaproszenie, prosta notatka;
• stosuje w wypowiedzi pisemnej odpowiednią kompozycję i układ graficzny zgodny z wymogami danej formy gatunkowej (w tym wydziela akapity);
• sporządza plan odtwórczy wypowiedzi (ramowy i szczegółowy);
• uczestnicząc w rozmowie, słucha z uwagą wypowiedzi innych, mówi na temat; prezentuje własne zdanie i uzasadnia je;

Świadomość językowa. Uczeń:

• rozróżnia i poprawnie zapisuje zdania oznajmujące, pytające i rozkazujące;
• przekształca zdania złożone w pojedyncze i odwrotnie, a także zdania w równoważniki zdań i odwrotnie – odpowiednio do przyjętego celu;
• stosuje poprawne formy gramatyczne wyrazów odmiennych;
• operuje słownictwem z określonych kręgów tematycznych (na tym etapie skoncentrowanym przede wszystkim wokół tematów: dom, rodzina, szkoła i nauka, środowisko przyrodnicze i społeczne).

Wychowanie do życia w rodzinie

• Podstawowe funkcje rodziny z podkreśleniem miejsca dziecka w rodzinie.
• Więź rodzinna, związki uczuciowe i inne relacje w rodzinie; konflikty i ich rozwiązywanie.
• Istota koleżeństwa i przyjaźni, wzajemny szacunek, udzielanie sobie pomocy, współpraca, empatia.
• Instytucje działające na rzecz dziecka i rodziny.

Szkoła gimnazjalna

Język polski

Odbiór wypowiedzi i wykorzystanie zawartych w nich informacji.

Czytanie i słuchanie. Uczeń:

• odbiera komunikaty pisane, mówione, w tym nadawane za pomocą środków audiowizualnych – rozróżnia informacje przekazane werbalnie oraz zawarte w dźwięku i obrazie;
• rozpoznaje wypowiedzi o charakterze emocjonalnym i perswazyjnym;
• wyszukuje w wypowiedzi potrzebne informacje oraz cytuje odpowiednie fragmenty tekstu;
• porządkuje informacje w zależności od ich funkcji w przekazie;
• rozpoznaje intencję wypowiedzi (aprobatę, dezaprobatę, negację, prowokację);
• odróżnia informacje o faktach od opinii.

Samokształcenie i docieranie do informacji. Uczeń:

• samodzielnie dociera do informacji – w książkach, prasie, mediach elektronicznych oraz wypowiedziach ustnych;
• stosuje zasady korzystania z zasobów bibliotecznych, wyszukuje w bibliotece źródła potrzebnych mu informacji;
• twórczo wykorzystuje wypowiedzi krytycznoliterackie i teoretycznoliterackie (np. recenzja, szkic, artykuł, esej).

Świadomość językowa. Uczeń:

• rozpoznaje wyrazy wieloznaczne i rozumie ich znaczenia w tekście;
• rozumie pojęcie stylu, rozpoznaje styl potoczny, urzędowy, arty¬styczny i naukowy.

Analiza i interpretacja tekstów kultury.

Wstępne rozpoznanie. Uczeń:

• opisuje odczucia, które budzi w nim dzieło;
• rozpoznaje problematykę utworu.

Analiza. Uczeń:

• przedstawia najistotniejsze treści wypowiedzi w takim porządku, w jakim występują one w tekście;
• charakteryzuje postać mówiącą w utworze;
• rozróżnia narrację pierwszoosobową i trzecioosobową oraz potrafi określić ich funkcje w utworze;
• znajduje w tekstach współczesnej kultury popularnej (np. w filmach, komiksach, piosenkach) nawiązania do tradycyjnych wątków literackich i kulturowych; wskazuje przykłady mieszania gatunków;
• uwzględnia w analizie specyfikę tekstów kultury przynależnych do następujących rodzajów sztuki: literatura, teatr, film, muzyka, sztuki plastyczne, sztuki audiowizualne.

Interpretacja. Uczeń:

• uwzględnia w interpretacji potrzebne konteksty, np. biograficzny, historyczny.

Wartości i wartościowanie. Uczeń:

• ze zrozumieniem posługuje się pojęciami dotyczącymi wartości pozytywnych i ich przeciwieństw oraz określa postawy z nimi związane, np. patriotyzm, nacjonalizm, tolerancja – nietolerancja, piękno – brzydota, a także rozpoznaje ich obecność w życiu oraz w literaturze i innych sztukach;
• omawia na podstawie poznanych dzieł literackich i innych tekstów kultury podstawowe, ponadczasowe zagadnienia egzystencjalne, np. miłość, przyjaźń, śmierć, cierpienie, lęk, nadzieja, wiara religijna, samotność, inność, poczucie wspólnoty, solidarność, sprawiedliwość; dostrzega i poddaje refleksji uniwersalne wartości humanistyczne;
• dostrzega zróżnicowanie postaw społecznych, obyczajowych, narodowych, religijnych, etycznych, kulturowych i w ich kontekście kształtuje swoją tożsamość.

Tworzenie wypowiedzi.

Mówienie i pisanie. Uczeń:

• tworzy spójne wypowiedzi ustne (monologowe i dialogowe) oraz pisemne w następujących formach gatunkowych: urozmaicone kompozycyjnie i fabularnie opowiadanie, opis sytuacji i przeżyć, zróżnicowany stylistycznie i funkcjonalnie opis zwykłych przedmiotów lub dzieł sztuki, charakterystyka postaci literackiej, filmowej lub rzeczywistej, sprawozdanie z lektury, filmu, spektaklu i ze zdarzenia z życia, rozprawka, dedykacja; dostosowuje odmiany i styl języka do gatunku, w którym się wypowiada;
• stosuje zasady organizacji tekstu zgodne z wymogami gatunku, tworząc spójną pod względem logicznym i składniowym wypowiedź na zadany temat;
• tworzy plan twórczy własnej wypowiedzi;
• uczestniczy w dyskusji, uzasadnia własne zdanie, przyjmuje poglądy innych lub polemizuje z nimi;
• stosuje zasady etykiety językowej – wie, w jaki sposób zwracać się do rozmówcy w zależności od sytuacji i relacji, łączącej go z osobą, do której mówi (dorosły, rówieśnik, obcy, bliski), zna formu¬ły grzecznościowe, zna konwencje językowe zależne od środowiska (np. sposób zwracania się do nauczyciela, lekarza, profesora wyższej uczelni), ma świadomość konsekwencji używania formuł niestosownych i obraźliwych;
• świadomie, odpowiedzialnie, selektywnie korzysta (jako odbiorca i nadawca) z elektronicznych środków przekazywania informacji, w tym z Internetu.

Świadomość językowa. Uczeń:

• tworząc wypowiedzi, dąży do precyzyjnego wysławiania się; świadomie dobiera synonimy i antonimy dla wyrażenia zamierzonych treści;
• sprawnie posługuje się oficjalną i nieoficjalną odmianą polszczy¬zny; zna granice stosowania slangu młodzieżowego;
• stosuje związki frazeologiczne, rozumiejąc ich znaczenie;
• stosuje różne rodzaje zdań we własnych tekstach; dostosowuje szyk wyrazów i zdań składowych do wagi, jaką nadaje przekazywanym informacjom;
• wykorzystuje wiedzę o składni w stosowaniu reguł interpunkcyjnych; stosuje średnik;
• stosuje poprawne formy odmiany rzeczowników, czasowników (w tym imiesłowów), przymiotników, liczebników i zaimków; stosuje poprawne formy wyrazów w związkach składniowych (zgody i rządu);
• operuje słownictwem z określonych kręgów tematycznych.

Wychowanie do życia w rodzinie

• Budowa prawidłowych relacji z rodzicami. Konflikt pokoleń; przyczyny i sposoby rozwiązywania konfliktów. Odpowiedzialność wszystkich za atmosferę panującą w rodzinie. Rodzina niepełna.
• Relacje międzyosobowe i ich znaczenie. Przyjaźń, zakochanie, miłość; pierwsze fascynacje, miłość platoniczna, miłość młodzieńcza, miłość dojrzała.

Rozwój zainteresowań i pożądanych umiejętności uczniów

Pomysły na zajęcia filmowe, proponowane metody pracy z filmem

Lekcje języka polskiego

Żeby film rozumieć i zrozumieć, czyli o filmowej czasoprzestrzeni…

„Oto wyspa Nowy Penzance. Jest rok 1965.”

Lekcja poświęcona opisowi i analizie czasoprzestrzeni w filmie „Kochankowie z Księżyca” jest konieczna zarówno dla świadomego odbioru filmu, jak i jego rozumienia i zrozumienia. Pokazana filmowa rzeczywistość, której wyznacznikiem czasowym jest rok 1965 (wrzesień/ październik), a przestrzeń jest definiowana przez wyspę Nowy Penzance (wyspa fikcyjna), położoną w Nowej Anglii, regionie Stanów Zjednoczonych, ulokowanym na północnym wschodzie kraju, będącym kolebką kultury USA, może być dla ucznia albo zupełnie niezrozumiała, albo zrozumiała częściowo, niepełnie, bardziej na zasadzie domyśleń/ skojarzeń niż w oparciu o posiadaną wiedzę, tę dotycząca roku 1965 i tę odnoszącą się do wiedzy geograficznej o Nowej Anglii. Dlatego też przed odbiorem filmu konieczne jest wyposażenie ucznia w przedmiotowe informacje, by rozumiał film, podczas jego odbioru, zaś po obejrzeniu filmu – dopełnienie tej wiedzy, by film został zrozumiany.

Filmowi bohaterowie. Dwa portrety.

• Portret pierwszy: Sam Shakusky.

„Droga Suzy, bardzo się starałem z kimś zaprzyjaźnić, ale ludzie chyba nie lubią mojej osobowości…”

• Portret drugi: Suzy Bishop.

„Drogi Samie, znowu mam kłopoty…”

Zanim zaczniemy realizować kolejne, drugie lub trzecie zajęcia wokół filmu Wesa Andersona, musimy opracować z uczniami portrety (przede wszystkim socjologiczne i psychologiczne) tytułowych kochanków z Księżyca. Warto pracę nad portretami filmowych bohaterów rozpocząć od podstawowych informacji o Samie i Suzy, by następnie opisać ich zewnętrzny wygląd i zdefiniować ich cechy charakteru, usposobienie (wykorzystując w tym celu formę, np. curriculum vitae, czy też dossier filmowego bohatera). W ten sposób zgromadzone informacje powinny być punktem wyjścia do pogłębionej analizy społecznych i psychologicznych motywów postępowania zarówno dziewczynki, jak i chłopca.

Suzy Bishop i Sam Shakusky – kochankowie z wyspy Nowy Penzance w Nowej Anglii.

„Kochamy się. Chcemy być razem. Co w tym złego?”

Realizacji tego tematu należałoby poświęcić dwie jednostki lekcyjne. Na lekcji pierwszej uczniowie odtworzyliby okoliczności poznania się Jej i Jego, ich listowny kontakt, pomysł na wspólną ucieczkę, przygotowania do tej ucieczki i wreszcie kolejne etapy ich wspólnego ze sobą bycia.

Druga lekcja to próba opisu procesu rodzenia się z czasem w czasie i przestrzeni więzi i relacji pomiędzy dwunastolatkami i ich nazwania. Warto zwrócić uwagę uczniów na fakt przyjmowania przez nastolatków ról ludzi dorosłych: Oni wobec siebie zachowują się jak dojrzali partnerzy, jak mąż i żona. Młodzi wiekiem i przeżywaną miłością, natomiast starzy przejmowaniem obowiązujących w świecie dorosłych stereotypowych ról w relacji kobieta – mężczyzna.

Od nieprzyjaźni do przyjaźni, czyli Sam Shakusky & koledzy.

„Nie lubię was, wy nie lubicie mnie.”

Film stwarza możliwość analizy złożonych relacji pomiędzy jednostką a zespołem, gdzie jednostką jest Sam – skaut, a zespołem – drużyną skautów. Drużyna, po prostu, chłopca nie lubi, on, zwyczajnie, nie lubi drużyny. Jest wyalienowany i też takim się czuje. Ucieczka z obozu tylko przysparza mu wrogów, a obopólna wrogość tylko wzrasta, przybierając formę agresywnych zachowań. Jednak ta nieprzyjaźń szybko mija, kiedy się okazuje, że Sam w wyniku ucieczki ze skautowskiego obozu może trafić do sierocińca, ale zanim to nastąpi, stanie: „przed komisją egzaminacyjną, która określi jego stan psychiczny i zadecyduje, czy należy chłopca poddać programowi resocjalizacyjnemu, czy terapii elektrowstrząsowej” i przeradza się w przyjaźń. Ci, którzy walczyli ze Samem, stają się teraz jego przyjaciółmi, pomagając mu w kolejnej ucieczce z ukochaną Suzy.

Wychowanie do życia w rodzinie

1. Czy to już miłość, czy jeszcze zauroczenie?
2. O pierwszej miłości, ale nie ostatniej, choć czasem pierwszej, jedynej i ostatniej.
3. Od nieprzyjaźni do przyjaźni krok jest niewielki…
4. Kiedy rodziców brakuje… O sierotach i sieroctwie refleksji kilka.
5. Kiedy rodzice są, ale jakby ich nie było… O rodzinie dysfunkcyjnej.

Proponowane metody pracy z filmem:

• burza mózgów,
• metaplan,
• rybi szkielet,
• dyskusja punktowana,
• rozmowa nauczająca,
• termometr uczuć,
• piramida priorytetów,
• ukierunkowana praca z dziełem filmowym,
• analiza i interpretacja filmu.

Tropy interpretacyjne, w tym zagadnienia filmoznawcze

O czym jest ten film? Film mówi.

Para zakochanych nastolatków ucieka z domu, zostawiając za sobą dysfunkcyjne rodziny, bezduszny aparat państwa i toksycznych rówieśników.

Powyższa fraza zdaje się być lapidarną syntezą filmu Andersona, definiującą w pełni to wszystko, co wyraża problematyka i aksjologia tego kinowego obrazu poprzez treść filmu i w treści filmu wyrażone.

Cztery wątki problemowo – aksjologiczne zawarte w treści filmu:

Wątek 1. Para zakochanych nastolatków ucieka z domu.

Suzy Bishop i Sam Shakusky postanawiają wspólnie uciec: ona z domu, on z obozu dla skautów. Decyzja o ucieczce nie jest bynajmniej podjęta ad hoc, nie jest wynikiem impulsu, który pojawił się nagle i pod wpływem silnych i burzliwych emocji. Ta decyzja jest wynikiem procesu wzajemnego poznawania się jej i jego, poznawania trwającego od roku. Poznali się przypadkowo (albo i nie) podczas spektaklu teatralnego, gdzie Suzy grała rolę jednego z ptaków – kruka, a Sam był widzem, który znudzony tym, co dzieje się na scenie, opuszcza salę widowiskową, udaje się na „zwiedzanie okolicy” i trafia do garderoby, w której to poznaje Suzy, przygotowującą się do występu. Od razu, od pierwszego spojrzenia i zobaczenia pomiędzy nastolatkami rodzi się więź oparta na zrozumieniu siebie i porozumieniu się ze sobą. Jedna z koleżanek mówi Suzy: „Lubi Cię”, a Sam po czasie przyznaje się Suzy, że: „Byłaś moim ulubionym zwierzakiem w przedstawieniu”. Od tego zdarzenia ich znajomość opiera się przede wszystkim na regularnym pisaniu do siebie listów, w których dzielą się ze sobą zdarzeniami z życia, doświadczanymi emocjami i uczuciami, a także wynikającymi z powyższych refleksjami.

Sam do Suzy: „Droga Suzy, przykro mi, że Twoi bracia są samolubni”; „Droga Suzy, niechcący podpaliłem budę, kiedy lunatykowałem. Nie pamiętam jak to się stało, ale moi rodzice zastępczy myślą, że kłamię”; „Droga Suzy, bardzo się starałem z kimś zaprzyjaźnić, ale ludzie chyba nie lubią mojej osobowości”; „Droga Suzy, Twoi rodzice Cię zranili, ale ciągle Cię kochają. To najważniejsze”. Suzy do Sama: „Drogi Samie, wyśmienicie malujesz, zwłaszcza drzewa i słupy telefoniczne. Czy ta dziewczyna w wodzie to ja?”; „Drogi Samie, znowu mam kłopoty, rzuciłam kamieniem w okno. Moja mama do teraz ma szkło we włosach”; „Drogi Samie, zostanę zawieszona, pobiłam się z Molly. Powiedziała, że mi odbija. Dyrektor jest przeciwko mnie”.

Planują też wspólna ucieczkę, do której uważnie i starannie się przygotowują: „Droga Suzy, to mój plan. Drogi Samie, zgadzam się. Droga Suzy, kiedy? Drogi Samie, gdzie? Droga Suzy, idź 400m na północ od swojego domu aż dojdziesz do ścieżki. Skręć w prawo i idź aż do końca. Spotkamy się na łące”. I spotykają się na łące, wyposażeni w kapoki, wędki, namiot, adapter na baterię, walizkę fantastycznych książek i skrzynkę kociego żarcia (mają ze sobą i kota) ruszają w dzikie ostępy, ku położonej po drugiej stronie wyspy odludnej zatoce, która ma stać się ich prywatną Nibylandią, nazwaną „Moonrise Kingdom” (stąd i angielski tytuł filmu, bardzo nieszczęśliwie przetłumaczony na język polski). Za uciekinierami, w ich poszukiwaniu, ruszają skauci ze swoim drużynowym – harcmistrzem Rany Wardem, a także szef miejscowego posterunku policji – kapitan Sharp oraz ojciec Suzy – Walt Bishop. Po całodniowej ucieczce i nocy spędzonej w zatoczce Moonrise Kingdom zostają odnalezieni. Suzy trafia do swego domu, a Sam na posterunek policji.

W rozmowie z kapitanem Sarpem Sam stwierdza spokojnie: „Przyznaję się, wiedziałem, że wpadniemy w tarapaty. Wiedzieliśmy, że wszyscy będą się zamartwiać, ale i tak uciekliśmy. Ale stało się też coś, czego nie planowaliśmy. Kiedy pierwszy raz się spotkaliśmy, coś się z nami stało”.

Ucieczka w księżycowe królestwo przed dorosłością.

Wątek 2. Dysfunkcyjne rodziny.

Sam Shakusky jest sierotą, naturalnym sierotą. W wypadku samochodowym stracił oboje rodziców. Tuła się od jednej do drugiej rodziny zastępczej, nigdzie dłużej nie zatrzymawszy się, gdyż, jak stwierdza, ostatni jego opiekun, pan Herbert Billingsley: „Jesteśmy rodzicami zastępczymi. Sam był z nami od zeszłego czerwca. Rodzice Sama zmarli kilka lat temu. Sam jest sierotą. Doszliśmy do porozumienia, wspólnie jako rodzina, że niezmienne niewłaściwe zachowanie Sama, nie jest w porządku w stosunku do reszty rodziny, dlatego niestety nie możemy przyjąć go z powrotem w tej chwili. To dobry chłopak, ma duże serce. Sam jest niezrównoważony emocjonalnie”. A zatem problem z Samem wynika z problemu, jaki chłopiec ma sam ze sobą. Jest to zapewne efektem przeżytej traumy po tragicznej śmierci rodziców. Zaburzenia emocjonalne, brak akceptacji ze strony zarówno dorosłych, jak i rówieśników, zamknięcie się w sobie – to główne przyczyny ekstrawagancji chłopca, z którym budowanie poprawnych relacji jest bardzo trudne, a komunikacyjne sprzężenie zwrotne – praktycznie niemożliwe. Lekko zdziwaczały, aspołeczny skaut – to zdaje się być najtrafniejsza diagnoza definiująca tego 12 – stoletniego chłopca.

Suzi Bishop – jej rodzicami są prawnicy, a rodzeństwem – trzech młodszych braci („Młodsi bracia doprowadzają do szaleństwa”). Czuje się wyalienowana z rodziny, która ani się nią nie interesuje za wiele, ani jej nie rozumie, a tym bardziej nie zna świata jej pragnień i marzeń. Dlatego, w jednym z listów do Sama, pisze: „Zawsze marzyłam by być sierotą. Większość moich ulubionych bohaterów jest sierotami. Wasze życia są bardziej wyjątkowe”. Paradoksalnie, mając rodziców, nie chce ich mieć, zazdroszcząc Samowi, że nie ma rodziców. „Jak mamy jej pomóc? Ma tyle kłopotów” – pyta ojciec Suzy, który sam pomocy jako ojciec i małżonek potrzebuje, bo przeżywa wewnętrzny kryzys właśnie jako ojciec i małżonek. Kiedy dowiaduje się, że córka uciekła z domu, zadaje pytanie kapitanowi, ale i sobie: „Czyja to wina?”, a kiedy ten próbuje go uspokoić, że: „ Prawdopodobnie Suzy chowa się w domu przyjaciółki i gra teraz w warcaby”, zdesperowany ojciec odpowiada: „Ona nie ma żadnych przyjaciół”. Znamienny jest tu dialog, jaki ma miejsce pomiędzy córką a ojcem w momencie odnalezienia Suzy. Ojciec mówi: „Nigdy więcej się już nie zobaczycie. To były twoje ostatnie słowa. Rozumiesz?”. Córka ripostuje: „Na twoim miejscu byłabym ostrożna, pewnego dnia ktoś zostanie popchnięty [nożem wcześniej pchnęła jednego ze skautów- A.Z., M.W.] o jeden raz za dużo, i kto wie, do czego będzie zdolny”. Ojciec: „Jesteś zdrajczynią naszej rodziny”. Córka: „I dobrze. Chcę nią być”.

Laura Bishop – matka, która swoje dzieci w domu woła na posiłek przez megafon, jakby nie była słyszana, czy słyszalna, jakby była, a zarazem jej nie było. Ani w świadomości dzieci, ani też męża. Przeżywa małżeński kryzys, ma romans z kapitanem Sharpem. Jest rozdarta pomiędzy matką, żoną i kochanką. Chce być dobra we wszystkich tych rolach, ale w żadnej nie jest. Najpełniej jej relację z córką Suzy oddaje rozmowa, jaka ma miejsce między nimi, kiedy znaleziona córka kąpie się w wannie. Córka: „Nienawidzę cię”. Matka: „Nie mów tak”. Córka: „Dlaczego nie? Tak to czuję”. Matka: „Teraz myślisz, że tak czujesz. Chcesz mnie zranić”. Córka: „No właśnie”. A potem matka mówi do córki: „Biedna Suzy. Czemu wszystko przychodzi ci z takim trudem?” Ojciec, który nie potrafi i chyba też nie chce rozmawiać już z córką i żoną, mówi do niej: „Idę znaleźć sobie drzewo do ścięcia”.

Małżonkowie wzajemnie się ranią. Żona: „Walt przepraszam. To nie twoja wina”. Mąż: „Za które konkretnie rany przepraszasz?” Żona: „Te, które ciągle bolą”. Mąż: „Połowę z nich sam sobie zadałem. Marzę, aby dach odleciał i wiatr wyssał mnie z sobą. Będzie wam lepiej beze mnie”. Żona: „Jesteś dla nas najważniejszy”. Mąż: „To za mało”.

Rodzina, która na zewnątrz sprawia wrażenie rodziny spełnionej i szczęśliwej, w istocie taką nie jest. Zdaje się, że każdy z jej członków jest samotną wyspą, położoną wśród innych wysp. Żyją ze sobą, lecz obok siebie.

Wątek 3. Bezduszny aparat państwa.

Państwo, władza państwowa, jego aparat reprezentowany jest w tym filmie przez Opiekę Społeczną, która, gdy zostaje poinformowana o ucieczce Sama z obozu skautów, żąda od kapitana Sharpa i harcmistrza Warda natychmiastowego odnalezienia chłopca, jednocześnie dokonując negatywnej oceny ich postępowania: „Jesteście najbardziej przerażająco niekompetentnymi opiekunami, z jakimi Opieka Społeczna miała nieprzyjemność się zetknąć przez 27 lat kariery. […] Po prostu znajdźcie go i dostarczcie Opiece Społecznej. Nic innego nie możecie zrobić”.

Kapitan Sharp zgłasza Opiece Społecznej znalezienie zagubionego chłopca, któremu teraz grozi sierociniec, bo do żadnej rodziny zastępczej nie zostanie już ponownie oddany. Najpierw jednak, zanim trafi do poprawczaka będzie poddany bolesnym badaniom psychiatrycznym. Opieka Społeczna informuje kapitana: „Cóż, normalnie staralibyśmy się go umieścić w nowej rodzinie, ale ta opcja jest, moim zdaniem, niedostępna ze względu na ostatni wypadek. Ale najpierw stanie przed komisją egzaminacyjną, która określi jego stan psychiczny i zadecyduje, czy należy chłopca poddać programowi resocjalizacyjnemu, czy terapii elektrowstrząsowej”.

Opieka Społeczna przybywa po chłopca, by, zgodnie z obowiązującymi przepisami, zabrać chłopca do zakładu dla nieletnich, a wtedy kapitan Sharp wyraża chęć zostania rodzicem zastępczym Sama, proponując chłopcu, by ten zamieszkał razem z nim. Tym sposobem ratuje chłopca przed bezduszną machiną państwa, dla którego nie liczy się, tak naprawdę, dobro jednostki, lecz przestrzeganie przepisów prawnych, które jednoznacznie określają, jak należy postępować z takim chłopcem jak Sam, w takiej sytuacji, w jakiej on się znalazł.

Wątek 4. Toksyczni rówieśnicy

Sam nie lubi kolegów skautów, a Ci nie lubią Sama. Kiedy Sam ucieka z obozu, skauci wyruszają na poszukiwania jego i Suzy. Komendant obozu, harcmistrz Ward w swoim dzienniku odnotowuje: „Pierwszy dzień poszukiwań Sama Shakuskiego. Morale są bardzo niskie, po części dlatego, że Sam nie jest lubiany w drużynie. Ani trochę”, a harcerze, szukając powodów, dla których ich kolega opuścił obóz, stwierdzają: „Słyszałem, że uciekł, bo rodzina mu umarła. Słyszałem, że uciekł, bo nigdy nie miał rodziny. Pewnie dlatego jest świrnięty”. A kiedy wytropią uciekinierów jeden z nich ostrzeże Suzy: „Nie powinnaś się z nim przyjaźnić, bo jest świrnięty. Ma zaburzenia emocjonalne, bo jego rodzice zginęli”. Jednak Suzy staje po stronie i w obronie Sama i rani poważnie nożem jednego ze skautów.

Ta początkowa nieprzyjaźń między Samem a jego kolegami z czasem przeobraża się w przyjaźń. Powodem zmiany stosunku rówieśników do chłopca jest informacja, że ich „nie-kolega” nie tylko, że trafi do sierocińca, ale zostanie poddany terapii elektrowstrząsowej, której celem będzie likwidacja „dziwności” i „inności” chłopca. „Byliśmy jako drużyna podli dla naszego kolegi Sama Shakuskiego. W sumie byliśmy zgrają wrednych chamów. Niby jest emocjonalnie niezrównoważony, ale jest przecież sierotą. Jak wy byście się czuli? To nasz kolega z drużyny i potrzebuje naszej pomocy. Czy jesteśmy mężczyznami na tyle, żeby nie wycięli mu kawałka mózgu?” Po tych stwierdzeniach chłopcy postanawiają pomóc kochankom z Księżyca uciec raz jeszcze, mając przede wszystkim na względzie przyszłość chłopca zagrożoną ograniczeniem wolności. Organizują zatem Samowi i Suzy ucieczkę do Fortu Liban, gdzie zakochani nastolatkowe stają się mężem i żoną, zawierając związek małżeński.

To, co było toksyczne, staje się po czasie nietoksyczne, a nieprzyjaźń przeobraża się w przyjaźń. Taka zmiana, taka przemiana zachodzi i następuje w relacjach między rówieśnikami. Zrozumienie „innego”, zdolność wzbudzenia w sobie empatii, solidarność z kolegą, zrozumienie jego sytuacji życiowej – to zapewne najważniejsze przesłanki metamorfozy, jaka się dokonuje we wzajemnych zależnościach grupy rówieśniczej i jednostki.

Kiedy film formą zachwyca. Film ma formę.

Kompozycja klamrowa filmu muzyką spięta.

Film zaczyna się i kończy się koncertem orkiestry symfonicznej, którego poszczególne fazy objaśniane są przez poważny dziecięcy głos słyszany z offu. Ten niezwykły koncert to forma uhonorowania Edwarda Benjamina Brittena – nieżyjącego wybitnego kompozytora brytyjskiego XX wieku:

„Aby zaprezentować, jak funkcjonuje duża orkiestra symfoniczna, Benjamin Britten napisał wielki utwór składający się z mniejszych fragmentów prezentujących poszczególne części orkiestry. Te mniejsze fragmenty to wariacje, czyli ten sam utwór zagrany w różny sposób. Najpierw posłuchajmy motywu przewodniego skomponowanego przez znacznie starszego kompozytora, Henrego Purcell’a. Oto motyw Purcell’a zagrany przez całą orkiestrę. A teraz Britten prezentuje cztery rodziny instrumentów grających po kolei motyw Purcell’a. Pierwsze grają instrumenty dęte drewniane flety, oboje, klarnety i fagoty. Teraz kolej na dęte blaszane. Trąbki, waltornie, puzony i tuby. Jeden do czterech. Teraz aranżacja pana Britten’a dla instrumentów smyczkowych. Skrzypce, altówki, wiolonczele i kontrabasy. I oczywiście harfa. Na koniec instrumenty perkusyjne, bębny, gongi i im podobne. Po tym wszystkim usłyszycie motyw Purcell’a jeszcze raz grany przez wszystkie instrumenty razem. Czyli przez całą orkiestrę”. To sekwencja słowno – muzyczna rozpoczynająca film, sekwencja wspaniała również wizualnie.

I sekwencja film kończąca, zwieńczająca film, słyszana jak ta rozpoczynająca film w formule słowno – muzycznej, lecz „zasłonięta” w całości przez napisy końcowe filmu (tzw. tyłówkę). To również forma uznania dla wspomnianego wcześniej Brittena, ale również podziw dla twórczego geniuszu Alexandre’a Desplata – autora muzyki do „Kochanków z Księżyca”:

„Jak widzicie, Benjamin Britten rozebrał całą orkiestrę na czynniki pierwsze. A teraz składa ją z powrotem w formie fugi. Instrumenty grają jeden za drugim w tej samej kolejności, co przedtem, zaczynając od piccolo. Pod koniec, kiedy wszystkie instrumenty się… zestroją, podczas gdy inne instrumenty….

A teraz przedstawimy muzyków z orkiestry Monsieur Desplat’a. Mały elektroniczny metronom nabija rytm. Najpierw harfa. Następnie wiolonczele. Flet i piccolo. Gitara elektryczna. Ukulele. Gitara klasyczna. Banjo. Drewniane pałeczki. I jeszcze dwie harfy. Organy B-3. Czelesta. Wibrafon i smyczek. Fortepian. Skrzypce. I kontrabas

Dzwony rurowe. I glockenspiel. Talerz. Cymbały. Werble. Bęben taktowy. Kocioł.

Szesnaście głosów barytonowych. Ksylofon. Fagoty. Klarnety. Waltornie. Saksofon tenorowy. Puzon. Tuba! Trąbki. Trójkąt. Dziękujemy bardzo za uwagę”.

Teatr kukiełkowy/lalkowy.

Kiedy w początkowych sekwencjach filmu, w czasie trwania filmowej czołówki pokazany jest obraz domu Bishopów, to przypomina on dom lalek/ kukiełek i dom dla lalek/ dla kukiełek, który jest zamieszkiwany przez lalki/ kukiełki. Początkowo dom Suzy, znajdujący się na końcu wyspy, cyplu nazywanym Summer’s End, jest pokazany jakby w perspektywie płaskiej, a nie przestrzennej, jakby ten dom tworzyła tylko jedna ściana frontalna, mająca swą wysokość i szerokość, niemająca zaś głębokości. Dopiero po chwili kamera „wprowadza” widza/ gościa do domu, pokazując go w trzech wymiarach. Dom prezentowany z odpowiedniej perspektywy: obniżone sufity i kompozycja kadru – sprawia wrażenie, że obserwujemy teatr kukiełkowy. Bo mieszkańcy tego domu, choć są żywymi ludźmi, to zachowują się, jak gdyby byli kukiełkami, gdyż często nie grają, a pozują, patrząc wprost w kamerę, jakby uczestniczyli w czymś nie tyle nierzeczywistym, co sztucznym, kreowanym w określonym celu, dla określonego efektu. I taki efekt zostaje osiągnięty: ludzie-kukiełki, mieszkający w domu dla lalek, grają swoje życie, wedle Szekspirowskiej maksymy, że: „Świat jest teatrem, aktorami ludzie, Którzy kolejno wchodzą i znikają” (William Szekspir „Jak wam się podoba”).

Teatralizacja poprzez wizualizację.

Każda scena w tym filmie jest scenograficznie doskonale wypracowana i dopracowana. Dostrzega się ogromną dbałość o każdy detal każdej filmowej sceny, każdego filmowego ujęcia i każdej filmowej sekwencji, co przejawia się w funkcyjnym i funkcjonalnym zastosowaniu i wykorzystaniu najmniejszego nawet elementu dekoracji. Nic tu nie jest przypadkowe ani też z przypadku. Efektem tego typu zabiegów scenograficznych jest bardzo mocna teatralizacja obrazu. Teatralizacja obrazu osiągnięta w ten sposób powoduje, że oglądając film, widz ma odczucie uczestniczenia w sztuce teatralnej, gdzie każdy element jego tworzywa gra, czasem na równi z aktorami. Styl teatralny nie jest zapewne stylem dominującym w tym filmie, ale jednym z głównych, co skutkuje tym, że film poprzez taka artystyczną konstrukcję swego obrazu zdaje się być spokrewniony, fragmentami nawet tożsamy, z teatrem. Teatr w filmie (jak choćby w najnowszej filmowej adaptacji „Anny Kareniny” w reżyserii Joe Wrighta). W czasie oglądania filmu ma się wrażenie, że niektóre sceny, z tych „wizualnych” w sposób szczególny, są przedłużane jedynie po to, by zachwycały, by wzbudzały swą obrazowością zachwyt odbiorcy. I wzbudzają, i zachwycają.

Wszystkie te zabiegi zdają się być podporządkowane przywołaniu klimatu kulturowo –obyczajowemu i socjologicznemu tamtego okresu, lat 60-tych XX wieku. I to przywołanie nie ma bynajmniej jedynie funkcji informacyjnej, ale też ma wzbudzić uczucia i refleksje za tym, co było, minęło i się nie wróci. Stąd tak nasycona, momentami nawet przesycona estetyzacja filmowego kadru.

Obecne w filmie motywy funkcjonujące w kulturze

Młodzi się kochają, ale nie mogą być razem. A powodów tego jest wiele…

Melodramat jest gatunkiem filmowym, który opowiada o miłości trudnej lub niemożliwej do spełnienia, gdyż pojawia się przeszkoda, która skutecznie uniemożliwia spełnienie się i spełnianie się kochanków. Pojemność semantyczna filmów o miłości jest ogromna, tak jak wielka jest ich liczba. Trudno w tym opracowaniu przedmiotowe zagadnienie poddać analizie, przyjmując perspektywę historyczną, czy tematyczną (gdzie oś konstrukcyjna melodramatu ulega w różnym stopniu modyfikacji w stosunku do klasycznego pierwowzoru). Dlatego też dla potrzeb opisu filmu „Kochankowie z Księżyca” proponuje się wybrane filmy (nie zapominając jednak, że jest to wybór autorski, bardzo subiektywny), których bohaterami są młodzi ludzie, bardzo się kochający, ale niemogący być ze sobą zawsze i na zawsze, bo powodów tej „niemocy” jest wiele i są one różne, i czasem bardzo złożone. Na pewno należałoby pracę nad analizą i interpretacją tego motywu w kinie rozpocząć od filmowej adaptacji dramatu Wiliama Szekspira „Romeo i Julia” z roku 1968 w reżyserii Franco Zeffirelliego, by następnie przejść do współczesnej wersji wspomnianej tragedii, którą w roku 1996 wyreżyserował Baz Luhrmann; nie zapominając o filmowych wariacjach tego motywu najpełniej zrealizowanych przez Jamesa Camerona w „Titanicu” (1997 rok). Warto topos ten wzbogacić, proponując uczniom zobaczenie filmu „Tristan i Izolda” (reżyseria Kevin Reynolds, 2006 rok) – obrazu powstałego na podstawie legend celtyckich, zebranych i opracowanych przez Josepha Bédiera („Dzieje Tristana i Izoldy”).

Starszej młodzieży można polecić oglądnięcie polskiego filmu w reżyserii Jacka Borcucha „Wszystko, co kocham” (2009 rok). Historię miłości współczesnych Romeo i Julii opowiada także film „Trzy metry nad niebem” (2010 rok) i jego sequel „Tylko ciebie chcę” (2012 rok); obydwa obrazy w reżyserii Fernando Gonzalesa Moliny.

Omawiany topos jest w tym filmie leitmotivem, który w swej pojemności znaczeniowej zawiera inne motywy, powiązane bardziej lub mniej z motywem przewodnim, ale z niego wynikające, w jakiś sposób od niego zależne i wobec niego funkcjonalne i na pewno go wzbogacające, a zarazem będące samodzielną jednostką świata przedstawionego w filmie.

Dlatego też mówiąc o toposie nieszczęśliwych kochanków, można również opracować następujące motywy, które, w zależności od sytuacji dydaktycznej czy wychowawczej, będą w danym momencie prymarne:

• motyw podróży, wędrówki;
• motyw ucieczki z domu;
• motyw innego od innych;
• motyw pierwszej miłości;
• motyw przyjaźni.

Przypisy

Wszystkie cytaty zamieszczone w niniejszym opracowaniu pochodzą z filmu „Kochankowie z Księżyca”.