Krótka informacja o filmie

„Pinokio” to kolejna adaptacja prozy Carlo Collodiego, urzekająca w warstwie obrazu. „Pinokio” należy do klasycznych pozycji literatury dziecięcej oraz kanonu lektur szkolnych i filmowych. Film może być wykorzystywany na zajęciach z dziećmi w ramach edukacji wczesnoszkolnej, ale także na wszystkich późniejszych etapach nauczania, ponieważ jego treść i forma niosą ze sobą liczne odwołania do historii sztuki, filozofii, etyki i religii.

Związki z podstawą programową

Edukacja wczesnoszkolna

Edukacja polonistyczna.

Uczeń kończący klasę I:

w zakresie umiejętności społecznych warunkujących porozumiewanie się i kulturę języka:

• obdarza uwagą dzieci i dorosłych, słucha ich wypowiedzi i chce zrozumieć, co przekazują; komunikuje w jasny sposób swoje spostrzeżenia, potrzeby, odczucia
• uczestniczy w rozmowie na tematy związane z życiem rodzinnym i szkolnym, także inspirowane literaturą w zakresie umiejętności czytania i pisania:
• interesuje się książką i czytaniem; słucha w skupieniu czytanych utworów (np. baśni, opowiadań, wierszy), w miarę swoich możliwości czyta lektury wskazane przez nauczyciela

w zakresie umiejętności wypowiadania się w małych formach teatralnych:

• uczestniczy w zabawie teatralnej, ilustruje mimiką, gestem, ruchem zachowania bohatera literackiego lub wymyślonego
• rozumie umowne znaczenie rekwizytu i umie posłużyć się nim w odgrywanej scence

Uczeń kończący klasę III:

• korzysta z informacji
• uważnie słucha wypowiedzi i korzysta z przekazywanych informacji
• czyta i rozumie teksty przeznaczone dla dzieci na I etapie edukacyjnym i wyciąga z nich wnioski
• zna formy użytkowe: życzenia, zaproszenie, zawiadomienie, list, notatka do kroniki; potrafi z nich korzystać

analizuje i interpretuje teksty kultury:

• przejawia wrażliwość estetyczną, rozszerza zasób słownictwa poprzez kontakt z dziełami literackimi
• w tekście literackim zaznacza wybrane fragmenty, określa czas i miejsce akcji, wskazuje głównych bohaterów
• ma potrzebę kontaktu z literaturą i sztuką dla dzieci, czyta wybrane przez siebie i wskazane przez nauczyciela książki, wypowiada się na ich temat

tworzy wypowiedzi:

• w formie ustnej i pisemnej: kilkuzdaniową wypowiedź, krótkie opowiadanie i opis, list prywatny, życzenia, zaproszenie

Edukacja plastyczna

Uczeń kończący klasę I:

• posługuje się takimi środkami wyrazu plastycznego, jak: kształt, barwa, faktura
• ilustruje sceny i sytuacje (realne i fantastyczne) inspirowane wyobraźnią, baśnią, opowiadaniem, muzyką; korzysta z narzędzi multimedialnych
• wykonuje proste rekwizyty (np. lalkę, pacynkę) i wykorzystuje je w małych formach teatralnych; tworzy przedmioty charakterystyczne dla sztuki ludowej regionu, w którym mieszka
• rozpoznaje wybrane dziedziny sztuki: architekturę (także architekturę zieleni), malarstwo, rzeźbę, grafikę; wypowiada się na ich temat

Uczeń kończący klasę III:

w zakresie percepcji sztuki:

• korzysta z przekazów medialnych; stosuje ich wytwory w swojej działalności twórczej (zgodnie z elementarną wiedzą o prawach autora)

w zakresie ekspresji przez sztukę

• podejmuje działalność twórczą, posługując się takimi środkami wyrazu plastycznego jak: kształt, barwa, faktura w kompozycji na płaszczyźnie i w przestrzeni (stosując określone materiały, narzędzia i techniki plastyczne)
• realizuje proste projekty w zakresie form użytkowych, w tym służące kształtowaniu własnego wizerunku i otoczenia oraz upowszechnianiu kultury w środowisku szkolnym (stosując określone narzędzia i wytwory przekazów medialnych)

w zakresie recepcji sztuki:

• rozróżnia takie dziedziny działalności twórczej człowieka jak: architektura, sztuki plastyczne oraz inne określone dyscypliny sztuki (fotografika, film) i przekazy medialne (telewizja, Internet), a także rzemiosło artystyczne i sztukę ludową
• rozpoznaje wybrane dzieła architektury i sztuk plastycznych należące do polskiego i europejskiego dziedzictwa kultury; opisuje ich cechy charakterystyczne (posługując się elementarnymi terminami właściwymi dla tych dziedzin działalności twórczej)

Edukacja społeczna

Uczeń kończący klasę I:

• potrafi odróżnić, co jest dobre, a co złe w kontaktach z rówieśnikami i dorosłymi; wie, że warto być odważnym, mądrym i pomagać potrzebującym; wie, że nie należy kłamać lub zatajać prawdy
• wie, co wynika z przynależności do rodziny, jakie są relacje między najbliższymi, wywiązuje się z powinności wobec nich
• ma rozeznanie, że pieniądze otrzymuje się za pracę; dostosowuje swe oczekiwania do realiów ekonomicznych rodziny
• zna zagrożenia ze strony ludzi; wie, do kogo i w jaki sposób należy się zwrócić o pomoc

Uczeń kończący klasę III:

• odróżnia dobro od zła, stara się być sprawiedliwym i prawdomównym; nie krzywdzi słabszych i pomaga potrzebującym
• identyfikuje się ze swoją rodziną i jej tradycjami; podejmuje obowiązki domowe i rzetelnie je wypełnia
• rozumie, co to jest sytuacja ekonomiczna rodziny, i wie, że trzeba do niej dostosować swe oczekiwania
• zna zagrożenia ze strony ludzi; potrafi powiadomić dorosłych o wypadku, zagrożeniu, niebezpieczeństwie

Etyka

Uczeń kończący klasę I:

• wie, że nie można dążyć do zaspokojenia swoich pragnień kosztem innych; nie niszczy otoczenia
• zdaje sobie sprawę z tego, jak ważna jest prawdomówność, stara się przeciwstawiać kłamstwu i obmowie
• wie, że nie wolno zabierać cudzej własności bez pozwolenia, pamięta o oddawaniu pożyczonych rzeczy i nie niszczy ich
• niesie pomoc potrzebującym, także w sytuacjach codziennych
• wie, że ludzie żyją w różnych warunkach i dlatego nie należy chwalić się bogactwem ani nie należy dokuczać dzieciom, które wychowują się w trudniejszych warunkach

Uczeń kończący klasę III:

• zastanawia się nad tym, na co ma wpływ, na czym mu zależy, do czego może dążyć nie krzywdząc innych; stara się nieść pomoc potrzebującym
• wie, na czym polega prawdomówność i jak ważna jest odwaga przeciwstawiania się kłamstwu i obmowie; potrafi z tej perspektywy oceniać zachowania bohaterów baśni, opowiadań, legend, komiksów
• wie, że nie można zabierać cudzej własności i stara się tego przestrzegać; wie, że należy naprawić wyrządzoną szkodę; dostrzega, kiedy postaci z baśni, opowiadań, legend, komiksów nie przestrzegają reguły „nie kradnij”
• starannie dobiera przyjaciół i pielęgnuje przyjaźnie w miarę swoich możliwości

Szkoła podstawowa, klasy IV-VI

Język polski

Odbiór wypowiedzi i wykorzystanie zawartych w nich informacji.

Czytanie i słuchanie. Uczeń:

• określa temat i główną myśl tekstu
• identyfikuje nadawcę i odbiorcę wypowiedzi (autora, narratora, czytelnika, słuchacza)
• odróżnia zawarte w tekście informacje ważne od informacji drugorzędnych
• wyszukuje w tekście informacje wyrażone wprost i pośrednio (ukryte)
• dostrzega relacje między częściami składowymi wypowiedzi (tytuł, wstęp, rozwinięcie, zakończenie, akapity)

Analiza i interpretacja tekstów kultury.

Wstępne rozpoznanie. Uczeń:

• nazywa swoje reakcje czytelnicze (np. wrażenia, emocje)
• konfrontuje sytuację bohaterów z własnymi doświadczeniami
• wyraża swój stosunek do postaci

Analiza. Uczeń:

• dostrzega swoistość artystyczną dzieła
• odróżnia fikcję artystyczną od rzeczywistości
• odróżnia realizm od fantastyki
• wyodrębnia elementy dzieła filmowego i telewizyjnego: scenariusz, reżyseria, ujęcie, gra aktorska
• wskazuje cechy charakterystyczne przekazów audiowizualnych: filmu (potrafi nazwać ich tworzywo (ruchome obrazy, warstwa dźwiękowa), omawia akcję, wyodrębnia wątki i wydarzenia
• charakteryzuje i ocenia bohaterów
• identyfikuje: opowiadanie, powieść, baśń, legendę, mit, bajkę, fraszkę, wiersz, przysłowie, komiks

Interpretacja. Uczeń:

• odbiera teksty kultury na poziomie dosłownym i przenośnym
• objaśnia morał bajki oraz samodzielnie formułuje przesłanie baśni

Wartości i wartościowanie.

• Uczeń odczytuje wartości pozytywne i ich przeciwieństwa wpisane w teksty kultury (np. przyjaźń – wrogość, miłość – nienawiść, prawda – kłamstwo, wierność – zdrada)

Tworzenie wypowiedzi.

Świadomość językowa. Uczeń:

• operuje słownictwem z określonych kręgów tematycznych (na tym etapie skoncentrowanym przede wszystkim wokół tematów: dom, rodzina, szkoła i nauka, środowisko przyrodnicze i społeczne)

Plastyka

Odbiór wypowiedzi i wykorzystanie zawartych w nich informacji – percepcja sztuki. Uczeń:

• korzysta z przekazów medialnych oraz stosuje ich wytwory w swojej działalności twórczej (zgodnie z elementarną wiedzą o prawach autora)

Analiza i interpretacja tekstów kultury – recepcja sztuki. Uczeń:

• rozróżnia określone dyscypliny w takich dziedzinach jak: architektura, sztuki plastyczne oraz w innych dziedzinach sztuki (fotografika, film) i przekazach medialnych (telewizja, Internet)
• rozpoznaje wybrane dzieła architektury i sztuk plastycznych należące do polskiego i europejskiego dziedzictwa kultury oraz opisuje ich funkcje i cechy charakterystyczne na tle epoki (posługując się podstawowymi terminami i pojęciami właściwymi dla tych dziedzin sztuki)

Etyka

• Poznawanie siebie, dostrzeganie cech indywidualnych własnych i najbliższych osób
• Wyjaśnianie prawdziwego znaczenia własnych zachowań oraz ich przyczyn i konsekwencji
• Człowiek jako osoba; godność człowieka
• Przyjmowanie odpowiedzialności za siebie
• Prawa i obowiązki, zasady i reguły postępowania, w tym także w ruchu drogowym
• Uczestnictwo w grupie, porozumiewanie się z innymi
• Wolność i jej różne rozumienie, autorytety i wzory osobowe
• Praca i jej wartość dla człowieka

Historia i społeczeństwo

Refleksja nad sobą i otoczeniem społecznym. Uczeń:

• wyjaśnia, w czym wyraża się odmienność i niepowtarzalność każdego człowieka
• podaje przykłady różnorodnych potrzeb człowieka oraz sposoby ich zaspokajania
• wyjaśnia znaczenie rodziny w życiu oraz wskazuje przykłady praw i obowiązków przysługujących poszczególnym członkom rodziny
• charakteryzuje społeczność szkolną, z uwzględnieniem swoich praw i obowiązków
• tłumaczy, odwołując się do przykładów, na czym polega postępowanie sprawiedliwe
• wyjaśnia, w czym przejawia się uprzejmość i tolerancja
• podaje przykłady konfliktów między ludźmi i proponuje sposoby ich rozwiązywania

Społeczeństwo. Uczeń:

• wyjaśnia znaczenie pracy w życiu człowieka i dostrzega jej społeczny podział
• opisuje różne grupy społeczne, wskazując ich role w społeczeństwie

Szkoła ponadgimnazjalna

Język polski

Świadomość językowa. Uczeń:

Zakres rozszerzony

• dostrzega związek języka z obrazem świata

Analiza i interpretacja tekstów kultury.

Wstępne rozpoznanie. Uczeń:

• prezentuje własne przeżycia wynikające z kontaktu z dziełem sztuki
• określa problematykę utworu

Analiza. Uczeń:

• rozpoznaje w utworze sposoby kreowania świata przedstawionego i bohatera (narracja, fabuła, sytuacja liryczna, akcja)

Zakres rozszerzony

• wskazuje związki między różnymi aspektami utworu (estetycznym, etycznym i poznawczym)
• rozpoznaje aluzje literackie i symbole kulturowe (np. biblijne, romantyczne) oraz ich funkcję ideową i kompozycyjną, a także znaki tradycji, np. antycznej, judaistycznej, chrześcijańskiej, staropolskiej

Interpretacja. Uczeń:

• wykorzystuje w interpretacji elementy znaczące dla odczytania sensu utworu (np. słowa-klucze, wyznaczniki kompozycji)
• wykorzystuje w interpretacji utworu konteksty (np. literackie, kulturowe, filozoficzne, religijne)
• porównuje funkcjonowanie tych samych motywów w różnych utworach literackich
• odczytuje treści alegoryczne i symboliczne utworu

Zakres rozszerzony

• konfrontuje tekst literacki z innymi tekstami kultury np. plastycznymi, teatralnymi, filmowymi

Wartości i wartościowanie. Uczeń:

• dostrzega związek języka z wartościami, rozumie, że język podlega wartościowaniu, (np. język jasny, prosty, zrozumiały, obrazowy, piękny), jest narzędziem wartościowania, a także źródłem poznania wartości (utrwalonych w znaczeniach nazw wartości, takich jak: dobro, prawda, piękno; wiara, nadzieja, miłość; wolność, równość, braterstwo; Bóg, honor, ojczyzna; solidarność, niepodległość, tolerancja)
• dostrzega obecne w utworach literackich oraz innych tekstach kultury wartości narodowe i uniwersalne
• dostrzega w świecie konflikty wartości (np. równości i wolności, sprawiedliwości i miłosierdzia) oraz rozumie źródła tych konfliktów

Zakres rozszerzony

• wskazuje różne sposoby wyrażania wartościowań w tekstach

Świadomość językowa. Uczeń:

• operuje słownictwem z określonych kręgów tematycznych (na tym etapie rozwijanym i koncentrującym się przede wszystkim wokół tematów: Polska, Europa, świat – współczesność i przeszłość; kultura, cywilizacja, polityka)

Wiedza o kulturze

Odbiór wypowiedzi i wykorzystanie zawartych w nich informacji. Uczeń:

• zna dwudziestowieczne dzieła reprezentujące różne dziedziny sztuki (literaturę, architekturę, plastykę, muzykę, teatr, fotografię, film, sztukę nowych mediów) i dostrzega związki pomiędzy nimi
• wskazuje różne funkcje dzieła sztuki (np. estetyczną, komunikacyjną, społeczną, użytkową, kultową, poznawczą, ludyczną)
• analizuje temat dzieła oraz treści i formę w kontekście jego różnych funkcji, wykorzystując podstawowe wiadomości o stylach i epokach z różnych dziedzin sztuki
• analizuje film lub analizuje spektakl teatralny, posługując się podstawowymi pojęciami z zakresu właściwej dziedziny sztuki
• charakteryzuje podstawowe media kultury (słowo, obraz, dźwięk, widowisko)
• wymienia różne formy mediów kultury (słowo mówione, pismo, książka, obraz malarski, fotografia, film, program telewizyjny, spektakl teatralny) oraz użycia (nowe media, media masowe, media interaktywne, multimedia)
• wyjaśnia, na czym polegają różne formy kontaktu z kulturą (odbiór bierny, aktywny, konsumpcja, produkcja, twórczość, użytkowanie, uczestnictwo, animacja)
• lokuje wytwory kultury (zachowania, zwyczaje, normy moralne, wytwory materialne, dzieła sztuki) w kontekście grup społecznych, w których są tworzone i odbierane (rodzina, rówieśnicy, społeczność lokalna, naród)

Tworzenie wypowiedzi. Uczeń:

• wypowiada się – w mowie i w piśmie – na temat wytworów kultury i ludzkich praktyk w kulturze (zachowań, obyczajów, przedmiotów materialnych, dzieł sztuki)
• wypowiada się na temat dzieła sztuki, używając pojęć zarówno swoistych dla poszczególnych sztuk, jak i wspólnych (forma, kompozycja, funkcja, nadawca, odbiorca, użytkownik, znaczenie, kontekst, medium)
• określa swoje zainteresowania, potrzeby i preferencje kulturalne oraz uzasadnia je w dyskusji

Analiza i interpretacja tekstów kultury. Uczeń:

• odnosi elementy kultury (zachowania, zwyczaje, praktyki, przedmioty materialne, dzieła sztuki) do kategorii: czas, przestrzeń, ciało, grupa społeczna (rodzina, rówieśnicy, społeczność lokalna, naród)
• dostrzega i nazywa związek między dziełem a sytuacją społeczno-historyczną i obyczajami epoki, w której powstało
• posługuje się pojęciami: kultura popularna, ludowa, masowa, wysoka, narodowa, zglobalizowana, subkultura w ich właściwym znaczeniu i używa ich w kontekście interpretowanych dzieł sztuki oraz praktyk kulturowych

Etyka

• Człowiek jako osoba i jego działanie. Etyczna analiza aktywności ludzkiej
• Motywy podejmowanych decyzji
• Cel i sens ludzkiej egzystencji. Hierarchie celów. Szczęście w życiu ludzkim
• Rozwój moralny i duchowy człowieka jako osoby. Rola oddziaływań wychowawczych
• Dobro moralne i wartości moralne. Hierarchia wartości. Wartości autoteliczne i instrumentalne. Konflikt wartości. Wartości wybierane i realizowane
• Prawo moralne, imperatyw moralny, w tym prawo naturalne. Dekalog jako podstawa życia moralnego. Problem relatywizmu moralnego i sposoby jego przezwyciężania. Nienaruszalne prawa istoty ludzkiej
• Wymiar moralny życia człowieka. Zdolność rozpoznawania wartości i powszechne dążenie do dobra. Świadomość moralna. Rola sumienia w prawidłowym rozwoju wewnętrznym. Sądy i oceny moralne. Przykłady patologii w zakresie świadomości moralnej. Problem manipulacji. Obecność dobra i zła we współczesnej kulturze
• Sprawności moralne. Samowychowanie
• Przykłady współczesnych przejawów kryzysu moralnego i dylematów w zakresie wyborów moralnych oraz sposoby ich rozwiązywania na gruncie etyki chrześcijańskiej oraz innych koncepcji etycznych
• Etyczny wymiar życia szkolnego. Umiejętność życia z innymi i dla innych. Uczciwość.

Rozwój zainteresowań i pożądanych umiejętności uczniów

	TAK	NIE
Praca z filmem stwarza możliwości rozwoju kompetencji kluczowych uczniów	x
Film motywuje uczniów do samodzielnego uczenia się i poznawania	x
Film sprzyja rozwojowi wyobraźni uczniów	x
Film inspiruje do wykorzystania niestandardowych i oryginalnych metod pracy z uczniami	x
Film pozwala zaprojektować cykl zajęć wokół przedstawionego problemu	x
Film zawiera sceny przemocy	x
Film zawiera sceny erotyczne		x
Projekcja filmu musi być poprzedzona zajęciami wprowadzającymi		x
Analiza filmu wymaga obecności na zajęciach specjalisty (psychologa, pedagoga, innych)		x

Pomysły na zajęcia filmowe, proponowane metody pracy z filmem

Małe formy literackie. Zadanie dla dzieci i młodzieży z klas II-V. Uczniowie wybierają jedną z przygód Pinokia i dopisują do niej szczęśliwe zakończenie, tzn. podejmują w danym momencie historii dobrą decyzję, a nie błędną jak pajacyk i doprowadzają do jego spotkania z „ojcem”.

Zajęcia plastyczne. Dzieci oglądają film „Pinokio” i z dostępnych materiałów konstruują pajacyka. Rozwijając ten pomysł, można zaproponować uczniom stworzenie teatrzyku kukiełkowego, np. z postaciami i repertuarem wywodzącym się z komedii dell’arte, a co za tym idzie zapoznać uczniów, w sposób praktyczny, z tą odmianą przedstawienia.

Lekcja wychowawcza dla klas młodszych pod hasłem: „kłamstwo ma krótkie nogi”. Dyskusja z uczniami na temat prawdziwości tego powiedzenia i wyjaśnienie, co ono oznacza.

Propozycja zajęć z filozofii lub etyki dla uczniów szkoły ponadgimnazjalnej. Można zestawić „Pinokia” z filmami takimi, jak „400 batów” François Truffauta lub „Zło” Mikaela Håfströma, a także z „Emil, czyli o wychowaniu” traktatem pedagogicznym Jean-Jacquesa Rousseau. Utwory te mogą posłużyć zastanowieniu się nad determinantami wychowania młodego człowieka. Jako ciekawostkę można wprowadzić do lekcji logiki „paradoks kłamcy”, do omówienia którego z powodzeniem można wykorzystać postać Pinokia.

Pomysł na pracę domową z języka polskiego lub religii. Wcielając się w rolę Pinokia przebywającego z dala od rodzinnego domu, uczniowie piszą list do ojca (Gepetta), wyrażając skruchę z powodu swego złego zachowania oraz obietnicę poprawy. Postawa Pinokia może też być dobrym przyczynkiem do omówienia czwartego przykazania Dekalogu: „Czcij ojca swego i matkę swoją” lub do dyskusji na temat przypowieści o synu marnotrawnym (Łk 15,11-32).

Zajęcia plastyki i języka polskiego. Tworzenie ilustracji do opowieści o Pinokiu inspirowanej obrazami filmowymi. Uczniowie zostają podzieleni na kilka grup. Każda z nich ma za zadanie narysować ilustrację do wybranej przygody Pinokia. Następnie na podstawie zebranych ilustracji ułożonych zgodnie z chronologią pojawienia się „odmalowanych” przygód w filmie, uczniowie odtwarzają narrację, tak aby powstała historia analogiczna do tej, która stała się podstawą dzieła filmowego.

Lekcja języka polskiego. Występujące w filmie postacie zwierząt oraz ich zachowania stwarzają doskonałą okazję do omówienia zagadnień jakim są personifikacja i antropomorfizacja.

Lekcja języka polskiego. Edukacja wczesnoszkolna. Uczniowie przy pomocy: kartonów, farb, kredek, nożyczek, kleju wykonują przedmioty, które w znacznym stopniu wpłynęły na życie filmowego bohatera Pinokia (złote monety, elementarz, drewniany nos, butelka z lekarstwem) oraz maski bohaterów (maska lisa, kota, psa, wróżki, policjanta i osła), dzięki którym będą mogli odtworzyć poszczególne sceny z filmu. Każdy z uczniów wykonuje jedną maskę, jednak istotne jest to, aby każda z nich przedstawiała innego bohatera. Rekwizyty (monety i elementarz) wykonywane są w jednym egzemplarzu. Następnie uczniowie – bez posługiwania się oryginalnym tekstem – starają się odtworzyć poszczególne sceny (z udziałem lisa, kota, psa, wróżki, policjantów i osłów) mając do dyspozycji jedynie maski. W dalszej części lekcji uczniowie mają do dyspozycji także rekwizyty. Celem zajęć jest uzmysłowienie dzieciom, jak ważną funkcję w inscenizacji teatralnej pełni rekwizyt oraz fakt, że bez niego bardzo trudno przekazać w formie teatralnej jakikolwiek komunikat.

Tropy interpretacyjne, w tym zagadnienia filmoznawcze

Omawiany film jest kolejną adaptacją powieści napisanej w 1883 przez Carlo Collodiego „Przygody Pinokia”, która była wydawana w cotygodniowej gazecie „Il Giornale dei Bambini”, pierwszej włoskiej gazecie dla dzieci.

Wkrótce Pinokio stał się jednym z najpopularniejszych bohaterów literatury, filmu i teatru dla dzieci. Twórca postaci, który zmarł w 1890 r. nie doczekał zawrotnej światowej kariery swojego bohatera.

„W 1876 Collodi napisał (…) serię opowiadań, w których poprzez ironiczne myśli i czyny postaci Giannettino opowiadał się za ponownym zjednoczeniem Włoch. Collodi zachwycił się ideą używania przyjaznej i trochę łobuzerskiej postaci jako środka wyrażenia jego własnych przekonań”. Za http://www.webook.pl/autor-Carlo_Collodi.html

Wydaje się, że postać Pinokia posłużyć mogła podobnemu celowi – przekazaniu poglądów autora na proces dorastania, wychowania, podatności na wpływy środowiska. Kiedy czytamy „Pinokia” jako osoby dorosłe, albo oglądamy wersję filmową (omawiana pochodzi z 2012 r.), chyba trudno nam się oprzeć wrażeniu, że „Pinokio” to dydaktyczny materiał poglądowy dla młodych ludzi. Katalog niebezpieczeństw, zachowań i cech charakteru, które powodują dramatyczne konsekwencje życiowe. Że jest to utwór napisany także „ku przestrodze”.

„Pinokio” to opowieść dla dzieci, o której pamięta każdy dorosły. Wiele jest w niej elementów okrucieństwa, niesprawiedliwości, dramatycznych perypetii, biedy, zdrady, oszustwa, instrumentalnego traktowania innych. „Pinokio” działa na wyobraźnię zbiorową jak bajka, np. o „Czerwonym Kapturku”, ostrzega przed wieloma niebezpieczeństwami, które czyhają na młodego, naiwnego, nieposłusznego i egoistycznego człowieka. Czyli na niemal każde dziecko.

Jest to także swoisty moralitet – utwór opowiadający o losach bohatera wybierającego pomiędzy dobrem i złem. Wybierającym źle tak długo, aż nie pojawi się refleksja, odkupienie win i zmiana zachowania.

„Pinokio” to także lektura pozytywistyczna (chociaż z elementami magicznymi i baśniowymi). Pinokio w sposób empiryczny pogłębia swoją wiedzę o świecie. Jego losy są dowodem na to, że „społeczeństwo jest organizmem, w którym działanie poszczególnych jego części wzajemnie się warunkuje” (H. Spencer). Wizja społeczeństwa przedstawiona w utworze bliska jest nieco wcześniejszym „Nędznikom” Victora Hugo czy Dickensowskiemu „Oliverowi Twistowi”; pełna niesprawiedliwości, bezbronności jednostki wobec źle skonstruowanego prawa, okrutnego i instrumentalnego traktowania ludzi biednych.

Można się również doszukać reperkusji teorii ewolucjonistycznej Karola Darwina, (gdzie przyczynami ewolucji są walka o byt i dobór naturalny osobników silniejszych), utylitaryzmu (gdzie moralność ludzką określa się stopniem altruizmu, a miernikiem wartości człowieka jest praca) czy determinizmu (gdzie wszystkie zdarzenia, w ramach przyjętego paradygmatu, są połączone związkiem przyczynowo-skutkowym, a zatem każde zdarzenie jest zdeterminowane przez swoje przyczyny).

„Pinokio”, jako utwór, ma z pewnością swoje źródło także we włoskiej komedii dell’arte. Była to komedia ludowa, powstała w XVI wieku. U jej źródeł leżała antyczna pantomima i błazenady średniowiecznych trup wędrownych aktorów. W tego rodzaju komedii ogromną rolę odgrywała plastyka. „Stanowiła ona nieodłączną część tego zabawnego przedsięwzięcia. Powtarzalność postaci scenicznych w każdym scenariuszu doprowadziła do utrwalenia się pewnych komicznych typów, o charakterystycznym wyglądzie i zachowaniu, zwanych maskami i w maskach często występujących”. Za Wikipedia.pl hasło komedia dell’arte

Pinokio jest kuzynem marionetek pracujących w cyrku – Arlekina i Poliszynela. Są to komiczne postacie błaznów z komedii dell’arte. Arlekin ubrany jest w kostium zszyty z kolorowych trójkątów albo rombów, jest to złodziejaszek i żebrak, natomiast Poliszynel, to postać gbura, który jest nieludzki i egoistyczny. Ten rodowód określa Pinokia u zarania jego historii, jako nieczuły klocek drewna, zimny, samolubny, obojętny na odczucia innych; jeszcze „niezapisany”, a już dotknięty złem.

W książce i filmie obecna jest sceneria powieści łotrzykowskiej, pojawiają się złoczyńcy Lis, Kot, Lorenzini werbujący dzieci-osiołki do niewolniczej pracy, podejrzane gospody, złowieszcze teatrzyki i lunaparki, „szemrane interesy”.

W filmie cały świat przedstawiony jest plastyczną wizją czerpiącą z malarstwa przełomu wieków XIX i XX. Szczególnie przywodzącą na myśl malarstwo pointylistów, dywizjonistów, może także ekspresjonistów.

Poniżej print screeny z filmu.

Tak obrazy filmowe, jak malarskie wizje z przełomu wieków mają ogromną moc oddziaływania. Są to obrazy pejzaży, wizualizacje odczuć (np. strachu, opuszczenia, bezradności, ale także urzeczenia pięknem natury, porami roku, fascynacja prostym przedmiotami i czynnościami dnia codziennego).

Kompozycję pejzaży cechuje duża dynamika. Wydaje się, że obrazy płyną, poruszają się i falują, nakładają na siebie. Dominującymi elementami są niebo, pola i strzeliste lub parasolowate drzewa. Kolorystyka jest bardzo intensywna, barwy nasycone, czyste. To barwy widma słonecznego.

Jest to także świat „plebejski”. Świat prowincjonalny, małych miasteczek i domostw południa Europy, ciężko pracujących ludzi zakochanych w swojej okolicy. Mikrokosmos cyrkowców, aktorów i marionetek, zabawkowych żołnierzyków i policjantów (przypominających postacie z „Dziadka do orzechów”). Trudno uciec od skojarzenia z twórczością plastyczną Pabla Picassa czy filmową Federico Felliniego, wielkiego włoskiego reżysera, który także myślał o nakręceniu filmu na motywach „Pinokia” z udziałem Roberto Benigniego. (Benigni rozpoczynał swoją sceniczną karierę jako uliczny komik, u Federico Felliniego wystąpił w „Głosie z księżyca” (1990) ostatnim filmie mistrza).

Pierwsza scena filmu. Widzimy chłopca puszczającego latawca. Obraz jest monochromatyczny w odcieniach błękitu i niebieskiego. Mniej wyraźny, wyblakły. Jest to obraz dziecięcych wspomnień Geppetta i jego zabaw z ulubionym latawcem. (W kolejnych scenach filmu pojawia się zdjęcie stojące w domu stolarza, jest na nim uwieczniony wraz z rodzicami i właśnie tą zabawką.) Latawiec ucieka z rąk chłopca i niknie w chmurach. Geppetto traci go, ale jak się okazuje, nie bezpowrotnie. Kolejne ujęcia, już kolorowe, przenoszą nas (poprzez chmury znowu na ziemię) w czasy, kiedy rozgrywa się główna akcja filmu, kiedy Geppetto jest już starszym panem. Budzi się rankiem i widzi znajomy cień. Cień żółto-czerwonego latawca, który za chwilkę wpada przez otwarte okno do pokoju. Jest to dla stolarza bardzo szczęśliwy moment; przypominający mu czasy szczęśliwego dzieciństwa spędzonego wraz z rodziną. W tej samej chwili stojący w jego domu pieniek drewna zaczyna wykazywać magiczne właściwości – mieni się. Geppetto po wystruganiu pajacyka robi dla niego ubranie z tkaniny z odnalezionego latawca. Można tę scenę interpretować jako symboliczne usynowienie Pinokia. Scedowanie na „syna” swoich pragnień z dzieciństwa i planów. Jako symboliczne założenie rodziny.

W filmie, przepięknym od strony plastycznej, znakomicie zaplanowana jest liryczna scena wizyjna, w trakcie której Pinokio zamknięty w więzieniu przeczuwa śmierć Wróżki o Błękitnych Włosach. Wątek ten, wywołany przez skojarzenie z wężem z elementarza, przeplata się z osobistą traumą Pinokia – napaścią na niego, której dopuścili się Lis i Kot. Pajacyk na próżno wzywał wtedy pomocy i próbował schronić się w zamkniętym domostwie. Scena ta narysowana jest w zupełnie inny sposób, konturową, niedokładną kreską. Tak, jak mogłoby to narysować i odczuwać dziecko. Dominują tu barwy zimne i nienasycone – zielenie, niebieskości, brudne żółcie i lodowate fiolety. Obrazy wspinania się po schodach oraz spadania, analogicznie jak w koszmarnym śnie, skąpane są w strugach deszczu.

„Powieść „Pinokio” wielokrotnie była adaptowana na potrzeby teatru i filmu. W 1905 roku Otto Julius Bierbaum napisał własną wersję przygód lalki Zapfel Kerna, wzorowaną na „Pinokiu”, a w 1936 roku Aleksiej Nikołajewicz Tołstoj stworzył postać Buratino w utworze pt. „Złoty Kluczyk czyli Niezwykłe przygody Pajacyka Buratino”.

W oparciu o książkę powstała baśń muzyczna „Pinokio” z muzyką Włodzimierza Korcza”. Za Wikipedia.pl hasło Pinokio

Poniżej garść informacji na temat kilku filmowych adaptacji powieści, dających także wgląd w różnorodność pomysłów inscenizacyjnych i interpretacyjnych.

„Pinokio” z 1940 r. – drugi (po „Królewnie Śnieżce i siedmiu krasnoludkach” z 1937 r.) pełnometrażowy film animowany wytwórni Walta Disneya.

Adaptacja przeznaczona dla najmłodszych widzów, pełna ciepła, liryzmu i ze zdecydowanie zmniejszoną dawką okrucieństwa.

„Pinokio” z 1996 r.– brytyjski film fabularny w reżyserii Steve’a Barrona. Przy animacji głównego bohatera wykorzystano nowoczesną technologię animatronikę. Film łączy elementy filmu aktorskiego i animowanego. Główny bohater jako pajacyk jest podobny do chłopca, (granego przez Jonathana Taylora Thomasa), w którego zmienia się dzięki duchowej przemianie. W tej wersji Geppetta zagrał Martin Landau, a Lorenziniego Udo Kier.

„Pinokio” z 2002 r. – włosko-francusko-niemiecki film fabularny, wyreżyserowany przez Roberto Benigniego, grającego także tytułową rolę.

Motyw przyjaźni. W trakcie swojej wędrówki pełnej przygód Pinokio napotyka postacie „dobre” i „złe”. Pajacyk lgnie do napotkanych osób. Próbuje się z nimi zaprzyjaźnić, bawić, być blisko nich, naśladować ich zachowanie, zdobyć ich akceptację. Jest istotą społeczną, ale od spotkanych osób doznaje więcej krzywdy niż pomocy, miłości i sprawiedliwości. Wyjątkiem jest groźny szef teatru marionetek Mangiafuoco, który osądza sprawiedliwie zachowanie Pinokia (pajacyk chce ofiarować siebie zamiast przyjaciół na podpałkę) i darowuje mu złote monety. Do napotkanych w tymże teatrze Arlekina i Poliszynela mówi wujku i deklaruje z chęcią bliskie pokrewieństwo. Kiedy na dziedzińcu szkoły spotyka grupę chłopców, którzy udają się na wagary, mimo silnego postanowienia powrotu do szkoły i nauki, przyłącza się do nich.

Postaciami pozytywnymi, które pajacyk spotyka na swojej drodze są: Wróżka o Błękitnych Włosach, Mówiący Świerszcz, Geppetto oraz pies policyjny, uratowany wcześniej przez Pinokia. Postacie te bezwarunkowo akceptują i obdarzają miłością oraz współczuciem nieszczęsnego pajacyka, popełniającego wiele czynów naiwnych, głupich, pochopnych, ale przecież nie z gruntu złych. To konsekwencje tych czynów, wykorzystane przez bezwzględnych oprawców, okazują się niezwykle dramatyczne. Gdyby Pinokio był zwykłym chłopcem, a nie drewnianym pajacykiem aspirującym do bycia dzieckiem, dramatyzm jego przeżyć nadałby powieści klauzulę „tylko dla dorosłych”.

Być może postać dobrej Wróżki o Błękitnych Włosach, której magicznego pochodzenia nie znamy, to symboliczna matka Pinokia, która zza światów czuwa nad bezpieczeństwem chłopca i stara się uchronić go od kłopotów. To także dziewczynka bawiąca się lalką, która wprawia się w pełnieniu roli matki. Na taką interpretację pozwala jej opiekuńczość wobec drewnianego bohatera oraz obraz domu, jaki wprawdzie na chwilę, stwarza pajacykowi.

W filmie obecne są elementy musicalu. Niektóre partie fabuły, niosące ze sobą duży ładunek emocjonalny – oczekiwań, nadziei, miłości, rozczarowania humor, patosu – wyrażane są poprzez słowa, muzykę, ruch lub taniec. Do takich fragmentów należą np.: scena w domu Wróżki o Błękitnych Włosach, w której Pinokio doglądany przez 3 lekarzy odmawia przyjmowania leków lub scena przybycia dzieci do złowrogiego lunaparku Terra Magica.

„Pinokio” jako opowieść inicjacyjna, czyli jak z drewnianej marionetki (metaforycznego dziecka) stać się niezależnym mężczyzną. W filmowej opowieści jest przedstawiona historia, droga chłopca – od jego narodzin, przez bunt wobec ojca, bunt wobec szkoły, poszukiwanie przyjaźni (może też miłości), symboliczne zejście do podziemia – bunt wobec zastanego świata (ukarane przeminą w osła), nabycie umiejętności korzystania z zaoferowanej pomocy i życiowej mądrości, ostatecznie zaś nabycie samoświadomości jako jednostki ludzkiej za sprawą działania dobrej Wróżki o Błękitnych Włosach. W procesie stawania się dorosłym lub samoświadomym człowiekiem Pinokio „uczy się na własnej skórze” zasad życia w okrutnym świecie. Nauki nabyte przez niego w drodze bolesnego doświadczenia kształtują jego osobowość i dają kapitał na przyszłość. Nie bez znaczenia jest też postać ojca – Geppetta, który nie tylko powołuje małego pajacyka do życia, ale też staje się powodem przejścia chłopca przez wszystkie inicjacyjne przygody.

Obecne w filmie motywy funkcjonujące w kulturze

Motywy kina drogi – życie człowieka, jego dorastanie i dojrzewanie ukazane metaforycznie poprzez wędrówkę. Podróż, towarzyszące jej zmiany i przeżycia pełnią rolę stymulatorów właściwych decyzji i kształtowania się charakteru bohatera. Do zestawienia np. z serią filmów „Madagaskar”, a w szczególności „Madagaskar 3″ reż. Eric Darnell, Tom McGrath, Conrad Vernon, „Doskonały świat” w reż. Clinta Eastwooda, „La strada” w reż. Federico Felliniego, „Prosta historia” w reż. Davida Lyncha, „Rain Man” w reż. Barry’ego Levinsona, „Bonnie i Clyde” w reż. Arthura Penna, „W drodze” w reż. Waltera Sallesa i wiele innych.

Uzdrawiająca moc więzi międzyludzkiej, fundamentalna dla budowania poczucia własnej wartości.

Problem winy i kary. Pajacyk wielokrotnie deklaruje chęć poprawy i zadośćuczynienia za swoje winy. Właściwie tym, co wpędza go w tarapaty jest chęć zrewanżowania się ojcu za okazaną dobroć. Potrzeba odkupienia płaszcza sprzedanego, aby nabyć elementarz. Zresztą ta książka traktowana jest przez Pinokia jak relikwia, jak ostatnia nić łącząca go z Geppettem; dowód, że istnieje on naprawdę i czeka na syna. Pajacyk wielokrotnie deklaruje, że z takim postępowaniem nadaje się tylko na podpałkę. Wie, że przysparza ojcu cierpień. Dopiero kiedy ratuje Geppetta z brzucha olbrzymiego potwora morskiego, zasługuje na odkupienie i znajduje właściwą drogę.

Ten motyw z „Pinokia” koresponduje z motywem biblijnym Jonasza oraz z nowotestamentową przypowieścią o synu marnotrawnym.

Jonasz był prorokiem izraelskim, któremu Bóg kazał mu udać się do Niniwy, aby powstrzymać jej mieszkańców przed popełnianiem niegodnych czynów. Jonasz jednak wsiadł na statek płynący w przeciwnym kierunku. Kiedy rozpętała się burza zrozumiał, że został ukarany za nieposłuszeństwo i kazał wyrzucić się do morza. Wtedy sztorm ucichł, a Jonasz został połknięty przez wielką rybę, w której brzuchu spędził trzy doby. Ocalony, wypełnił swoją misję.

Przypowieść o synu marnotrawnym pokazuje, czym jest miłosierdzie, odkupienie i miłość ojcowska. Ojciec miał dwóch synów. Starszy syn pracował wraz ojcem, a młodszy poprosił o przynależną mu część majątku i opuścił dom. Roztrwonił jednak swój majątek. Cierpiąc głód i poniżenie postanowił wrócić do domu ojca i prosić o wybaczenie. Kiedy ojciec go ujrzał, przyjął go bez wahania, ponieważ syn przyznał się do popełnionego błędu.

Fragment baśni dotyczącej zakopania przez Pinokia złotych moment odwołuje się do biblijnej przypowieści o talentach (jest swoistą wariacją na jej temat). W tym przypadku „talent” – złota moneta jest symbolem szansy na lepsze życie, którą wykorzystać można na różne sposoby. „Pewien człowiek, udając się w podróż, powierzył swój majątek trzem sługom, dając pierwszemu pięć talentów, drugiemu dwa, trzeciemu jeden. Po powrocie dowiedział się, że pierwszy i drugi, obracając powierzonym kapitałem, powiększyli go w dwójnasób, trzeci zaś, bojąc się swego pana, skrył swój talent w ziemi. Pan dwóch pierwszych nagrodził, a złemu i gnuśnemu słudze odebrał talent i dał temu, który miał ich dziesięć” [Ew. wg Mat. 25, 4-30].

Nieodłącznym atrybutem Pinokia jest jego nos. Nos rośnie, kiedy Pinokio kłamie. Zmniejsza się, kiedy pajacyk zdyscyplinowany jego długością mówi prawdę. Ten „mechanizm prawdomówności” stosowano często w innych tekstach kultury np. w „Shreku” w reż. Andrew Adamsona i Vicky Jenson.

Nos obrósł także w szereg stereotypowych znaczeń związanych z kłamstwem, a wykorzystywanych w różnego typu satyrycznych obrazach i opisach dotyczących polityków (nie tylko włoskich). Nie bez znaczenia jest też fakt, że Włochów (autor „Pinokia” Carlo Collodi był Włochem) uznaje się za naród kłamczuchów, a tym samym w popularnej baśni upatrywać można źródła narodowego stereotypu.

Naukowcy z Uniwersytetu Granady przeprowadzili także badanie, które wskazuje, że podczas kłamstwa rzeczywiście zmienia się ludzki nos. Co prawda nie zmianie on swego rozmiaru, za to zmienia się jego temperatura. [http://www.rmf24.pl/nauka/news-strzezcie-sie-efekt-pinokia-jest-prawdziwy,nId,718935 14.07.2013]

Od starożytności znana jest też koncepcja współzależności miedzy poszczególnymi częściami ciała. To, co widoczne, skorelowane musi być z tym, co bywa zakryte; obserwując bacznie to, co eksponowane, poznać można całą resztę. Wielkie nosy u mężczyzn ujawniają prawdę o gabarytach ich genitaliów (…). W Rzymie wielkość nosa jednoznacznie świadczyła o potencji mężczyzny; określenie wyrażało szczególnego rodzaju uznanie. Stąd wynikła praktyka prawna – za wykroczenia seksualne odcinano właśnie nos [„Leksykon znaki świata. Omen, przesąd, znaczenie”, Piotr Kowalski, Warszawa, Wrocław 1998]. Inna z teorii związanych z wydłużeniem się nosa u Pinokia zakłada, iż miedzy innymi nosem można odczuwać dobro i zło. „Zdolność odczuwania zapachów [za którą odpowiedzialny jest oczywiście nos A.K., M.D.] to jeden z ważnych sposobów doświadczania i poznawania świata: według zapachów można się wszak orientować w świecie, oznaczać kierunek, sfery dobre i złe” [„Leksykon znaki świata. Omen, przesąd, znaczenie”, Piotr Kowalski, Warszawa, Wrocław 1998]. Można zatem przypuszczać, że wydłużenie nosa kłamcy związane jest ze zwiększeniem czujności, wobec swego rozmówcy lub grupy słuchaczy. Mechanizm działania naszej psychiki, podczas gdy wypowiadamy kłamstwo, wzmaga naszą uwagę względem prawd przyjmowanych od innych ludzi. Działa tu zasada braku wzajemnego zaufania wtedy, gdy sami nie mamy czystych intencji, co związane jest z „mierzeniem drugiego człowieka własną miarką” (skoro my kłamiemy, nasz rozmówca na pewno też nie mówi prawdy). Wydłużenie nosa jest tu zatem symbolicznym obrazem wskazującym na czujność, jaka pojawia się w zachowaniu kłamcy, kiedy wypowiada on słowa, które z prawdą nie mają wiele wspólnego.

Istnieją także teorie wskazujące, że kłamstwo wpisane jest w pewnym stopniu w naturę ludzką. „Nos Pinokia” rozumiany zgodnie z tymi teoriami wskazuje, że poprzez kłamstwo coraz bardziej staje się on człowiekiem, odrzucając swe marionetkowe (drewniane, martwe) jestestwo.

Nos jako „narząd zmysłu, uczestniczący w komunikacji ze światem i ważnym procesie rozpoznawania jego form, jest jednym z otworów w ciele człowieka, przez które do wnętrza organizmu wchodzi bądź opuszcza go tchnienie. Jest to droga, jaką przebywa dusza, która w wielu mitologiach przedstawia się właśnie jako oddech, drgnienie powietrza. Egipcjanie powiązali te wątki w obrazie pierworodnego syna praboga Atuma, boga powietrza Szu, który powstał jako tchnienie ze swojego nosa. Nos odgrywa ważną rolę w mitach antropogenicznych. Bóg po ulepieniu z gliny ciała Adama <tchnął w jego nozdrza tchnienie> [PŚ, Rdz 2,7]. Przedstawiając obraz zagłady, jaka dotknęła świat w skutek potopu, mówi się o tym, iż wytracone zostało wszystko to, co żyło, a więc posiadało duszę. I wyginęły [PŚ, Rdz 7,22]. Aby opisać daremność trudu człowieka, który stwarza sobie martwe fetysze, w o pogańskich bożkach mówi się, że nozdrza mają, ale nie czują zapachu> [PŚ, Ps 115,6]. [„Leksykon znaki świata. Omen, przesąd, znaczenie”, Piotr Kowalski, Warszawa, Wrocław 1998]. Jeżeli zatem weźmiemy pod uwagę, że nos jest narządem koniecznym, ale i gwarantującym posiadanie duszy, nos Pinokia staje się tą, częścią ciała, dzięki której zbliża się on do człowieczeństwa. Jego długość wskazuje zaś, że kłamstwo oddala człowieka od jego duszy (boskości) bowiem samo tchnienie, ze względu na wielkość (długość) ma dłuższą drogę do przebycia. Biorąc pod uwagę mity antropogeniczne oraz obraz stworzenia świata zawarty w Piśmie Świętym, Pinokio jawi się jako postać symbolicznie religijna, której jestestwo możliwe jest jedynie przez życie w czystości (bez kłamstwa). Ponadto, Geppetto tworzy Pinokia jako swego rodzaju fetysz, ekwiwalent żywego człowieka – czyni więc grzech wobec Boga, zgodnie z prawdami religii, jedynego Stwórcy dającego ludzkie życie. Tym samym długi, drewniany nos Pinokia jest jedynie substytutem narządu, który ze względu na swą „sztuczność” nie posiada standardowych cech, które posiadają nosy ludzkie.

Z jeszcze innej teorii seksualności człowieka, można wysnuć wniosek, że Pinokio, ze względu na swój zbyt długi nos (nawet wtedy gdy nie kłamie), jest istotą aseksualną. Choć jest „żywy”, symbolicznie odebrana została mu jego seksualność. Dotykanie się nosami spełnia bowiem funkcję intymnego zbliżenia, podobnie jak usta. „W kulturze współczesnej pozostało już tylko czułe dotykanie się nosami (jako gest intymny). Takie elementy gry miłosnej znane były już w najdawniejszych kulturach” [„Leksykon znaki świata. Omen, przesąd, znaczenie”, Piotr Kowalski, Warszawa, Wrocław 1998].

Zamiana chłopców w osły. W lunaparku Terra Magica groźny clown Lorenzini zamienia chłopców w osły i zmusza do niewolniczej pracy pod ziemią w kieracie lub do popisów cyrkowych. Chłopcy zwożeni są do lunaparku stateczkami spacerowymi, wabieni słodyczami i obietnicami lenistwa oraz ciągłej zabawy. Lunapark jest miejscem groźnym, złowieszczym, a jednocześnie nieodparcie magnetycznym i kuszącym. Ta część fabuły może prowadzić do morału, zgodnie z którym, nic w życiu nie ma za darmo. Za wszystko trzeba zapłacić odpowiednią cenę. Grupa dzieci z Terra Magica przywodzi na myśl Zagubionych Chłopców z „Piortusia Pana” Jamesa Matthew Barriego.

Zamiana chłopców w osły posiada także wymiar symboliczny, bowiem „osłu nadaje się znaczenia związane z zaobserwowanymi u niego cechami i sposobem zachowania. W wyglądzie zwracają uwagę długie uszy [które pojawiają się u zniewolonych chłopców w baśni „Pinokio” jako pierwsze A.K., M.D.], w zachowaniu wolność ruchów, chrapliwy głos, zmienność usposobienia – od cierpliwości do narowistości i uporu. Uważa się go za zwierzę leniwe i głupie, ponadto jeszcze przypisuje się mu niezwykłą chutliwość i widzi się w nim wcielenie lubieżności i rozpusty. Osioł pojawia się w wielu mitach, jako zwierzę nieczyste, związane z krainą śmierci, światem podziemnym i aktywnością prokreacyjną; znajduje się wśród przeciwników bogów solarnych, gromowładnych i heroicznych” [„Leksykon znaki świata. Omen, przesąd, znaczenie”, Piotr Kowalski, Warszawa, Wrocław 1998].

Lis i kot występujący w baśni „Pinokio” to zwierzęta symboliczne, mające długi rodowód w mitach, bajkach, baśniach i legendach z całego świata.

„Lis ma w bajkach i legendach niezbyt zasłużoną opinię najchytrzejszego i najprzebieglejszego zwierzęcia” [„Słownik mitów i tradycji kultury”, Władysław Kopaliński, Kraków 1993]. Jest także „jedną z postaci, pod którą może występować podstępny szatan [„Leksykon symboli chrześcijańskich”, Michel Feuillet, Poznań 2006]. „Oznacza pośledniejsze umiejętności, chytre podstępy wroga” [„Słownik symboli”, Juan Eduardo Cirlot, Kraków 2012].

Kot, zgodnie z symboliką chrześcijańską to „złowrogie, szatańskie zwierzę: w niektórych przedstawieniach widać go uciekającego przed Archaniołem Gabrielem. W obecność kota przy Judaszu jest zapowiedzią zdrady [„Leksykon symboli chrześcijańskich”, Michel Feuillet, Poznań 2006]. „Według obiegowych opinii kot – drapieżnik polujący najczęściej nocą i występujący praktycznie na całym świecie, nigdy naprawdę nie daje się oswoić i na zawsze pozostaje dziki i wolny. Krew, którą przelewa, noc kiedy czuje się najlepiej, bezszelestność, z jaką się porusza, zdolność przenikania mroku, dzikość, której się nigdy nie wyzbywa, składają się na grupę cech czyniących z niego reprezentanta świata podziemnego, powiązanego ze sferą śmierci. Tajemniczość, niezależność i niezwykła sprawność nadają mu znamiona obcości, nieprzystosowania do dziennego światła śmiertelników i wpisują go w porządek zaświatów. (…) O kontakcie kotów z sacrum opowiada wiele mitów z całego świata – drapieżnikom przypisywano więc wszystkie dwuznaczne walory, jakie wynikały ze zbyt bliskiego związku ze światem rozciągającym się poza ludzką ekumeną. (…) Wierzono, że rozmaite demony przybierają kocią postać, gdy chcą znajdować się w świecie człowieka. (…) Zakazy i nakazy związane z kotami są konsekwencją tego, że mają one podobno zbytnią łatwość kontaktowania się ze sfera sacrum: zarówno jako dusze umarłych, jak i wcielenia demonów. (…) Spotkanie z kotem, istotą demoniczną, rzadko wróżyło coś dobrego. (…) Zachowanie się kota może dostarczyć wielu informacji na temat nadchodzących zmian w życiu człowieka i społeczności, a także pozwala odczytać prognozę pogody” [„Leksykon znaki świata. Omen, przesąd, znaczenie”, Piotr Kowalski, Warszawa, Wrocław 1998].

Gołąb – ptak, który pomaga wydostać się Pinokiowi z wyspy, to zwierzę pozytywne, posiadające zupełnie inne konotacje kulturowe niż lis i kot. „O kulturowym znaczeniu gołębia decydują przede wszystkim jasne upierzenie i gruchanie przypominające odgłosy miłosnych zalotów albo też jęki i zawodzenia, ponadto inne cechy ptaków i owadów, które unoszą się w powietrzu mogą być wcieleniem duszy albo tylko jej przewodnikami w zaświaty, a także boskimi posłańcami. (…) W mitologiach gołąb i gołębica, zarówno gołąb domowy, jak i dziki (grzywacz) czy turkawka (synogarlica), związane są z bóstwami reprezentującymi pierwiastek żeński, a więc zwłaszcza boginiami płodności zwierząt i w ogóle miłości. (…) Ptaki często wykorzystywane są jako posłańcy. Biały gołąb wysłany przez Noego, aby sprawdzić, czy ustępują już wody potopu, ma nie tylko przynieść radosną nowinę, ale także zapewnić czystość odrodzonego świata (co się nie udaje z powodu kruka pożerającego padlinę). Gołąb wysłany po raz drugi wraca z gałązką oliwna, kiedy zostaje wysłany po raz trzeci nie wraca wcale, co świadczy że znalazł sobie wystarczająco dużo miejsca do życia. (…) [„Leksykon znaki świata. Omen, przesąd, znaczenie”, Piotr Kowalski, Warszawa, Wrocław 1998]. Ponadto gołąb w symbolice chrześcijańskiej jest symbolem Ducha Świętego, w ogólnoświatowej symbolice uniwersalistycznej symbolizuje zaś pokój (gołąbek pokoju wypromowany przez Pablo Picassa).