Debiutancki dramat Haima Tabakmana „Oczy szeroko otwarte” z dużą wrażliwością podejmuje problem zakazanej miłości w ortodoksyjnym środowisku jerozolimskich Żydów. Przy czym nie chodzi o opisywany wielokrotnie w literaturze i kinie mezalians, niewybaczalny związek z gojem, tylko o wyklętą i napiętnowaną przez rabinów miłość homoseksualną. Ulegają jej przykładny ojciec wielodzietnej rodziny Aaron, pobożny właściciel sklepu sprzedającego koszerne mięso i znacznie od niego młodszy student Ezri, o zainteresowaniach artystycznych, wyrzucony niedawno z jesziwy i właściwie bezdomny. Aaron zatrudnia go jako swojego pomocnika, ofiarując mu zarazem miejsce do spania w magazynie, ale nie jest to tylko bezinteresowny odruch serca. Obecność Ezriego wyzwala głęboko stłumiony homoseksualizm Aarona, ten początkowo uznaje to za coś w rodzaju testu, jakiemu poddaje go Bóg – jako ciężkie wyzwanie, któremu musi sprostać. Zwalczając w sobie pokusę grzechu zbliży się bardziej do Boga. Jednak namiętność okazuje się silniejsza, a co gorsza w tak zamkniętej, wszystko i wszystkich kontrolującej społeczności nie może pozostać niezauważona.

Film ma charakter poetyckiej przypowieści, rozgrywającej się w dwóch planach. Oprócz czysto realistycznej historii spotkania dwóch odmiennie myślących i zachowujących się mężczyzn, którzy szukają spełnienia w utrzymywanym w tajemnicy namiętnym związku, ważny – a kto wie, czy nie ważniejszy – jest tu wymiar religijny. Tabakman podważa przy okazji sens wspólnoty – ślepej, nietolerancyjnej, wymagającej od swoich wyznawców nieszczerości w okazywaniu emocji. Owa wspólnota ma „oczy szeroko otwarte”, widzi dużo i potrafi interweniować szybko i brutalnie. Aaron sam uczestniczy w działaniach skierowanych przeciwko mężczyźnie, który ma romans z dziewczyną wbrew woli jej ojca. Młody mężczyzna zostaje ukarany. Szybko społeczność daje sygnały Aaronowi, że wie i nie akceptuje jego zachowania. Zaczyna się nachodzenie, ostracyzm społeczny, wreszcie przemoc.

Kluczowa wydaje się z tego punktu widzenia scena, w której rabin tłumaczy, że grzesznikiem jest ten, kto powstrzymuje się przed spełnianiem swoich pragnień. Bóg bowiem stworzył świat nie po to, by zasmucać ludzi zakazami – np. picia wina. Żyjąc na Ziemi, mamy się radować. Dlaczego więc – pyta logicznie reżyser – hamować popędy seksualne? Co z wolną wolą człowieka? Jak się do tego ma obowiązek służenia Panu? Tytuł filmu można także zinterpretować jako seksualne przebudzenie Aarona, który dopiero dzięki Ezriemu odkrył swoją tożsamość. Bohater sam deklaruje: „Przedtem byłem martwy. Teraz żyję”.

Zasadniczy konflikt, który film pokazuje to zderzenie uświadomionej orientacji seksualnej i społecznego zakazu, ale także problem orientacji seksualnej i religijności. Aaron jest człowiekiem głęboko wierzącym, religia w jego życiu to nie tylko siedlisko opresji i hipokryzji, ale kluczowy element jego tożsamości. W tym sensie film pokazuje problem uniwersalny, pogodzenia wiary z tożsamością. To że Aaron jest ortodoksyjnym Żydem wyostrza to przesłanie i ze zdwojoną siłą pokazuje, że jest to dylemat nierozwiązywalny. Umiejscowienie akcji filmu w ortodoksyjnej dzielnicy Jerozolimy – Meah Shearim stawia także pytanie, na ile religia powinna podążać za współczesnym życiem. Stosunek konkretnej religii do homoseksualizmu jest często wypadkową aktualnych postaw społecznych, tradycji historycznej i różnorakiej interpretacji ważnych dla danego wyznania tekstów. Dla wielu osób homoseksualnych wiara i Bóg są ważnymi częściami ich tożsamości. Orientacja seksualna nie jest prywatną sprawą (w przeciwieństwie do zachowań i upodobań seksualnych). Określa, z kim ludzie chcą się spotykać, w kim się zakochują i z kim chcą żyć. Ludzie nie wybierają sobie, że będą gejami lub lesbijkami tak jak osoby heteroseksualne nie wybierają swojej heteroseksualności. Aaron dokonuje wyboru, nie oznacza on zmiany orientacji seksualnej, to pogłębia wymowę filmu.

Film nie porusza jedynie sprawy homoseksualizmu, ale przede wszystkim religii i tradycji, która ogranicza człowieka. To film o poszukiwaniu siebie, o miłości i pożądaniu między dwojgiem ludzi, które są dla nich wyzwoleniem od ciężaru społecznego dostosowania, ale także o ponoszeniu odpowiedzialności za siebie i innych.

Haim Tabakman – izraelski reżyser, scenarzysta i montażysta filmowy. Debiutował jako reżyser w 2009 r. filmem „Oczy szeroko otwarte”.

Pytania

1. Wyjaśnij pojęcia: orientacja seksualna, LGTB, tożsamość płciowa, płeć społeczno – kulturowa (gender), homofobia.
2. Wyjaśnij pojęcie: stereotyp, jak powstają stereotypy i jakie są konsekwencje posługiwania się stereotypami? W jaki sposób film „Oczy szeroko otwarte” niweluje stereotypy lub je wzmacnia?
3. Wyjaśnij pojęcie dyskryminacja, wskaż rodzaje dyskryminacji oraz jej przejawy. Jakie są przyczyny dyskryminacji?
4. Przygotuj informację na temat prześladowań osób homoseksualnych w III Rzeszy.
5. Przygotuj informacje na temat życia i twórczości Oskara Wilde. Jaki wpływ na jego życie miała orientacja seksualna?
6. Wyszukaj informacje, jak wspólnoty religijne w chrześcijaństwie, islamie, judaizmie i wśród innych wyznań oceniają zachowania homoseksualne?
7. Wyjaśnij, jaką rolę pełni religia w życiu człowieka
8. Scharakteryzuj różnice między judaizmem ortodoksyjnym i liberalnym.
9. Wyjaśnij pojęcie mowa nienawiści, wskaż przykłady mowy nienawiści w odniesieniu do osób homoseksualnych.
10. Wskaż różnice między pojęciem godności osobowej, a godności osobistej.