„W lepszym świecie”, duńskiej reżyserki i scenarzystki Susanne Bier otrzymał Złoty Glob oraz Oscara.

Umiejętnie budowane napięcie, znakomicie zagrane, złożone charaktery bohaterów oraz klimat, na który składa się nie tylko fabuła i gra aktorów, ale również muzyka i zdjęcia, to najlepsze cechy tego dramatu. Film stawia istotne i trudne pytania, ale nie udziela łatwych odpowiedzi.

Jego głównymi bohaterami są dwaj chłopcy z idyllicznie wyglądającego duńskiego miasteczka, mający z różnych powodów, trudną sytuację życiową.

Christian to chłopiec o kamiennej twarzy, twardy i zadziorny. Niepogodzony ze śmiercią matki, irracjonalnie – choć zgodnie z logiką emocji – obwinia o nią ojca, który pracuje w Londynie i zostawia syna pod opieką babci. Elias jest miły, spokojny, uległy – przez to poniżany i bity w szkole, traktowany jako obcy „Szwedzio”.

Christian sam zaatakowany przez Sofusa, głównego prześladowcę Eliasa, dotkliwie go bije. W rozmowie z ojcem wyjaśnia powody swojego zachowania:

Christian: „Gdybym mu nie oddał, wszyscy mogliby pomyśleć, że można mi dołożyć.”

Ojciec: „Jeśli ty go uderzysz, on uderzy ciebie. Potem ty mu oddasz i tak bez końca. Nie rozumiesz tego? Tak zaczynają się wojny.”

Christian: „Ale nie wtedy, gdy uderzysz mocno za pierwszym razem. Gówno o tym wiesz tato. Tak jest w każdej szkole. Teraz nikt nie odważy się mnie tknąć.”

To doświadczenia zbliża chłopców, Christian świadomie wybiera przyjaźń z pozornie słabszym, ale lojalnym Eliasem, niż z silnym, ale tchórzliwym Sofusem. Znajdują wspólny język, mimo tego, że Christian gardzi ludźmi słabymi i takimi, którzy nie walczą o swoje oraz wierzy w zemstę, której napiętnowany przez szkolnych kolegów Elias nie uznaje.

W innej konfrontacyjnej sytuacji, w którą tym razem zamieszani są dorośli, Chrystian przyjmuje analogiczną postawę. Ojciec Eliasa – Anton, zostaje w obecności chłopców, spoliczkowany i upokorzony.

Anton jest człowiekiem inteligentnym i łagodnym. Żyje na granicy dwóch, jakże odmiennych światów, w których codzienne życie jest zupełnie inne. Jest lekarzem, który w ramach misji humanitarnych, pracuje w Afryce. Wracając do kraju, próbuje uratować swoje małżeństwo, które z jego winy jest w stanie separacji. Lekarz żyjąc w dwóch światach, cały czas spotyka się ze sprzecznościami własnego sumienia. Tłumi swoje emocje by postępować właściwie. Upokorzony na oczach synów, nie zamierza zmieniać swojego postępowania:

Elias: „Nie zamierzasz nic z tym zrobić?”

Anton: „A niby co mam zrobić?”

Elias: „Mógłbyś mu oddać […]. Boisz się?”

Anton: […] „Nie można tak po prostu bić ludzi. To nic nie daje. Jak wyglądałby ten świat. On jest dupkiem, a gdybym go uderzył, byłbym taki sam.”

Pod wpływem rozmowy z synem decyduje się na ponowne spotkanie z człowiekiem, który go uderzył, by pokazać, że przemoc nie jest rozwiązaniem problemów: „Uderzyłeś mnie, bo jesteś do tego zdolny. Jesteś dupkiem, któremu wydaje się, że ma władzę nad ludźmi. Ale tak nie jest […] Chciałem pokazać tym dzieciom, że się ciebie nie boję. I że nie możesz mnie skrzywdzić”.

Zostaje jednak ponownie spoliczkowany, tłumaczy chłopcom, że agresor przegrał. Ale Christian odpowiada; „Nie sądzę, że czuł się przegrany”.

W rozwijającym się równolegle do wątku duńskiego wątku afrykańskim widzimy Antona nie tylko jako oddanego lekarza, ale też człowieka, który potrafi twardo egzekwować swoje pacyfistyczne zasady, ryzykując nawet życie. Do obozu uchodźców, gdzie pracuje, zostaje przywieziony, jako pacjent, miejscowy watażka, zwany Wielkoludem, sadystyczny potwór mający zwyczaj rozpruwania brzuchów gwałconych kobiet. Anton, wbrew otoczeniu, ale zgodnie ze swoimi poglądami, decyduje się mu pomóc. Gdy na stole operacyjnym umiera kolejna ofiara Wielkoluda, zgadza się wydać go tłumowi. Przemoc wygrywa. Tak jak Anton, rozterki sumienia przeżywają również chłopcy. Elias nie jest pewny czy słusznie jest ukarać mężczyznę, który obraził jego ojca i czy przemoc jest rozwiązaniem. Christian, żyjący we własnym, zimnym świecie, takich dylematów nie ma. W imię przyjaźni Elias się zgadza.

Ojciec Christiana szuka sposobu, aby porozumieć się z synem, ale ciągłe wyjazdy i strach przed przyznaniem się do bezsilności i poddania w sprawie żony, oddalają pojednanie. Matka Eliasa kocha swojego męża, ale nie jest pewna czy chce i potrafi wybaczyć mu zdradę.

„W lepszym świecie” to film o przemocy. Bójki chłopców na korytarzu duńskiej szkoły i walki międzyplemienne w Afryce różnią się skalą i rozmiarem tragicznych konsekwencji, ale ich psychologiczna podstawa jest wspólna. Reżyserka stawia pytanie, jak na przemoc reagować? Z pokorą, nadstawiając drugi policzek, czy przeciwnie, poszukać okazji do rewanżu i odpowiedzieć przemocą na przemoc?

Jak w świecie pełnym przemocy wychowywać dzieci?

Problematykę filmu uwiarygodnia wybór najważniejszych bohaterów. Reżyserka spogląda na rzeczywistość oczyma dwóch kilkunastoletnich chłopców. Z tej perspektywy najciekawszym tematem „W lepszym świecie” wydaje się kryzys męskości pociągający za sobą osłabienie autorytetu ojca. Choć obaj chłopcy znacząco różnią się temperamentem i skalą życiowych doświadczeń, łączy ich właśnie krytyczny stosunek do ojców. Pretensje młodych bohaterów wydają się uzasadnione. Dorośli mężczyźni z filmu nie radzą sobie w świecie nastawionym na agresywną walkę o przetrwanie, nie potrafią mówić o swoich emocjach i uczuciach.

Film Bier nie ogranicza się do krytyki określonej życiowej postawy. Siła tej opowieści polega na umiejętności wykreowania świata pozbawionego łatwych wyborów i prostych opozycji. Sfrustrowani, pozbawieni rozsądnej alternatywy Christian i Elias błądzą w życiu po omacku. Coraz wyraźniej poddają się instynktom. Bier buduje napięcie jak w najlepszym thrillerze – stopniowo przygotowuje odbiorcę na moment, gdy kumulujące się w młodych bohaterach negatywne emocje będą musiały eksplodować.

Niedojrzały, głupi wybuch agresji pociąga za sobą zaskakujące oczyszczenie. Bier ujawnia się jako zwolenniczka terapii wstrząsowej, próbuje udowodnić, że do przezwyciężenia marazmu niezbędne jest emocjonalne przekroczenie granic, które prowadzi do oczyszczenia. Błąd popełniony przez chłopców wpływa nie tylko na nich samych, również na ich ojców. Skłania do tego, by przedefiniować wartości, przemyśleć swoje życie i zbudować świat na nowo. Być może nie będzie jeszcze na to za późno, by żyć w lepszym świecie.

Susanne Bier (ur. 1960) ukończyła reżyserię w kopenhaskiej Szkole Filmowej, studiowała na Akademii Sztuk i Designu w Jerozolimie i architekturę w Londynie. W pełnym metrażu debiutowała na początku lat 90. Jej filmy były wielokrotnie nagradzane w Danii i za granicą. W 2002 zrealizowała według zasad Dogmy dramat „Otwarte serca”. Film został dobrze przyjęty przez krytykę, był przebojem kinowym w Danii i brał udział w wielu festiwalach filmowych. Obrazem tym Bier rozpoczęła współpracę ze scenarzystą Andersem Thomasem Jensenem. Uznanie duńskiej reżyserce przyniósł dramat „Bracia” z 2004 roku. Dwa lata później Susanne Bier nakręciła nominowany do Oscara w kategorii najlepszy film obcojęzyczny „Tuż po weselu”, a w 2007 roku powstał pierwszy amerykański film duńskiej reżyserki „Things We Lost in the Fire”. Największym dotychczasowym sukcesem Susanne Bier okazał się dramat „W lepszym świecie”, za który w 2011 roku otrzymała Złoty Glob i Oscara. Oprócz filmów fabularnych, Bier kręci także filmy krótkometrażowe, teledyski i spoty reklamowe.

Pytania

1. Wyjaśnij pojęcia: przemoc i agresja, wskaż różnice.
2. Z jakimi formami agresji i przemocy spotkałeś się w szkole?
3. Wymień przyczyny zachowań agresywnych.
4. Przygotuj argumenty w debacie – na agresję należy odpowiadać agresją.
5. Przygotuj argumenty w debacie – każdy mężczyzna powinien umieć się bić.
6. Jaką rolę odgrywa ojciec w wychowaniu dziecka?
7. Jaki wzorzec/wzorce męskości funkcjonują w kulturze popularnej?
8. Wyjaśnij pojęcie mowa nienawiści, jakie elementy mowy nienawiści występują w filmie „W lepszym świecie”?
9. Podaj przyczyny współczesnych konfliktów zbrojnych w Afryce i ich skutki.
10. Wyjaśnij, dlaczego gwałty na kobietach są jedną z najczęstszych zbrodni wojennych?