Adresat zajęć: uczniowie klas 4–6 szkoły podstawowej.

Rodzaj zajęć: godzina wychowawcza.

Cel ogólny zajęć: Przygotowanie uczniów do refleksyjnego odbioru tekstów audiowizualnych oraz wyrabianie u nich nawyku autorefleksji.

Cele szczegółowe:

Uczeń:

• dowiaduje się, jak powstają i na czym opierają się relacje międzyludzkie;
• uczy się rozpoznawania, nazywania i wyrażania emocji;
• dowiaduje się, jaka jest różnica między emocjami przyjemnymi i nieprzyjemnymi, relacjami łatwymi i trudnymi;
• analizuje relacje, które sam tworzy; zastanawia się nad tym, jakie relacje chciałby tworzyć;
• pracuje z tekstami audiowizualnymi: przedstawia zarys fabuły, opowiada o wrażeniach, jakie wywarł film, analizuje sekwencje filmowe, dokonuje analizy komparatystycznej dwóch tekstów audiowizualnych, omawia relacje pomiędzy bohaterami filmu;
• próbuje znaleźć rozwiązania problemów przedstawionych w filmie;
• odróżnia komunikację bezpośrednią od zapośredniczonej przez media;
• zastanawia się, jaką rolę w tworzeniu i podtrzymywaniu relacji między ludźmi odgrywają media;
• doskonali umiejętność uważnego słuchania i komunikacji empatycznej;
• zastanawia się, jaką rolę w życiu człowieka odgrywa potrzeba bliskości.

Metody pracy: praca z tekstami audiowizualnymi, dyskusja, burza mózgów, trening empatii i uważnego słuchania (drama).

Formy pracy: praca indywidualna, w parach oraz grupowa.

Materiały dydaktyczne: teksty audiowizualne: spot kampanii Mama, tata, tablet (https://www.youtube.com/watch?v=Axw5Lr4REgw), animacja Homo tabletis (https://www.youtube.com/watch?v=YmX20QCtBvw); animacja na temat uzależnienia od smartfonów (https://www.youtube.com/watch?v=hTUJ54eD_w0&t=38s), film Hinokio, reż. Takahiko Akiyama, Japonia 2005, 111 min (dostępny na DVD), materiały w załącznikach (lista uczuć, karta pracy), kartki samoprzylepne.

Czas trwania: 3 godziny lekcyjne + projekcja filmu.

Przebieg zajęć:

Uczniowie oglądają film pt.: Hinokio (reż. Takahiko Akiyama) pomiędzy pierwszymi a drugimi zajęciami. Jeśli zajęcia odbywają się jednego dnia, uczniowie powinni obejrzeć film wcześniej.

Lekcja nr 1: Czym są relacje?

1. Krótki wstęp nauczyciela — człowiek jako istota społeczna. Prowadzący pyta: Jak myślicie, co oznacza stwierdzenie, że człowiek, jest istotą społeczną? (tu uczniowie mogą przekazać swoje pomysły). Jedną z najważniejszych potrzeb człowieka jest tworzenie relacji, czyli związków z innymi ludźmi. Relacje to sposób wyrażania uczuć/emocji pomiędzy ludźmi. Nauczyciel dzieli tablicę na dwie części (lub pracuje na przygotowanym wcześniej flipcharcie), tytułuje jedną: uczucia łatwe/przyjemne, a drugą: uczucia trudne/nieprzyjemne. Następnie rozdaje uczniom kartki samoprzylepne z zapisanymi nazwami uczuć — po jednej nazwie na każdej kartce (ZAŁĄCZNIK NR 1). Uczniowie mają za zadanie odczytać na głos treść i przykleić karteczkę po odpowiedniej stronie tablicy.
2. Po wykonaniu zadania nauczyciel pyta, czy uczniowie chcieliby dodać jakieś uczucie. Następnie zwraca ich uwagę na to, że na tablicy napisane jest, że uczucia mogą być łatwe i trudne (przyjemne i nieprzyjemne), a nie pozytywne i negatywne, jak zwykło się potocznie mówić. Pyta uczniów, czy mają pomysł na to, dlaczego pojawił się taki zapis? Dlaczego o trudnych uczuciach mówi się, że są negatywne? Czy to znaczy, że nie mamy prawa ich przeżywać? Zwykło się nazywać emocje trudne negatywnymi, z uwagi na fakt, że często ludzie nie potrafią się z nimi zmierzyć i w efekcie krzywdzą innych (ludzi, zwierzęta itd.) Dlatego tak ważne jest, abyśmy nauczyli się, jak wyrażać złość, smutek, frustrację itd. w sposób bezpieczny dla nas i otoczenia.
3. Jakie relacje chcę tworzyć? Nauczyciel rozdaje uczestnikom karty pracy (ZAŁĄCZNIK NR 2) i prosi, aby wypełnili tabelkę nazwami uczuć, które pojawiły się w poprzednim ćwiczeniu.

Przypomina, że relacje interpersonalne (pomiędzy ludźmi) to związki między ludźmi, a dokładniej — sposób wyrażania uczuć/emocji pomiędzy nimi. Relacje, tak samo jak uczucia, mogą być łatwe lub trudne (a nie pozytywne lub negatywne).  Relacją są zarówno te związki, które oparte są na uczuciu miłości, jak i te oparte na przemocy (tu podłożem jest np. nienawiść).

Prowadzący pyta: Kto decyduje o tym, jaka jest relacja? Gdybyście mogli wybrać, jakie relacje powinny w Waszym życiu dominować, to jakie byłyby to relacje?

4. Wyrażanie emocji/bycie w relacji (praca w grupach). Nauczyciel dzieli uczniów na grupy cztero- lub pięcioosobowe (dowolna metoda podziału); ważne, aby finalnie całą klasę podzielić na 5 grup. Każdej z grup wręcza po 2 fiszki z nazwami emocji (przyjemną i nieprzyjemną):

Grupa nr 1: radość i strach.

Grupa nr 2: miłość i obrzydzenie.

Grupa nr 3: rozbawienie i smutek.

Grupa nr 4: spokój i zazdrość.

Grupa nr 5: zachwyt i złość.

Uczniowie mają za zadanie zastanowić się w grupach nad tym, w jaki sposób emocje te wyrażamy w sytuacji spotkania bezpośredniego („twarzą w twarz” z osobą będącą z nami w relacji), a w jaki za pośrednictwem nowych technologii.

Przykład: RADOŚĆ: wyrażanie w sposób bezpośredni — skaczemy, szeroko się uśmiechamy, śmiejemy się, wydając różne odgłosy, przytulamy się do siebie; za pośrednictwem mediów — emotikony, skrótowce itd.

Na pracę w grupach uczniowie mają 10 minut. Po upływie tego czasu nauczyciel prosi każdą z grup o prezentację.

Po prezentacjach nauczyciel pyta uczniów o wrażenia po odbyciu tego ćwiczenia. Kiedy emocje przeżywamy mocniej — gdy jesteśmy w bezpośredniej relacji z drugim człowiekiem, czy za pośrednictwem mediów? Kiedy jest nam łatwiej ZROZUMIEĆ emocje drugiej osoby?

Lekcja nr 2: Relacje z rodzicami w świecie nowych technologii (praca z tekstami audiowizualnymi).

1. Nauczyciel prosi uczniów, o krótkie zarysowanie fabuły filmu Hinokio. Pyta ich o wrażenia dotyczące filmu — na co zwrócili największą uwagę, które sceny ich najbardziej rozbawiły, w których poczuli smutek, zdumienie itd.?
2. Prezentacja filmu — spotu kampanii Mama, tata, tablet: https://www.youtube.com/watch?v=Axw5Lr4REgw.

Nauczyciel może rozpocząć od zadania uczniom pytania dotyczącego wrażeń, jakie mają po obejrzeniu tego filmu (albo taktownie skomentować ich reakcje). Wspólnie z uczniami próbuje dokonać analizy stylistycznej dzieła — jaką ma formę, w jakiej konwencji jest zrealizowany, do kogo jest adresowany? Bardzo ważne jest, aby odpowiedzieć na pytanie, czy spot, pomimo pozornie komediowego charakteru, rzeczywiście nosi znamiona utworu rozrywkowego.

Prowadzący wyświetla spot kolejny raz. Prosi, aby uczniowie skoncentrowali się na treści. Pyta uczniów: Jak w filmie został określony/opisany gatunek homo sapiens, a jak homo tabletis? Jeśli uczniowie nie pamiętają, należy wrócić do odpowiedniego fragmentu: „Charakterystyczne dla homo sapiens jest poznawanie świata wszystkimi zmysłami w bliskiej relacji z rodzicami, u homo tabletis od urodzenia zredukowane zostało do poznawania obrazów i dźwięków, emitowanych przez tablety i smartfony”[1].

Nauczyciel prezentuje drugi film z serii Homo tabletis: https://www.youtube.com/watch?v=YmX20QCtBvw

Następnie zadaje pytania: Jak rozumiecie ten film? Czego, zdaniem jego twórców, może brakować współczesnym dzieciom? Czy widzicie jakieś podobieństwa pomiędzy tym spotem a filmem Hinokio? (Podobieństwa dotyczą relacji dzieci i rodziców).

3. Analiza relacji Satoru—Hinokio—ojciec (dyskusja moderowana, analiza sekwencji filmu, burza mózgów). Nauczyciel prosi uczniów o opisanie relacji pomiędzy Satoru a jego ojcem. Jak ona wygląda? Co miało na nią wpływ? Jak się zachowują obie strony? Kto jest odpowiedzialny za tę relację? (tu ważne, aby nie zrzucać odpowiedzialności na żadną ze stron, tylko podejść z empatią zarówno do ojca, jak i do syna).

Analiza sekwencji filmu (00:51:00–00:53:00), w której ojciec wyznaje, że chciałby wiedzieć, co CZUJE I MYŚLI Satoru, żeby lepiej go zrozumieć. Słyszy od syna: „Zabiłeś ją” — chłopiec ma żal do ojca z powodu śmierci mamy (obwinia go o jej śmierć; rodzice pokłócili się przed wypadkiem matki). W dalszej części tej sekwencji ojciec cieszy się, że syn w ogóle „coś” do niego powiedział. Istotne jest również, aby dzieci wskazały, jaką rolę w tej relacji odgrywa Hinokio, aby zauważyły, że jest on dowodem miłości ojca do chłopca, ale też jednym z mediów, za pomocą których Satoru komunikuje się z ojcem. Ważne jest też, aby zwrócić uwagę dzieci na to, że chłopiec zupełnie nie wchodzi w bezpośrednie relacje ze swoim tatą.

Kolejnym ważnym tematem, który należałoby rozwinąć w rozmowie z dziećmi, jest umiejętność/nieumiejętność rozmowy „twarzą w twarz”. Nauczyciel dopytuje uczniów, dlaczego (ich zdaniem), niektórym ludziom łatwiej jest nawiązywać relacje za pośrednictwem medium (przede wszystkim internetu). Jakie potrzeby ludzie zaspokajają dzięki takiej formie komunikacji ? Jakie są plusy i minusy takiej formy komunikacji?

Na zakończenie tej części zajęć nauczyciel zadaje uczniom pytanie: Jak rozumiecie zdanie wypowiedziane w filmie przez współpracownicę ojca Satoru: „Satoru ucieka przed Panem w taki sam sposób, w jaki Pan ucieka przed nim”.

4. Gdybym był Hinokio… — trening empatii i uważnego słuchania (drama). Uczniowie dzielą się na grupy trzyosobowe (dowolna metoda doboru). W każdej grupie następuje podział ról: jedna osoba wciela się w postać Satoru, druga — ojca, trzecia — Hinokia. Zadanie polega na próbie odegrania rozmowy pomiędzy Satoru a ojcem, z uwzględnieniem Hinokia jako pośrednika między nimi.

Rozmowa ma przebiegać według poniższego schematu:

Legenda: H. —  Hinokio, S. — Satoru, O. — ojciec

H. do S.: — Co chciałbyś, żeby Twój ojciec usłyszał?

S.: ……………………………………………………….

H. do O.: — Jak usłyszałeś to, co Satoru powiedział?

O.:……………………………………………………….

H. do S.: — Czy to jest to, co chciałeś, żeby ojciec usłyszał?

jeśli NIE:

H. do S.: — Co chciałbyś, żeby Twój ojciec usłyszał?

S.: .……………………………………………………….

H. do O.: — Jak usłyszałeś to, co Satoru powiedział?

O.: ……………………………………………………….

H. do S.: — Czy to jest to, co chciałeś, żeby ojciec usłyszał?

jeśli TAK:

H. do O.: — Co chciałbyś, żeby Twój syn usłyszał?

O.:……………………………………………………….

H. do S.: — Jak usłyszałeś to, co ojciec powiedział?

S.:……………………………………………………….

H. do O.: — Czy to jest to, co chciałeś, żeby ojciec usłyszał?

jeśli NIE — rozpoczynamy od początku H. do O.

Rozmowa powinna zakończyć się w tym momencie, w którym każda ze stron czuła się wysłuchana.

5. Po zakończeniu ćwiczenia nauczyciel zbiera refleksje uczniów. Prosi, aby podzielili się wrażeniami, czy/jak podoba im się taka forma komunikacji. Czy mogliby ją wcielić w życie?

Lekcja nr 3: Relacje z rówieśnikami w cyberświecie.

1. Nauczyciel rozpoczyna zajęcia od nawiązania do poprzedniego spotkania i zadaje uczniom pytania o ich emocje i przemyślenia związane z poprzednim tematem zajęć.
2. Praca z tekstem audiowizualnym. Nauczyciel prezentuje uczniom animowany film krótkometrażowy poruszający temat uzależnienia od smartfonów: https://www.youtube.com/watch?v=hTUJ54eD_w0&t=38s.

Możliwe, że film wywoła u uczniów skrajne emocje — od rozbawienia, przez wzruszenie, po panikę. Ważne jest, aby dać uczniom czas na wyrażenie swoich emocji (oraz nie oceniać ich).

Nauczyciel inicjuje dyskusję, zadając pytania: Jaki temat poruszony jest w tym filmie? Czy sytuacje przedstawione w nim są przejaskrawione? Jeśli tak, to dlaczego? Dlaczego twórcy zdecydowali się na taką konwencję? Jak rozumiecie ten film? Jakie płynie z niego przesłanie?

3. Relacje między rówieśnikami w filmie Nauczyciel prosi uczniów, aby opowiedzieli, o najważniejszej grupie rówieśniczej, która została przedstawiona w filmie Hinokio: Jak grupa przywitała Hinokia? Jak rówieśnicy traktowali go na początku filmu? Dlaczego przyjęli go do swojej grupy? Jak zmieniły się relacje w grupie w momencie pojawienia się w niej Hinokia? Jaką rolę w ich relacji odgrywa gra komputerowa Czyściec?

Relacja Satoru—Hinokio—Jun. Dyskusja na temat relacji Satoru (poprzez Hinokia) i Jun. Prowadzący pyta: Jak byście nazwali tę relację? Na jakich emocjach jest oparta? Jak zmieniała się ta relacja — jaka była na początku filmu, a jaka na końcu? Jaką rolę w tej relacji odgrywa Hinokio? Dlaczego Jun tak bardzo zależy, aby poznać prawdziwego Saturu?

Analiza sekwencji filmu (01:01:00–01:03:25). Nauczyciel prowadzi rozmowę, zadaje pytania: Dlaczego Jun przyszła do Satoru? Czy na pewno chodziło tylko o troskę o ich wspólnego kolegę? Dlaczego Satoru nie wpuszcza jej do domu? Jak Jun reaguje w momencie odnalezienia Hinokia? Co po tym zdarzeniu robi Satoru? Czy ta scena jest wzruszająca? Jak myślicie, czego najbardziej potrzebują te dzieci?

Źródło: http://rafaelfilm.cafilm.org/hinokio-2/

6. Potrzeba bliskości (praca w parach). W parach dzieci zastanawiają się nad odpowiedziami na pytania:

• Jaką rolę pełni w życiu człowieka BLISKOŚĆ?
• W jaki sposób zaspokajać tę potrzebę za pośrednictwem mediów? (media skracają dystans, umożliwiają kontakt z osobami nie będącymi fizycznie blisko).
• W jaki sposób mogę zaspokajać tę potrzebę w bezpośrednich relacjach? (przytulenie, wspólne spędzanie czas).
• Czy czuję, że mam tę potrzebę zaspokojoną? Jeśli nie, czy mogę zrobić coś, aby poczuć się bliżej moich rodziców, bliskich, przyjaciół?

Praca domowa:

Wykorzystując formę listu lub mejla, opiszcie swoje wrażenia po zakończonych zajęciach dotyczących relacji. Uczniowie mogą rozpocząć swój list od akapitu zaczynającego się od słów:

„Z cyklu zajęć dotyczących relacji najbardziej zapamiętałam/em…”

ZAŁĄCZNIK NR 1:

Lista uczuć:

uczucia łatwe/przyjemne:

• fascynacja
• miłość
• nadzieja
• namiętność
• podziw
• przyjaźń
• radość
• rozbawienie
• spokój
• sympatia
• szczęście
• wdzięczność
• wzruszenie
• zachwyt
• zaciekawienie
• zakochanie
• zauroczenie
• życzliwość

uczucia trudne/nieprzyjemne:

• bezradność
• bezsilność
• ból
• frustracja
• głód
• lęk
• niechęć
• niecierpliwość
• niepokój
• obrzydzenie
• panika
• strach
• zawiść
• zazdrość
• złość
• zmęczenie
• żal

ZAŁĄCZNIK NR 2

Karta pracy ucznia: Moje relacje z innymi

.
[1] Fragment narracji z filmu zapisany przez autorkę scenariusza.