Girl (2018) Lukasa Dhonta
Jolanta Bielecka
Wśród wielu filmów współczesnej kinematografii, które warto omówić z młodzieżą, jest dramat psychologiczny pokazywany po raz pierwszy podczas tegorocznego festiwalu w Cannes pt. Girl. Obraz ten to debiut młodego, zaledwie dwudziestosiedmioletniego, belgijskiego reżysera Lukasa Dhonta. Film wywarł ogromne wrażenie na publiczności i krytykach. Dhont został nagrodzony Złotą Kamerą za najlepszy debiut, a odtwórca głównej roli – Victor Polster otrzymał nagrodę dla najlepszego aktora.
Obraz został oparty na prawdziwej biografii. W jednym z wywiadów mówi o tym sam reżyser: „W 2009 roku, gdy miałem 18 lat, przeczytałem w belgijskiej gazecie artykuł o młodej dziewczynie, która chciała zostać baleriną, ale urodziła się jako chłopak. Zaintrygowała mnie ta piętnastolatka – oto postanowiła wybrać swoją tożsamość na przekór reakcjom innych. Dostrzegłem w niej odwagę, którą niekoniecznie odnalazłem w sobie i odczuwałem wielki entuzjazm związany z perspektywą sportretowania jej w filmie”. Ciekawe jest także to, że osoba będąca pierwowzorem filmowej bohaterki uczestniczyła w powstawaniu obrazu, nadzorując pracę nad scenariuszem, pomagając aktorom w kreowaniu postaci Lary. Wszystko to sprawia, że opowiedziana w dziele Dhonta historia staje się bardziej autentyczna, bliska prawdziwym ludzkim zmaganiom.
Film przedstawia losy sympatycznej piętnastolatki, w czasie gdy przeżywa ona niezwykle ważny i trudny etap życia – transformacji seksualnej. Czując się od dawna dziewczyną, wkracza w fazę terapii hormonalnej, która ma poprzedzić ingerencję chirurgiczną, mającą doprowadzić do całkowitej zmiany płci. Jednocześnie zostaje przyjęta do prestiżowej szkoły baletowej, która ma pomóc w spełnieniu drugiego z jej największych marzeń – stania się tancerką. Obserwujemy życie codzienne Lary, jej zajęcia w szkole i w domu, relacje z ojcem, dużo młodszym bratem, członkami dalszej rodziny, nauczycielami, koleżankami, prowadzącymi ją lekarzami.
Film kieruje uwagę widzów przede wszystkim na rozterki, przeżycia bohaterki, koncentruje się na jej zmaganiach z opornym, chłopięcym jeszcze ciałem, w którym czuje się uwięziona, które ją ogranicza i budzi odrazę. Lara, pełna młodzieńczej niecierpliwości, nie mogąc doczekać się chwili, kiedy będzie mogła w pełni poczuć się kobietą, decyduje się na drastyczny sposób poradzenia sobie z tym problemem. Ryzykuje życiem, ale osiąga cel.
Do obrazu belgijskiego reżysera można odwołać się na lekcjach wychowawczych, na zajęciach koła filmowego, na lekcjach języka polskiego.
Girl można doskonale wykorzystać jako materiał sprzyjający realizacji celów kształcenia ogólnego w liceum ogólnokształcącym i technikum takich jak: zdobywanie umiejętności formułowania samodzielnych i przemyślanych sądów, uzasadniania własnych i cudzych sądów w procesie dialogu we wspólnocie dociekającej, rozwijanie wrażliwości społecznej, moralnej i estetycznej. W podstawie programowej języka polskiego dla szkół ponadpodstawowych, w wymaganiach ogólnych, również znajdujemy zapisy, do których możemy się odwołać, omawiając z uczniami film Lukasa Dhonta, np.: kształtowanie dojrzałości intelektualnej, emocjonalnej i moralnej uczniów, kształcenie umiejętności czytania, analizowania i interpretowania literatury oraz innych tekstów kultury, a także ich wzajemnej korespondencji, kształcenie umiejętności świadomego odbioru utworów literackich i tekstów kultury na różnych poziomach: dosłownym, metaforycznym, symbolicznym, aksjologicznym, budowanie systemu wartości na fundamencie prawdy, dobra i piękna oraz szacunku dla człowieka.
Inny wśród nas – tak mógłby brzmieć temat lekcji wychowawczej prowadzonej z młodzieżą w oparciu o obraz Lukasa Dhonta. Należałoby, wykorzystując np. metodę burzy mózgów, zapytać uczniów o to, jak rozumieją słowo „inny”, co dla nich znaczy „być innym”. Następnie warto poprosić, by określili, na czym polega inność bohaterki filmu i jak na tę jej odmienność reaguje otoczenie Lary – rodzina, w tym ojciec i brat, koleżanki i koledzy ze szkoły, nauczyciele, lekarze. Kolejnym ogniwem lekcji mogłaby być dyskusja z wykorzystaniem metaplanu. Uczniowie, w grupach, powinni zastanowić się nad pytaniami:
Jaka jest sytuacja innych, w tym takich osób jak bohaterka filmu, w polskim społeczeństwie? Jak być powinno? Dlaczego nie jest tak, jak być powinno?
Po upływie określonego przez prowadzącego zajęcia czasu, reprezentanci grup przedstawiliby efekty pracy zespołu. Młodzież powinna też zapisać odpowiedzi na postawione pytania na kartkach, a w trakcie prezentacji przyczepić je w odpowiednich miejscach schematu metaplanu.
Podsumowaniem lekcji mogłoby być wspólne z całą klasą wyciągnięcie wniosków, co należy zmienić, by stosunek ludzi do innych ze względu na ich przynależność narodową, wyznania religijne, kolor skóry czy orientację seksualną był podobny do tego, jaki został przedstawiony w obrazie Dhonta.
W poszukiwaniu siebie – to kolejny temat, który można by realizować w oparciu o film. Girl bowiem to także opowieść o trudach dojrzewania, tak w sensie duchowym, jak i fizycznym. Warto zwrócić uwagę na emocje, przeżycia, obawy, bohaterki, która dopiero wchodzi w dorosłość. Lara niewiele mówi o sobie, o tym, co czuje. Nie potrafi w pełni otworzyć się ani przed wspierającym ją i kochającym ojcem, ani przed terapeutą. Wydaje się, że, jak często mówi nastolatka, wszystko jest w porządku. Tak jednak nie jest. Pod pozorami opanowania, spokoju, miłą i uśmiechniętą twarzą kryją się bunt, strach, wstyd, zniecierpliwienie, irytacja, brak akceptacji siebie w ciele, w którym czuje się źle, którego wręcz nienawidzi. Bohaterka marzy o tym, by być dziewczyną, poddaje się trudnemu procesowi transformacji seksualnej, ale sama jeszcze nie wie, co robić z tym kobiecym ciałem, nie potrafi w pełni nazwać uczuć i niepokojów, które nią targają.
Przy realizacji wymienionego wyżej tematu lekcji ciekawe może być zastosowanie ćwiczeń dramowych. Chętni uczniowie mogliby wcielić się w rolę Lary w kilku sytuacjach życiowych: np. podczas rozmowy z bratem, lekcji tańca, spotkania z lekarzami, kłótni z ojcem, urodzin koleżanki z klasy, spotkania rodzinnego w noworoczny wieczór, w ostatniej scenie filmu. Pozostali uczestnicy zajęć zadawaliby pytania dotyczące zachowania, przeżyć, emocji, myśli, które towarzyszyły wówczas bohaterce.
W podsumowaniu zajęć można zapytać młodzież o inne teksty – książki lub filmy, które mówią o dojrzewaniu, o młodzieńczym poszukiwaniu własnej tożsamości, własnej drogi. Ciekawym kontekstem mogłaby być np. opowieść o perypetiach Holdena – głównego bohatera utworu amerykańskiego pisarza J.D. Salingera Buszujący w zbożu.
Łabędziem być, czyli siła marzeń – to propozycja następnego tematu, który można omawiać z uczniami, odwołując się do obrazu Lukasa Dhonta. Bohaterka filmu ma dwa wielkie marzenia – być dziewczyną i zostać baletnicą. Żeby osiągnąć te cele, Lara musi pokonać wiele trudności. Wraz z rodziną zmienia miejsce zamieszkania, szkołę, poddaje się długotrwałej terapii hormonalnej, czeka ją też poważna operacja zmiany płci, znosi upokorzenia, wstyd, lęk, cierpienie. Chce jednak być taka, jak jej rówieśnice, w niczym się od nich nie różnić, móc bez odrazy patrzeć na swoje odbicie w lustrze, akceptować siebie. Chce zobaczyć nie brzydkie kaczątko, ale pięknego łabędzia. By zostać baleriną, pracuje dwa razy ciężej niż jej koleżanki, wykonuje mordercze ćwiczenia, nie daje sobie czasu na odpoczynek, jest wobec siebie surowa i wymagająca. Zmusza swoje kanciaste, chłopięce jeszcze ciało do ogromnego wysiłku, pokonuje zmęczenie i ból fizyczny. Lara jest ambitna, konsekwentna, niezwykle silna i odważna. Mogłaby, jak mówi ojciec bohaterki, być wzorem dla innych młodych ludzi.
Omawiając z młodzieżą powyżej wskazany temat, można wykorzystać elementy dyskusji, posłużyć się pytaniami i narzędziami coachingowymi. Punktem wyjścia byłaby rozmowa o marzeniach bohaterki filmu, o tym, w jaki sposób dążyła do ich spełnienia, jakie trudności musiała pokonać, co ją ograniczało, przeszkadzało w realizacji celów, co czuła, jakie emocje jej towarzyszyły, jaki był stosunek otoczenia do jej marzeń, na czyją pomoc mogła liczyć, jakie cechy Lary pomagały jej w realizacji pragnień?
Kolejnym ogniwem zajęć mogłoby być wykonanie przez każdego z uczniów własnej mandali na temat: Ja, gdy zrealizuję swoje marzenia. W jej przygotowaniu młodzież posłużyłaby się przygotowanymi wcześniej przez prowadzącego wykonanymi z kartonu, szablonami w kształcie koła oraz wycinkami z przeczytanych już gazet i czasopism. Po upływie wyznaczonego na zadanie czasu, wszystkie prace należałoby umieścić w widocznym miejscu klasy, a następnie chętni uczniowie mogliby zaprezentować swoje mandale, opowiadając, co przedstawiają, o czym informują, dlaczego takie, a nie inne obrazy się na nich pojawiają, co czuli wykonując to zadanie.
Rozmawiając z uczniami o postaci Lary, można także przywołać inny film ukazujący dążenie do perfekcji i realizacji marzeń za wszelką cenę – dzieło amerykańskiego reżysera D. Arnofsky`ego Czarny łabędź. Warto by wówczas porównać pragnienia, losy, postawy bohaterek obydwu obrazów, porozmawiać o wartościach, którymi się kierowały, kosztach spełnienia marzeń.
Kończąc rozważania, dyskusję na temat obrazu Lukasa Dhonta, trzeba zwrócić uwagę uczniów na stronę artystyczną dzieła. Historię Lary reżyser opowiada w sposób wyciszony i spokojny, bez egzaltacji, sensacji, nagłych zwrotów akcji, dramatycznych zdarzeń. Zamiast krzyku jest cichy szept. Kamera nieustannie towarzyszy bohaterce, koncentruje się na postaci nastolatki – jej zachowaniu, gestach, twarzy. Odzwierciedlają one stan psychiczny dziewczyny, jej emocje, przeżycia. Większość scen kręcona jest we wnętrzach, tam, gdzie Lara najczęściej przebywa – w domu, w sali ćwiczeń szkoły baletowej. Wiele jest w tym filmie obrazów tańca, poprzez który również poznajemy bohaterkę. Stworzeniu kameralnego, refleksyjnego nastroju filmu sprzyja też nienarzucająca się muzyka.
Girl to dzieło warte polecenia młodym widzom, zmusza do rozmyślań, zastanowienia się nad sobą, nad swoim stosunkiem do innych, często jakże odmiennych od nas ludzi, prowokuje do zadawania sobie trudnych pytań: kim jestem, kim chcę być, jakie są moje pragnienia, do czego dążę? Jest to pełna ciepła i serdeczności uniwersalna opowieść o miłości i szacunku do drugiego człowieka, o miłości rodzinnej, o dojrzewaniu i wchodzeniu w dorosłość, o zmaganiach z własnym, opornym wobec pragnień ducha ciałem, swoimi lękami i samotnością odczuwaną nawet wtedy, gdy otacza nas krąg przychylnych nam, przyjaznych osób. Film Lukasa Dhonta warto pokazać nie tylko młodym ludziom, ale także, a może przede wszystkim, ich rodzicom, opiekunom, gdyż bardzo często to właśnie im brakuje w naszym społeczeństwie tolerancji, szacunku wobec innych, empatii i zwykłej ludzkiej życzliwości.
Źródła:
https://mediakrytyk.pl/film/11006/dziewczyna
https://film.com.pl/wydarzenia/10126016/zwyciezcy-cannes-2018.html