Dziewczyna bez rąk to animowany film francuskiego reżysera Sebastiana Laudenbacha, którego polska premiera miała miejsce 27 października 2017 r., rok po pierwszej prezentacji obrazu. Jest to bardzo wzruszjący i mądry film, będący adaptacją mało u nas znanej baśni braci Grimm. Ta niezwykła historia pięknej młynarzówny, którą chciwy bogactw ojciec sprzedaje diabłu, może stanowić świetny materiał do pracy z uczniami. Trzeba jednak zaznaczyć, że film Laudenbacha, choć powstały na kanwie baśni, adresowany jest do widzów dorosłych. Nie powinien być omawiany z dziećmi, gdyż zawiera wiele scen przemocy, a także sceny naturalistyczne i erotyczne. Na lekcjach można o nim rozmawiać z młodzieżą szkół ponadpodstawowych.

Praca z tym filmem, w połączeniu z tekstem baśni, pozwala realizować wiele celów zapisanych w nowej podstawie programowej już na etapie szkoły podstawowej, takich jak: wyrabianie i rozwijanie zdolności rozumienia utworów literackich oraz innych tekstów kultury, rozwijanie zdolności dostrzegania wartości: prawdy, dobra, piękna, szacunku dla człowieka i kierowania się tymi wartościami.

Film Dziewczyna bez rąk można wykorzystać na godzinie wychowawczej, lekcji języka polskiego, na zajęciach koła polonistycznego lub filmowego, a także na lekcjach etyki czy nawet religii. Można rozmawiać z młodzieżą o tym filmie jako uniwersalnej opowieści o cierpieniu i nadziei. Tytułowa bohaterka doznaje cierpienia wielokrotnie, w tym od najbliższych osób, ale mimo to nie poddaje się, walczy z przeciwnościami losu, ze swoimi słabościami, ograniczeniami, chce żyć i cieszyć się życiem. Choć pozostawiona sama sobie, zdradzona, okaleczona, samotna i bezbronna wobec otaczającego ją złowrogiego świata, pozostaje dobra i wierzy, że szczęście jest możliwe. Nadzieja i miłość do dziecka dają tej, kruchej i delikatnej dziewczynie, która dopiero co wkroczyła w dorosłość, siłę, której nie powstydziłby się niejeden mężczyzna.

Omawiając problem cierpienia, warto przywołać inne teksty kultury i na przykład zestwić losy tytułowej bohaterki filmu z historią biblijnego Hioba. Przydatnym materiałem dydaktycznym byłaby tu np. reprodukcja obrazu francuskiego malarza Leona Bonnata Hiob. Obraz przedstawia Hioba jako znękanego, samotnego starca. Jego prawie nagie ciało jest wyniszczone. Mężczyzna rozkłada bezradnie rece, jakby chciał powiedzieć, że nic nie ma oprócz resztek okrywających nogi łachmanów. Odebrano mu wszystko, a wokół niego nie ma nikogo, kto mógłby mu pomóc, wesprzeć choćby dobrym słowem. Mimo to w pokorze wnosi oczy ku niebu, jakby tam szukał ratunku i odpowiedzi na dręczące go pytania, nadziei na odmianę losu. Uczniowie mogliby porównać drogę życiową obu postaci, wskazać podobieństwa i różnice między nimi, motywacje poczynań bohaterów, źródła siły, która mimo ogromu doznanych cierpień, każe i pozwala im dalej żyć.

Baśń o dziewczynie bez rąk to także ponadczsowa opowieść o losie i kondycji człowieka, o każdym z nas. W trakcie zajęć poświęconych filmowi Laudenbacha warto z uczniami porozmawiać o tym, jacy jesteśmy, w jakich sytuacjach najlepiej poznajemy innych i samych siebie, co ma na nas wpływ, jakie wartości są dla nas ważne, dlaczego dokonujemy takich, a nie innych wyborów, jaką za te wybory płacimy cenę, jak reagujemy na napotykane na życiowej drodze trudności lub problemy, co pozwala nam się z nimi mierzyć.

Dyskusję mogą poprzedzić grupowe ćwiczenia dramowe (np. odgrywanie ról, żywe obrazy, rzeźby) nawiązujace do zdarzeń przedstawionych w filmie.

Film Dziewczyna bez rąk to także tekst kultury, w którym pojawia się motyw wędrówki, podróży. Kiedy okaleczywszy córkę, ojciec próbuje tłumaczyć jej swój czyn i mówi, że rzuca złoto do jej stóp, ona odpowiada: „Moim stopom nie trzeba złota. Moje stopy chcą wędrować jak najdalej. Z dala od ciebie”. Wtedy właśnie rozpoczyna się jej wędrówka przez życie. Uczniowie powinni wskazać etapy i przełomowe wydarzenia tej podróży, w trakcie której bohaterka spotyka różnych ludzi, doświadcza cierpienia, ale i miłości, zauroczenia, bólu i radości macierzyństwa. Utrata rąk, najbliższych, domu rodzinnego, poczucia bezpieczeństwa sprawia, że musi ona odnaleźć swoją własną drogę, ścieżkę życia. W trakcie tej podróży, w której najwierniejszym jej sprzymierzeńcem jest natura, bohaterka dorośleje, odnajduje swoją tożsamość, staje się świadoma swoich pragnień, swojej siły. Z zapłakanej dziewczynki przeobraża się w odpowiedzialną kobietę, dobrą matkę, która porafi zaopiekować się sobą i swoim dzieckiem. Życiowa wędrówka i doznane podczas niej doświadczenia pozwalają jej okrzepnąć, uodpornić się, odnaleźć cel i sens życia. W rozmowie z mężem, który po latach tułaczki odszukał wreszcie żonę i syna, bohaterka wypowiada ważne słowa: „Nie jestem już tą, którą opuściłeś”. Wie też, że nie chce wracać do dawnego życia, do roli, jaką jej niegdyś przypisano – żony księcia. Wie, czego chce, gdy mówi: „Nie chcę wracać i nie chcę tu dłużej zostać. Chcę pójść z tobą, znaleźć nam nowy dom”. W trakcie zajęć z młodzieżą można porównać postać dzielnej i pięknej młynarzówny oraz jej drogę z innymi bohaterami literackimi czy filmowymi, którzy w trakcie podróży, wędrówki dojrzewają, przechodzą przeobrażenie, odnajdują cel.

Dziewczyna bez rąk może być też przyczynkiem do rozpoczęcia debaty o wartościach, o nieustannej walce dobra ze złem, które może przyjmować różne postacie. „Dobro zwycięża” – tak mogłaby być sformułowana teza debaty, podczas której młodzież prezentowałaby swoje zdanie, broniła własnego stanowiska i uzasadniała je. Uczniowie, podzieleni na dwie grupy – za i przeciw tezie – powinni na zmianę prezentować argumenty i umiejętnie popierać je przykładami odnoszącymi się do znanych tekstów kultury, historii, życia społecznego. Jeden z uczniów może prowadzić debatę, nauczyciel zaś winien czuwać nad kulturą wypowiedzi, pamietając o tym, by po zakończeniu dyskusji ją podsumować.

Film francuskiego reżysera może być przydatny przy rozważaniach na temat wolności jednostki. Warto porozmawiać z młodzieżą o tym, czym jest dla nich wolność, co to znaczy być wolnym człowiekiem, czuć się wolnym, co tę wolność ogranicza, jak można o nią walczyć? Przygody filmowych postaci pokazują, że ani bogactwo, ani władza nie dają poczucia wolności. Nie można jej kupić, złoto jej nie daje. Wręcz przeciwnie, niszczy spokój i szczęście, wikła, jest źródłem nieszczęść. Dziewczyna bez rąk odzyskuje wolność, wyzwala się spod władzy diabła i okrutnego ojca, ale płaci za to wysoką cenę. Jak być wolną, uczy się od natury – nieba, gwiazd, rzeki, drzew – świata, którego czuje się częścią. Raz posmakowawszy wolności, nie chce jej utracić, chce mieć kontrolę nad swoim życiem, sama podejmować decyzje o tym, gdzie i jak żyć, z kim wiązać swój los. Rozmawiając z młodzieżą o wolności, można poprosić uczniów, by przywołali innych bohaterów dzieł literackich i filmowych, dla których wolność była niezbywalną wartością.

Film Sebastiana Laudenbacha to także przykład wspaniałej animacji. Można tę współczesną adaptację opowieści Jakuba i Wilhelma Grimmów porównać z wczesnymi animowanymi adaptacjami baśni tych autorów, na przykład z filmem Walta Disneya Królewna Śnieżka i siedmiu krasnoludków. Uczniowie winni wskazać podobieństwa, ale przede wszystkim różnice w sposobie opowiadania, kreowania przez reżyserów, twórców obu obrazów świata głównych bohaterek.

Królewna Śnieżka i siedmiu krasnoludków to animacja dla najmłodszych, dlatego rysunki są inspirowane dziecięcą wyobraźnią i odwołują się do dziecięcych doświadczeń. Są proste, kolorowe, pełne, przesłodzone, naiwne, jak naiwne jest myślenie o otaczającym świecie małego dziecka. W odbiorze filmu pomagać mają liczne dialogi, piosenki śpiewane przez bohaterów. Sposób snucia opowieści, warstwa wizualna, dźwiękowa tej animacji służy wprowadzeniu małego odbiorcy w pogodny nastrój i przekazaniu morału, że zło zostaje ukarane, a dobro zawsze zwycięża.

Dobro tryumfuje także w filmie Laudenbacha, ale widz pozostaje w przeświadczeniu, że nie zawsze tak musi być. Wszak diabeł, odstępując od bohaterki, mówi do niej: „Zostawię cię […] w spokoju. Żegnaj więc, skoro nie chcesz pójść do diabła. Czekają na mnie inni, mniej męczący od ciebie”.

W Dziewczynie bez rąk przedstawione postaci, krajobrazy, przedmioty są płynne, niepełne, fragmentaryczne, migotliwe i rozedrgane, często konturowe, ledwie zarysowane, przenikają się wzajemnie, nakładają, przypływają i odpływają, nieustannie angażując uwagę widza. Rysunki są raz proste, składające się zaledwie z kilku kresek, raz bardziej skomplikowane. Mamy tu pejzaże, zbliżenia, szerokie ujęcia, detale. Ważne są też kolory, które często budują napięcie, zapowiadają zdarzenia (np. czerń, gdy pojawia się postać diabła), współgrają z odczuciami bohaterki.

Warto też zwrócić uwagę młodzieży na warstwę dźwiękową filmu, nie tylko na świetnie dobrane głosy aktorów, ale także rolę innych dźwięków, takich jak pochrumkiwanie świni zapowiadającej nadejście Złego, szum wiatru, odgłosy płynącej wody, śpiew ptaków, płacz dziecka, zgiełk walki. Słyszymy oddech i melodię nuconą przez bohaterkę. Wszystko to służy wywołaniu odpowiedniego nastroju, ukazaniu stanu emocjonalnego dziewczyny bez rąk, ale też wpływa na emocje odbiorców.

Trzeba też zwrócić uwagę uczniów na rolę słów, którymi reżyser posługuje się oszczędnie, ale jeżeli się pojawiają, mają swoją wagę. Zdania wypowiadane przez bohaterów niosą często ważne przesłanie, skłaniają do refleksji, na przykład:
„Złoto tak błyszczące, że wydaje się brudne.
Moja strata i moja ścieżka.
Młynarzem byłeś, młynarzem pozostaniesz. Całe złoto świata nie uczyni cię panem.
Zaopiekuję się tobą, zaopiekuję się sobą.
Chcę na nowo odkryć, kim jesteś, kim będziesz”.

Film Sebastiana Laudenbacha Dziewczyna bez rąk to bez wątpienia dzieło, po które warto siegnąć. Jest ono kopalnią tematów, o których należy z młodzieżą rozmawiać. Wskazałam na niektóre z nich, ale obraz ten może być także przyczynkiem do dyskusji o odwadze, miłości czy miejscu kobiety w patriarchalnym świecie. To, jaki problem będziemy na lekcji czy na zajęciach pozalekcyjnych rozważać i jaką formę i metody pracy wybierzemy, zależy od celu, jaki chcemy zrealizować, umiejętności, wiedzy, zainteresowań uczniów oraz ich dojrzałości.

Bibliografia:

http://www.filmweb.pl/film/Dziewczyna+bez+r%C4%85k-2016-774848/dates

https://www.grimmstories.com/pl/grimm_basnie/bezreka_dziewczyna

https://annaaniga.wordpress.com/2011/05/03/bezreka-dziewczyna/

http://www.movieway.pl/dziewczyna-bez-rak-recenzja/

https://filmkrytyk.pl/film/1019-dziewczyna-bez-rak

http://www.bookparadise.pl/2017/10/basn-dla-dorosych.html

https://fdb.pl/wiadomosci/32421-dziewczyna-bez-rak-to-male-arcydzielo

http://www.filmweb.pl/review/Sen+o+wolno%C5%9Bci-20677

http://film.onet.pl/recenzje/dziewczyna-bez-rak-serce-zamiast-kamery-recenzja/7zk4vl

http://www.kinodzieci.info/o-dziewczynie-bez-rak-la-jeune-fille-sans-mains/

http://kalejdoskop.wroclaw.pl/dziewczyna-bez-rak-w-krainie-basni-i-kolorow/

http://kino.org.pl//index.php?option=com_content&task=view&id=2847&Itemid=1