Cele lekcji

Cel ogólny

• zapoznanie uczniów z realiami życia codziennego Słowian sprzed powstania państwa polskiego

Cele szczegółowe
Uczeń:

• wyjaśnia pojęcia „ród”, „opole”, „gród”, „wiec”, „kmieć”, „książę”
• wskazuje elementy życia codziennego dawnych Słowian
• dyskutuje na temat wiarygodności materiału źródłowego

Czas pracy 1 godzina lekcyjna Środki dydaktyczne wzrokowe: tekst źródłowy wzrokowo-słuchowe: wybrane fragmenty filmu „Stara baśń. Kiedy słońce było bogiem” w reżyserii Jerzego Hoffmana symboliczne: mapa ścienna

Formy pracy praca indywidualna praca grupowa Metody pracy podająca: pogadanka eksponujące: film, mapa kontrolne: praca pod kierunkiem nauczyciela, karta pracy ucznia aktywizujące: praca w grupie, „burza mózgów” praktyczne: analiza tekstu źródłowego

Przebieg lekcji

Przygotowanie do lekcji:

Na poprzedzającej realizację niniejszego scenariusza lekcji podziel klasę na trzy grupy tematyczne i poleć obejrzenie filmu „Stara baśń. Kiedy słońce było bogiem” w reżyserii Jerzego Hofmana pod kątem:

• obwarowania i budowy grodu Popiela oraz charakterystyki jego mieszkańców i ich obyczajów,
• wyglądu i życia codziennego mieszkańców gospodarstwa Wisza i jego sąsiadów,
• układu przestrzennego świątyni i mieszkańców świętej wyspy.

Przebieg lekcji

Rekapitulacja wtórna w oparciu o metody: pogadanki (utrwalająca i kontrolująca) oraz pracy z mapą:

• nawiąż do tematu poprzedniej lekcji „Ekspansji Słowian w Europie”;
• zapytaj o znaczenie pojęć „Indoeuropejczycy”, „Słowianie”, „plemię” oraz o podział Słowian pod względem językowo-geograficznym;
• poproś o wskazanie na mapie lokalizacji poszczególnych plemion Słowian na obszarze współczesnej Polski.

Wprowadź nowy temat „Społeczeństwo dawnych Słowian”. Zastosuj metody dydaktyczne podane przy każdym punkcie.

• Co rozumiemy pod terminem „społeczeństwo”?
• Jakie elementy decydują o tym, że określoną grupę ludzi można nazwać społeczeństwem?
• Po uzyskaniu właściwych odpowiedzi jeden z uczniów podaje zwięzłą definicję społeczeństwa w oparciu o wynotowane przez nauczyciela na tablicy terminy (patrz załącznik 1).
• Metody: „burza mózgów”, dyskusja pod kierunkiem nauczyciela, pogadanka przedstawiająca nowe wiadomości.

Rozwinięcie tematu

• wypisz na tablicy terminy, które pojawiły się w filmie „Stara baśń”: „ród”, „opole”, „gród”, „wiec”, „kmieć”, „książę”. Zapytaj uczniów, w jaki sposób rozumieją ich znaczenie i podaj krótką charakterystykę tych zjawisk (patrz załącznik 3). Metoda: pogadanka informacyjna;
• poproś uczniów o utworzenie trzech grup zgodnie z perspektywą obserwacyjną, jaką przyjęli podczas zapoznawania się samodzielnie z filmem „Stara baśń”. Rozdaj karty pracy i przeznaczone do nich materiały dodatkowe w postaci fragmentów kronik średniowiecznych (patrz załącznik 2). Poleć wypełnienie kart w oparciu o zaobserwowane w filmie elementy i fragmenty tekstów. Wyniki pracy grupowej powinny zostać zanotowane przez wyznaczonego w każdej grupie sekretarza. Metody: praca w grupie, analiza tekstu źródłowego, praca pod kierunkiem nauczyciela;
• po zakończeniu uzupełniania kart pracy sekretarz każdej z grup przedstawia wyniki pracy zespołowej. Na tym etapie proces dydaktyczny jest realizowany dzięki połączeniu elementów metody samodzielnego dochodzenia do wiedzy oraz pracy pod kierunkiem nauczyciela;
• zainicjuj dyskusję na temat wiarygodności filmu jako źródła historycznego. Nawiąż do fragmentów źródeł pisanych, które uczniowie poznali podczas uzupełniania kart pracy. Metoda: dyskusja.

Zakończenie lekcji

Rekapitulacja pierwotna

• przypomnij uczniom treści, które poznali podczas lekcji. Odpowiadają aktywni uczniowie. Metoda: pogadanka utrwalająca;
• zadaj pracę domową.

Ocena pracy aktywnych uczniów.

Praca domowa

Zapiszcie w zeszycie zwiezłe definicje terminów poznanych na lekcji.

Załączniki

Załączniki

1. „Burza mózgów” na temat znaczenia terminu „społeczeństwo”

• wynotuj na tablicy odpowiedzi uczniów i poleć uczniom zapisanie definicji terminu „społeczeństwo” w zeszytach;
• przykładowe wyniki „burzy mózgów”: duża zbiorowość, wspólne terytorium, język i obyczaje, poczucie odrębności, wzajemne oddziaływanie, normy.
• proponowana definicja: „Społeczeństwo – duża zbiorowość ludzka, która zamieszkuje określone terytorium, ma wspólną kulturę i język oraz poczucie własnej odrębności. Jej członkowie oddziałują na siebie, a ich życiem kierują przyjęte normy postępowania”.

2. Karty pracy uczniów i fragmenty kronik średniowiecznych:

Obwarowanie i budowa grodu Popiela oraz charakterystyka jego mieszkańców i ich obyczajów w oparciu o fragment „Kroniki polskiej” Wincentego Kadłubka i film Jerzego Hoffmana „Stara baśń”.

a)  karta pracy

Obwarowanie i budowa grodu Popiela oraz charakterystyka jego mieszkańców i ich obyczajów w oparciu o fragment „Kroniki polskiej” Wincentego Kadłubka i film „Stara baśń”
1. Opisz hierarchę na dworze Popiela
2. Wskaż na wzajemne relacje pomiędzy mieszkańcami grodu
3. Wymień elementy budowy grodu
4. Wskaż przyczyny usytuowania grodu w danym miejscu
5. Opisz relacje księcia z kmieciami
6. Opisz powiązania dworu ze świątynią

b) Fragment „Kroniki polskiej” Wincentego Kadłubka (przełom XII/XIII wieku), tekst pomocny przy odpowiedziach na pytania 1 i 2:

„Najbezwstydniejsza z niewiast często podszeptywała mu [Popielowi] tego rodzaju kwieciste słówka: „[…] Szczęśliwym królem czyni cię co prawda wspaniałość królestwa, ale bezpieczeństwo zapewni ci niezdobyty mur twoich krewnych. Powiem słowa twarde, lecz szczere: nie mienię [ciebie] ani szczęśliwym, ani bezpiecznym. Nie ma […] bezpieczeństwa, gdy własny kraj zagrożony jest rozszarpaniem. A zatem, ilu masz stryjów, tyle drobnych państw, tyle zasadzek na twój spokój. Wygłaszają bowiem kwieciste mowy, pragną zaś czegoś przeciwnego […]. Twierdzą, że są opiekunami, nie stryjami i nie tylko opiekunami, lecz także ojcami. […] Czy sądzisz, że oni zadowalają się gołymi nazwami? Zawsze stryjostwo domaga się rządzenia synowcami, sierotami opiekuństwo, dziećmi ojcostwo. Tej władzy swojej nie zaznaczają [tylko] płytkim słowem, lecz ją okazują rzeczywistym uprzywilejowaniem. I nie obrali cię królem, abyś nimi rządził, lecz aby tymczasem, póki władza jest jakby w zawieszeniu, komukolwiek z nich okazja do władania mogła się nadarzyć. […] nie uważają, że zasługujesz na tytuł króla, lecz nazywają cię albo igraszką losu, albo jakąś ich kukłą. Dodaj, jak często wytykają ci bohaterskie czyny pradziadów, aby narazić cię na spotkanie z wrogami i czym prędzej zgubić, nie aby cię ćwiczyć w czynach bohaterskich. Wreszcie i to, że chłopcem jesteś i nie powinieneś nic innego czynić, jak bawić się. Oni zajmują cię jakimiś głupstwami jakby poważnymi radami, nie aby przez doradzanie roztropniejszym cię uczynić, lecz aby czyhać na sposobność strojenia sobie żartów z ciebie lub aby przynajmniej odwlec spełnienie twoich młodzieńczych życzeń. […] Wybieraj więc, czy wolisz być niewolnikiem, czy wolnym, czy chcesz być swoim, czy cudzym, raz szczęśliwym czy zawsze pożałowania godnym. Stanowczo wypada upuścić krwi z żyły, aby zapewnić zdrowie […]”

Wygląd, życie codzienne i obyczaje społeczności wiejskiej w oparciu o fragment „Kroniki polskiej” Anonima tzw. Galla i film Jerzego Hoffmana „Stara baśń”.

a)Karta pracy

Wygląd, życie codzienne i obyczaje społeczności wiejskiej w oparciu o fragment „Kroniki polskiej” Anonima tzw. Galla i film Jerzego Hoffmana „Stara baśń”
1. Opisz strukturę społeczności wiejskiej
2. Wskaż na wzajemne relacje pomiędzy mieszkańcami gospodarstwa Wisza z sąsiadami
3. Wymień elementy budowy gospodarstwa Wisza
4. Opisz zaobserwowane w filmie elementy życia codziennego kmieci
5. Opisz powiązania społeczne kmieci z dworem Popiela
6. Opisz powiązania kmieci ze świątynią

b) Fragment „Kroniki polskiej” Anonima tzw. Galla (początek XII wieku), tekst pomocny przy odpowiedziach na pytania 1 i 5:

„Mieszkańcami gościnnego domu byli: niejaki Piast, syn Chościska, i żona jego imieniem Rzepka. […] Postanowił bowiem ów ubogi wieśniak w czasie, gdy książę jego pan będzie urządzał ucztę dla synów – bo kiedy indziej nie mógłby tego zrobić dla zbytniego ubóstwa – przyrządzić nieco lepszego jedzenia na postrzyżyny swego malca i zaprosić paru równie ubogich przyjaciół nie na ucztę, lecz raczej na skromną zakąskę; toteż karmił prosiaka, którego przeznaczał na ową potrzebę. […] Goście tedy każą spokojnie Piastowi nalewać piwo, bo dobrze wiedzieli, że przez picie nie ubędzie go, lecz przybędzie. I tak ciągle miało przybywać piwa, aż napełniono nim wszystkie wypożyczone naczynia, a natomiast ci, co ucztowali u księcia, znaleźli [swoje naczynia] puste. Polecają też zabić wspomnianego prosiaka, którego mięsem – rzecz nie do wiary – napełnić miano dziesięć naczyń, zwanych po słowiańsku „cebry”. Piast i Rzepka tedy na widok tych cudów, co się działy, przeczuwali w nich jakąś ważną wróżbę dla syna, i już zamierzali zaprosić księcia i jego biesiadników, lecz nie śmieli nie zapytawszy wpierw o to wędrowców. Po cóż zwlekać? – za radą więc i zachętą gości pan ich książę i jego wszyscy współbiesiadnicy zaproszeni zostają przez kmiotka Piasta, a zaproszony książę wcale nie uważał sobie za ujmę zajść do swojego wieśniaka. […] Skoro więc urządzono zwyczajową ucztę i pod dostatkiem przyrządzono wszystkiego, goście owi postrzygli chłopca i nadali mu imię Siemowita na wróżbę przyszłych losów”.

Układ przestrzenny świątyni i mieszkańcy świętej wyspy w oparciu o fragment „Kroniki” Thietmara i film Jerzego Hoffmana „Stara baśń”.
a) Karta pracy 

Układ przestrzenny świątyni i mieszkańcy świętej wyspy w oparciu o fragment „Kroniki” Thietmara i film Jerzego Hoffmana „Stara baśń”
1. Opisz hierarchię świątynną
2. Wskaż na wzajemne relacje pomiędzy mieszkańcami świętej wyspy i pielgrzymami
3. Opisz budowę świątyni
4. Opisz zaobserwowane w filmie obyczaje religijne z udziałem kapłanów i kapłanek
5. Opisz stosunki kapłanów z księciem
6. Opisz postawę Wizuna wobec kmieci

b) Fragment „Kroniki” Thietmara (przełom X i XI wieku), tekst pomocny przy odpowiedziach na pytania 3 i 5:

„Jest w kraju Redarów pewien gród o trójkątnym kształcie i trzech bramach doń wiodących, zwany Radogoszcz, który otacza zewsząd wielka puszcza, ręką tubylców nie tknięta i jak świętość czczona. Dwie bramy tego grodu stoją otworem dla wszystkich wchodzących, trzecia od strony wschodniej jest najmniejsza i wychodzi na ścieżkę, która prowadzi do położonego obok i strasznie wyglądającego jeziora. W grodzie znajduje się tylko jedna świątynia, zbudowana misternie z drzewa i spoczywająca na fundamencie z rogów dzikich zwierząt. Jej ściany zewnętrzne zdobią różne wizerunki bogów i bogiń – jak można zauważyć, patrząc z bliska – w przedziwny rzeźbione sposób, wewnątrz zaś stoją bogowie zrobieni ludzką ręką w straszliwych hełmach i pancerzach, każdy z wyrytym u spodu imieniem. Pierwszy spośród nich nazywa się Swarożyc i szczególnej doznaje czci u wszystkich pogan. Znajdują się tam również sztandary (stanice), których nigdzie stąd nie zabierają, chyba że są potrzebne na wyprawę wojenną i wówczas niosą je piesi wojownicy. Do strzeżenia tego wszystkiego z należytą pieczołowitością ustanowili tubylcy osobnych kapłanów”.

3. Definicje pojęć, które uczeń powinien opanować w trakcie realizacji tematu:

• Ród – grupa społeczna, składająca się z kilku spokrewnionych ze sobą rodzin, wywodzących się zazwyczaj od wspólnego przodka.
• Opole – wczesnośredniowieczna słowiańska wspólnota rodowo-terytorialna.
• Gród – wczesnośredniowieczna osada warowna.
• Wiec – masowe zgromadzenie członków społeczeństwa w celu przedyskutowania wydarzeń politycznych i podjęcia odpowiednich działań.
• Kmieć – wczesnośredniowieczny dostojnik książęcy, w czasach późniejszych termin był synonimem zamożnego chłopa.
• Książę – niekoronowany władca państwa lub jego części, także członek rodziny panująceg.