Cele lekcji

Cel ogólny zajęć:

• Przybliżenie młodzieży historii PRL-u ze szczególnym uwzględnieniem historii okresu stalinowskiego.

Cele szczegółowe:

Uczeń:

• pogłębia wiedzę z zakresu historii Polski lat 50. XX w.;
• poznaje i rozumie pojęcie propaganda;
• dostrzega różnice między faktami historycznymi a próbami zafałszowywania rzeczywistości;
• kształtuje umiejętności pracy w grupie;
• doskonali umiejętności analizowania tekstów kultury.

Przebieg lekcji

1. Rozpoczęcie zajęć.

Zajęcia rozpoczynają się od projekcji filmu. Następnie zaprezentowane zostaje tło historyczne tego okresu (może to zrobić uczeń, w formie referatu lub prezentacji multimedialnej). Nauczyciel wcześniej wyznacza dwóch uczniów, którzy przygotowują w domu krótkie wystąpienie na wybrany niżej temat. W zależności od potrzeb, można zrealizować więcej niż jeden z poniższych tematów.

Przykładowe tematy:

a) przejmowanie władzy w Polsce przez komunistów.

Do najważniejszych wydarzeń tego okresu można zaliczyć: proces szesnastu w Moskwie w czerwcu 1946 r., referendum ludowe w czerwcu 1946 r., wybory do Sejmu Ustawodawczego w styczniu 1947 r., uchwalenie konstytucji PRL w lipcu 1952 r., śmierć Józefa Stalina w marcu 1953 r.;

b) aresztowania przywódców polskiego podziemia i ich prześladowania.

W tym przypadku należałoby zwrócić uwagę na proces przywódców Polskiego Państwa Podziemnego w czerwcu 1945 r., a w kolejnych latach podjęcie przez władzę walki z istniejącym cały czas podziemiem;

c) przejęcie majątku i nacjonalizacja przemysłu.

Nacjonalizację przemysłu wprowadzała ustawa z 3 stycznia 1946 r. o przejęciu na własność państwa podstawowych gałęzi gospodarki narodowej. Związana była ona z zawłaszczaniem władzy w Polsce przez komunistów i pełną kontrolą kraju;

d) najważniejsze osoby w PPR i PZPR.

Do najważniejszych osób pierwszej połowy lat 50. XX w. należeli: Bolesław Bierut, Władysław Gomułka, Józef Cyrankiewicz, Jakub Berman, Konstanty Rokossowski;

e) rola cenzury w PRL-u.

W 1944 r. powołano Główny Urząd Kontroli Prasy, Publikacji i Widowisk (przemianowany w lipcu 1981 r. na Główny Urząd Kontroli Publikacji i Widowisk), którego zadaniem była kontrola informacji, prasy, wszelkich publikacji, prac naukowych, spektakli teatralnych, kabaretowych, filmów. Od tego momentu nastąpiła inwigilacja polskiego społeczeństwa i trwała aż do 1990 r.

2. Rozwinięcie lekcji.

Wyjaśnienie pojęcia propaganda [3] i omówienie sposobów jej wykorzystania przez władzę.

Poprzez propagandę władza wpływała na treść przekazywanych informacji, mając na celu kształtowanie odpowiednich postaw obywateli m.in. przez akceptację posunięć władzy ludowej. Służyła też wychowywaniu w bezkrytycznej miłości do rządzących i nienawiści do wyimaginowanych wrogów systemów innych niż komunistyczny.

Analiza plakatów tego okresu (ZAŁĄCZNIK NR 1) i znalezienie w nich elementów propagandowych.

Nauczyciel przedstawia rolę, jaką odgrywał plakat w propagandzie komunistów.

Plakat był w drugiej połowie lat 40. i latach 50. XX w. jednym z najważniejszych narzędzi propagandowych. Wielu Polaków nie stać było jeszcze na zakup radia i to plakat spełniał tę rolę, którą przejęły radio i telewizja kilkanaście lat później. Obecny był podczas drogi do pracy i szkoły, towarzyszył Polakom w czasie pracy, podczas zakupów w sklepie i wizyt w różnych instytucjach — kinie, teatrze, urzędach. Często przerysowany, ale właśnie poprzez swoją prostotę miał łatwo trafiać do odbiorców — ludzi niewykształconych, niekiedy analfabetów. Plakaty emanowały patosem i uproszczeniem.

Następnie nauczyciel przeprowadza miniwykład na temat historii powstania filmu w reż. R. Bugajskiego. „Przesłuchanie” zostało ukończone w styczniu 1982 r., ale pojawiło się na szklanym ekranie dopiero w 1989 r. Jeszcze w 1982 r. specjalna komisja zadecydowała o niedopuszczeniu filmu do dystrybucji, a dzieło Bugajskiego uznano za najbardziej antykomunistyczny film, jaki powstał w okresie PRL. Nauczyciel mówi o reżyserze, który po realizacji filmu wyjechał z kraju, nie mogąc wykonywać swojego zawodu w Polsce. Wcześniej przygotował kopię filmu na taśmie VHS i w ten sposób, poprzez kolejne kopie podawane z ręki do ręki, Przesłuchanie trafiło do dużego grona odbiorców. W 1990 r. Krystyna Janda za rolę Antoniny Dziwisz otrzymała na festiwalu w Cannes główną nagrodę dla najlepszej aktorki.

Uczniowie odpowiadają na pytania nauczyciela:

a) Kim jest główna bohaterka filmu?

b) Z jakiego powodu i dlaczego trafiła do aresztu śledczego?

c) Jakie metody stosował aparat bezpieczeństwa wobec bohaterki?

Odpowiedzi będą zapisywane na tablicy.

Nauczyciel dzieli klasę na sześć grup i prosi każdą z grup o dokonanie analizy zachowania jednego spośród wymienionych poniżej bohaterów filmu: major UB, porucznik UB Tomasz Morawski, Antonina Dziwisz, Witkowska, komunistka z celi Antoniny Dziwisz, Mira Szajnert, Konstanty, mąż Antoniny Dziwisz.

Uczniowie próbują odpowiedzieć na pytanie, co determinowało do takiego działania. Młodzież ocenia ich postawy moralne i etyczne. Następnie uczniowie przywołują znane z literatury i filmu postaci ofiar i katów [2]. Wnioski prezentowane są ustnie na forum klasy przez przedstawicieli grup.

Praca domowa

Napisz rozprawkę na temat: Czy warto bronić wyznawanych przez siebie wartości moralnych kosztem zdrowia i życia, tak jak to zrobiła bohaterka filmu „Przesłuchanie” Antonina Dziwisz? Odpowiedź uzasadnij.

Załączniki

ZAŁĄCZNIK NR 1 [3]

Bibliografia

[1]

Propaganda — rozpowszechnianie, szerzenie, wyjaśnianie (idei, poglądów itd.); rozsiewanie, szerzenie idei, informacji albo pogłosek w celu dopomożenia albo zaszkodzenia instytucji, sprawie albo osobie; doktryny, idee, argumenty, doniesienia o prawdziwych albo rzekomych faktach, rozpowszechnianie dla poparcia własnej sprawy albo zaszkodzenia sprawie przeciwnika; działalność publiczna mająca na celu poparcie jakiejś sprawy albo zaszkodzenie jej, W. Kopaliński, „Słownik wyrazów obcych i zwrotów obcojęzycznych z almanachem”, Świat Książki, Warszawa 2000, s. 410.

[2] Przykłady motywu ofiary i kata w tekstach kultury do wykorzystania podczas zajęć: U. Eco, „Imię róży”; W. Golding, „Władca much”; G. Herling-Grudziński, „Inny świat”; F. Kafka, „Proces”; K. Moczarski, „Rozmowy z katem”; Z. Nałkowska, „Medaliony”. W filmie: „Biegnij, chłopcze, biegnij”, reż. Pepe Danquart; „Kornblumenblau”, reż. Leszek Wosiewicz; „Spotlight”, reż. Tom McCarthy.

[3] Źródło: http://www.polskaprl.rejtravel.pl/plakaty.htm