Krótka informacja o filmie

„Poradnik pozytywnego myślenia” jest ciekawą filmową hybrydą, na którą składają się elementy komedii, dramatu, filmu muzycznego czy tanecznego. Ciekawe rozwiązania formalno-fabularne zaskakują widza niemal w każdej scenie tego wbrew pozorom (mało) optymistycznego filmu.

Historia miłości Pata – mężczyzny na życiowym zakręcie, zmagającego się z chorobą dwubiegunową oraz Tiffany, kobiety poszukującej równowagi po traumatycznych przeżyciach związanych ze śmiercią małżonka, rozgrywająca się na tle „zdrowego” amerykańskiego społeczeństwa, w którym za wariatów uznaje się jedynie tych, którzy chodzą na terapię.

Związki z podstawą programową

Język polski

Odbiór wypowiedzi i wykorzystanie zawartych w nich informacji
Czytanie i słuchanie. Uczeń:

• odczytuje sens całego tekstu (a w nim znaczenia wyrazów, związków frazeologicznych, zdań, grup zdań uporządkowanych w akapicie, odróżnia znaczenie realne i etymologiczne) oraz wydzielonych przez siebie fragmentów; potrafi objaśnić ich sens oraz funkcję na tle całości
• rozpoznaje typ nadawcy i adresata tekstu
• wyróżnia argumenty, kluczowe pojęcia i twierdzenia w tekście argumentacyjnym, dokonuje jego logicznego streszczenia
• rozpoznaje w wypowiedzi ironię, objaśnia jej mechanizm i funkcję

Zakres rozszerzony

• twórczo wykorzystuje wypowiedzi krytycznoliterackie i teoretycznoliterackie (np. recenzja, szkic, artykuł, esej)

Świadomość językowa. Uczeń:

• analizuje i definiuje (w razie potrzeby z pomocą słowników) znaczenia słów
• zna pojęcia znaku i systemu znaków; uzasadnia, że język jest systemem znaków; rozróżnia znaki werbalne i niewerbalne, ma świadomość ich różnych funkcji i sposobów interpretacji
• zna pojęcie aktu komunikacji językowej i wskazuje jego składowe (nadawca, odbiorca, kod, komunikat, kontekst), dostrzega i omawia współczesne zmiany modelu komunikacji językowej (np. różnice między tradycyjną komunikacją ustną lub pisaną a komunikacją przez Internet)
• odróżnia słownictwo neutralne od emocjonalnego i wartościującego, oficjalne od swobodnego

Zakres rozszerzony

• dostrzega związek języka z obrazem świata

Analiza i interpretacja tekstów kultury.
Wstępne rozpoznanie. Uczeń:

• prezentuje własne przeżycia wynikające z kontaktu z dziełem sztuki
• określa problematykę utworu

Analiza. Uczeń:

• rozpoznaje w utworze sposoby kreowania świata przedstawionego i bohatera (narracja, fabuła, sytuacja liryczna, akcja)

Zakres rozszerzony

• wskazuje związki między różnymi aspektami utworu (estetycznym, etycznym i poznawczym)
• dostrzega przemiany konwencji i praktykę ich łączenia (synkretyzm konwencji i gatunków)
• dostrzega w czytanych utworach: parodię, parafrazę i trawestację, wskazuje ich wzorce tekstowe

Interpretacja. Uczeń:

• wykorzystuje w interpretacji elementy znaczące dla odczytania sensu utworu (np. słowa-klucze, wyznaczniki kompozycji)
• wykorzystuje w interpretacji utworu konteksty (np. literackie, kulturowe, filozoficzne, religijne)

Zakres rozszerzony

• konfrontuje tekst literacki z innymi tekstami kultury np. plastycznymi, teatralnymi, filmowymi

Wartości i wartościowanie. Uczeń:

• dostrzega związek języka z wartościami, rozumie, że język podlega wartościowaniu, (np. język jasny, prosty, zrozumiały, obrazowy, piękny), jest narzędziem wartościowania, a także źródłem poznania wartości (utrwalonych w znaczeniach nazw wartości, takich jak: dobro, prawda, piękno; wiara, nadzieja, miłość; wolność, równość, braterstwo; Bóg, honor, ojczyzna; solidarność, niepodległość, tolerancja)
• dostrzega obecne w utworach literackich oraz innych tekstach kultury wartości narodowe i uniwersalne
• dostrzega w świecie konflikty wartości (np. równości i wolności, sprawiedliwości i miłosierdzia) oraz rozumie źródła tych konfliktów

Zakres rozszerzony

• wskazuje różne sposoby wyrażania wartościowań w tekstach

.

Tworzenie wypowiedzi

Świadomość językowa. Uczeń:

• operuje słownictwem z określonych kręgów tematycznych (na tym etapie rozwijanym i koncentrującym się przede wszystkim wokół tematów: Polska, Europa, świat – współczesność i przeszłość; kultura, cywilizacja, polityka)

Wiedza o kulturze

Odbiór wypowiedzi i wykorzystanie zawartych w nich informacji. Uczeń:

• zna dwudziestowieczne dzieła reprezentujące różne dziedziny sztuki (literaturę, architekturę, plastykę, muzykę, teatr, fotografię, film, sztukę nowych mediów) i dostrzega związki pomiędzy nimi
• wskazuje różne funkcje dzieła sztuki (np. estetyczną, komunikacyjną, społeczną, użytkową, kultową, poznawczą, ludyczną)
• analizuje temat dzieła oraz treści i formę w kontekście jego różnych funkcji, wykorzystując podstawowe wiadomości o stylach i epokach z różnych dziedzin sztuki
• analizuje film lub analizuje spektakl teatralny, posługując się podstawowymi pojęciami z zakresu właściwej dziedziny sztuki
• charakteryzuje podstawowe media kultury (słowo, obraz, dźwięk, widowisko)
• wymienia różne formy mediów kultury (słowo mówione, pismo, książka, obraz malarski, fotografia, film, program telewizyjny, spektakl teatralny) oraz użycia (nowe media, media masowe, media interaktywne, multimedia)
• wyjaśnia, na czym polegają różne formy kontaktu z kulturą (odbiór bierny, aktywny, konsumpcja, produkcja, twórczość, użytkowanie, uczestnictwo, animacja)
• lokuje wytwory kultury (zachowania, zwyczaje, normy moralne, wytwory materialne, dzieła sztuki) w kontekście grup społecznych, w których są tworzone i odbierane (rodzina, rówieśnicy, społeczność lokalna, naród)

Tworzenie wypowiedzi. Uczeń:

• wypowiada się – w mowie i w piśmie – na temat wytworów kultury i ludzkich praktyk w kulturze (zachowań, obyczajów, przedmiotów materialnych, dzieł sztuki)
• wypowiada się na temat dzieła sztuki, używając pojęć zarówno swoistych dla poszczególnych sztuk, jak i wspólnych (forma, kompozycja, funkcja, nadawca, odbiorca, użytkownik, znaczenie, kontekst, medium)
• określa swoje zainteresowania, potrzeby i preferencje kulturalne oraz uzasadnia je w dyskusji

Analiza i interpretacja tekstów kultury. Uczeń:

• odróżnia pojęcie kultury rozumianej jako dorobek artystyczny od kultury rozumianej jako całokształt dorobku ludzkości, ze zrozumieniem używa określeń: kulturowy i kulturalny
• odnosi elementy kultury (zachowania, zwyczaje, praktyki, przedmioty materialne, dzieła sztuki) do kategorii: czas, przestrzeń, ciało, grupa społeczna (rodzina, rówieśnicy, społeczność lokalna, naród)
• posługuje się pojęciami: kultura popularna, ludowa, masowa, wysoka, narodowa, zglobalizowana, subkultura w ich właściwym znaczeniu i używa ich w kontekście interpretowanych dzieł sztuki oraz praktyk kulturowych

Wychowanie do życia w rodzinie

• Tożsamość i wielowymiarowość człowieka. Poczucie sensu życia
• Komunikacja interpersonalna, asertywność, techniki negocjacji, empatia
• Rozwój psychoseksualny człowieka w kolejnych fazach życia
• Dojrzewanie: rozumienie i akceptacja kryteriów dojrzałości biologicznej, psychicznej i społecznej. Problemy okresu dojrzewania i sposoby radzenia sobie z nimi
• Wartości i pojęcia związane z płciowością człowieka: męskość, kobiecość, miłość, rodzina, rodzicielstwo. Znaczenie odpowiedzialności w przeżywaniu własnej płciowości i budowaniu emocjonalnych więzi. Role kobiet i mężczyzn a panujące stereotypy
• Komplementarność płci – wzajemne dopełnianie się płci w sferach fizycznej, psychicznej, emocjonalnej i społecznej. Rozumienie, akceptacja i szacunek dla osób płci odmiennej
• Istota, rodzaje i etapy rozwoju miłości. Różnice w przeżywaniu miłości
• Przygotowanie do małżeństwa. Problemy wierności, zaufania i dialogu
• Małżeństwo: jego fazy; trudności i konflikty oraz sposoby ich rozwiązywania; wartość małżeństwa. Macierzyństwo i ojcostwo. Przygotowanie do ról rodzicielskich. Adopcja. Bezdzietność
• Konflikty w rodzinie i ich przyczyny. Sposoby rozwiązywania konfliktów
• Człowiek wobec niepełnosprawności, starości, choroby, umierania i śmierci, w tym w aspekcie życia rodzinnego

Etyka

• Moralność, etos, prawo, obyczaje i styl życia
• Ogólnofilozoficzne założenia etyki. Kwestie metaetyczne. Etyki religijne i świeckie
• Człowiek jako osoba i jego działanie. Etyczna analiza aktywności ludzkiej
• Motywy podejmowanych decyzji
• Cel i sens ludzkiej egzystencji. Hierarchie celów. Szczęście w życiu ludzkim
• Rozwój moralny i duchowy człowieka jako osoby. Rola oddziaływań wychowawczych
• Dobro moralne i wartości moralne. Hierarchia wartości. Wartości autoteliczne i instrumentalne. Konflikt wartości. Wartości wybierane i realizowane
• Prawo moralne, imperatyw moralny, w tym prawo naturalne. Dekalog jako podstawa życia moralnego. Problem relatywizmu moralnego i sposoby jego przezwyciężania. Nienaruszalne prawa istoty ludzkiej
• Wymiar moralny życia człowieka. Zdolność rozpoznawania wartości i powszechne dążenie do dobra. Świadomość moralna. Rola sumienia w prawidłowym rozwoju wewnętrznym. Sądy i oceny moralne. Przykłady patologii w zakresie świadomości moralnej.
• Problem manipulacji. Obecność dobra i zła we współczesnej kulturze
• Sprawności moralne. Samowychowanie
• Przykłady współczesnych przejawów kryzysu moralnego i dylematów w zakresie wyborów moralnych oraz sposoby ich rozwiązywania na gruncie etyki chrześcijańskiej oraz innych koncepcji etycznych

Rozwój zainteresowań i pożądanych umiejętności uczniów

Pomysły na zajęcia filmowe, proponowane metody pracy z filmem

Wiedza o kulturze lub język polski.

Zajęcia poświęcone odczytywaniu i analizie emocji generowanych przez różne dziedziny sztuki – muzykę i film oraz elementów dominujących i uzupełniających, wpływających na emocje odbiorców (słowo, muzyka, obraz). Do zestawienia: np. z piosenką wykonywaną przez Krystynę Jandę „Na zakręcie” oraz piosenką wykonywaną przez Czesława Niemena „Wiem, że nie wrócisz” http://www.youtube.com/watch?v=Pl48SJXcWtc (dostęp 23.03.2013) http://www.youtube.com/watch?v=2aJRLPDlbtw (dostęp 23.03.2013).

Wychowanie do życia w rodzinie.

Zdrada jako przyczyna depresji i najczęstsza przyczyna rozpadu związku partnerskiego. Choć problem jest bagatelizowany, w dobie współczesnego wyemancypowania i wolności zachowań seksualnych kulturowo tolerowanych, posiada on kluczowe znaczenie dla utrzymania prawidłowych relacji w związku, a także ma ogromny wpływ na zdrowie psychiczne jednostki, zarówno zdradzanej, jak i dotkniętej zdradą. Do przeprowadzania zajęć dotykających tego poważnego (ale i delikatnego problemu) można wykorzystać naukowe dane – cytowane tu za wybitnym polskim psychologiem Bogdanem Wojciszke. Choć poniżej opisane badania dotyczą przede wszystkim kobiet, tendencję do generowania negatywnych konsekwencji zdrady małżeńskiej zaobserwować można wśród obu płci.

„Jedną z głównych bezpośrednich przyczyn wycofania zobowiązania, a więc wkroczenia związku w fazę rozpadu, jest zdrada. Antropologiczne opisy 160 znanych kultur sugerują, że zdrada jest najczęstszą przyczyną rozpadu związków. Bycie zdradzonym to ciężkie przeżycie traumatyczne. Wprowadza w niebywałą huśtawkę negatywnych emocji (gniew, wstyd, poczucie beznadziejności, bezsilności i opuszczenia) i dezorganizuje funkcjonowanie intelektualne z powodu niekontrolowanych, natrętnych nawrotów myśli o zdradzie (Gordon K. C. i in., „Treating couples recowering from infidelity: An integrative approach”, „Journal od Clinical Psychology”, 61, 1393-1405, 2005). W wyniku jednego z badań stwierdzono, że upokarzające doświadczenie małżeńskie (zdrada męża, groźba rozwodu ze strony męża, bądź separacja z powodu przemocy męża) u większości żon owocowało w ciągu dwóch miesięcy pojawieniem się depresji i sześciokrotnie nasilało ryzyko, że zapadną one w depresję (chodzi tu o depresję diagnozowaną psychiatrycznie, a nie o obniżenie nastroju) w porównaniu z grupą kontrolną podobnych kobiet, które czegoś takiego nie doświadczyły (Cano A., O’Leary K.D., „Infidelity and separations precipitate major depressive episodes and symptoms of nonspecific depression and axiety”, „Journal of Consulting and Clinical Psychology, 68, 774-781, 2000)”. [Bogdan Wojciszke, „Psychologia miłości”, Gdańsk 2012, s. 301-302]

Wychowanie do życia w rodzinie.

Zaufanie jako jeden z kluczowych czynników budujących prawidłowe relacje w związku. Przypadek Pata i Tiffany. Po projekcji filmu i psychologicznym wprowadzeniu, można zaproponować uczniom zadanie polegające na wskazaniu konkretnych czynności, jakie wykonali Pat i Tiffany w procesie budowania ich związku. Podczas zajęć warto opierać się jedynie na faktach przedstawionych w filmie, unikać zaś odniesień (szczególnie negatywnych) do prywatnego życia uczniów uczestniczących w lekcji.

„Wśród par, które właśnie zaczęły się ze sobą spotykać, poziom zaufania jest wysoki i silnie związany z poziomem miłości (Larzelere R. E., Huston T. L. „The Dyadic Trust Scale: Toward understanding interpersonal trust in close relationships”, „Journal of Marriage and the Family”, 42, 595-604, 1980) – prawdopodobnie dlatego, że zaufanie jest pochodną miłości, nie zaś faktów, które wciąż jeszcze należą do przyszłości”.

W procesie budowania zaufania w związku, „liczą się takie zachowania, w których działanie na rzecz związku i ukochanej osoby wymaga poświęcenia własnego indywidualnego interesu i/lub zaakceptowanie pewnego ryzyka związanego z rozwojem intymności (odkrycie się, zezwolenie drugiej osobie, aby wpływała na nasz los). Najważniejszym czynnikiem ułatwiającym rozwój zaufania jest wzajemność, a także ujawnienie przez partnerów jednakowego poziomu zachowań tego rodzaju, co stanowi zabezpieczenie przed wykorzystaniem i jednostronnym wystawieniem się na ewentualne ciosy.” [Bogdan Wojciszke, „Psychologia miłości”, Gdańsk 2012, s. 100.]

Wychowanie do życia w rodzinie. Zajęcia do przeprowadzenia wspólnie z psychologiem.

Ojciec głównego bohatera, Pat senior, cierpi na nerwicę natręctw objawiającą się powtarzaniem „magicznych” słów i czynności – odpowiednie ułożenie pilotów do telewizora, trzymanie szczęśliwej chustki, usadzenie domowników przed telewizorem. Wszystko to w celu „zaczarowania” losu i powtórzenia wyniku ulubionej drużyny sportowej w kolejnych meczach.

Pat cierpi na chorobę dwubiegunową, która charakteryzuje się naprzemiennym występowaniem faz depresji i euforii.

Seksualna rozwiązłość Tiffany jest wynikiem jej choroby, której objawami są wzmożone potrzeby seksualne, a także rozchwianie emocjonalne.

Nawet Ronnie, przyjaciel Pata artykułuje wewnętrzny dyskomfort, potrzebę wyzwolenia się z sytuacji rodzinnej, w której żona „chce coraz więcej”, a dziecko „musi mieć wszystko, co najlepsze”. Chciałby odrzucić presję sukcesu i powodzenia materialnego, której musi sprostać. Bohater werbalizuje swoje potrzeby, ale są one wytłumione przez społeczne wzorce i konwenanse. W związku z koniecznością zachowania pozy zdrowego psychicznie ojca, męża i pracownika Ronnie świadomie wyrzeka się na swój sposób pojmowanego szczęścia.

Warto zastanowić się wraz z uczniami nad zaburzeniami psychicznymi i osobowościowymi, plagą naszych czasów – przyczynami ich powstawania, przebiegiem, sposobami przeciwdziałania, pomocy osobom na nie cierpiącym. Warto podyskutować z uczniami, czym, z medycznego punktu widzenia, objawiają się zaprezentowane w filmie choroby. Należy ostrzec uczniów, że ćwiczenie-rozmowa ma walor poznawczy, a nie medyczny i samodzielna, amatorska diagnoza (bez udziału lekarzy specjalistów) może być szkodliwa dla zdrowia a nawet groźna dla życia.

Poniżej kilka opisów często występujących dolegliwości, które mogą być przydatne na zajęciach z filmem.

„Depresja, stan psychiczny charakteryzujący się zespołem zmian subiektywnych, które osoba przeżywająca depresję może lepiej lub gorzej opisać, oraz zespołem zmian zachowania, dostrzegalnym przez otoczenie. Zmiany subiektywne polegają na uczuciu smutku, straty, odczuwania bezsensu i bezwartościowości życia, chęci śmierci. Często dołącza się do tego uczucie winy, utrudnienie i spowolnienie procesów myślenia, trudności w koncentracji uwagi, trudności zapamiętywania i przypominania sobie najprostszych faktów. Przy wielu postaciach występuje uczucie wewnętrznego napięcia i niepokoju, czemu towarzyszy zazwyczaj bezsenność, rozdrażnienie i złość.” [„Mała encyklopedia medycyny”, red. naczelny Tadeusz Różniatowski, Warszawa 1991, Tom I, s. 216.]

„Psychozy, poważne zaburzenia psychiczne z reguły uniemożliwiające normalne funkcjonowanie społeczne i często wymagające leczenia w szpitalu psychiatrycznym, w niektórych okresach trwania choroby. Występują w wyniku zaburzeń w sferze emocjonalno-motywacyjnej, znacznie głębszych w porównaniu z nerwicami. Zaburzenia te wpływają z kolei na zaburzenia postrzegania i zaburzenia myślenia. Psychozy występują często na podłożu różnego rodzaju zaburzeń psychoorganicznych, bądź też zakłóceń procesów fizjologicznych organizmu prowadzących do zaburzeń przytomności i świadomości. Obraz kliniczny psychozy cechuje wielka różnorodność. W porównaniu z nerwicami psychoza ogranicza lub uniemożliwia choremu krytyczną ocenę stanu swego zdrowia (brak poczucia choroby). Rozpoznanie psychozy w wielu przypadkach nie jest łatwe i wymaga bardzo starannej analizy objawów. Leczenie psychozy opiera się głownie na leczeniu lekami psychotropowymi i psychoterapią. Po opuszczeniu szpitala poddaje się chorego różnym formom rehabilitacji. Do psychoz należą m. in. schizofrenia, psychoza maniakalno-depresyjna (afektywna), obłęd, psychoza alkoholowa, parafrenia.” [„Mała encyklopedia medycyny”, red. naczelny Tadeusz Różniatowski, Warszawa 1991, Tom III, s. 1029.]

„Psychoza maniakalno-depresyjna, cyklofrenia, psychoza afektywna, cykliczna, jednostka chorobowa o przebiegu cyklicznym, charakteryzująca się okresowym występowaniem faz manii i depresji; w okresach między nimi chory nie wykazuje żadnych odchyleń od normy. Przyczyny choroby są niejasne, na ogół przyjmuje się genetyczne uwarunkowania tej psychozy. Stany depresji stwierdza się w psychozie maniakalno-depresyjnej znacznie częściej niż stany manii. Pierwsze objawy choroby pojawiają się w okresie młodzieńczym. U tego samego chorego mogą występować stany tylko manii lub tylko depresji, lub na przemian stany manii i depresji. Stan fazy jednej fazy choroby może wahać się od paru tygodni do wielu lat. Właściwe leczenie skraca na ogół fazy choroby do najwyżej kilku miesięcy. W miarę trwania procesu chorobowego fazy psychozy maniakalno-depresyjnej, na ogół wydłużają się z jednoczesnym skróceniem okresów bezobjawowych. U wielu chorych kolejne fazy chorobowe wyzwalają się przez czynniki konfliktowe: mają one, jak się wydaje, znaczenie prowokujące a nie przyczynowe. Leczenie psychozy maniakalno-depresyjnej wymaga stosowania leków psychotropowych.” [„Mała encyklopedia medycyny”, red. naczelny Tadeusz Różniatowski, Warszawa 1991, Tom III, s. 1028.]

„Nerwice, psychonerwice, grupa stosunkowo łagodnych zaburzeń osobowości, u których podłoża leży lęk i niepokój, a wyrażających się ogromną skalą różnorodnych objawów. W porównaniu z psychozami zaburzenia sfery emocjonalno-motywacyjnej mają w nerwicach znacznie mniejszą intensywność, tak że nie zakłócają czynności poznawczych w takim stopniu, jak psychozy tj. nie prowadzą do występowania omamów i urojeń. (…) W większości przypadków osobnicy z nerwicami nie zgłaszają się po poradę psychiatryczną i zachowują pełną samodzielność życiową. Przyczyny nerwic są zdeterminowane warunkami wychowania w rodzinie. Sytuacje rodzinne mogą być przyczyną powstania różnego rodzaju zaburzeń osobowości, jak np. osobowość bierno-agresywna, osobowość kompulsywna, osobowość histeryczna. Wysoki poziom lęku obserwowany w nerwicach jest w większości przypadków wynikiem nadmiernie silnej zależności i obawy odrzucenia. Różnorodne objawy powstają w przebiegu nerwic mają ścisły związek przyczynowy z redukcją lęku. Objawy nerwic pełnią zazwyczaj określoną funkcję w życiu chorego i zrozumienie ich powstania i trwałości wymaga analizy zależności interpersonalnych miedzy pacjentem i jego bezpośrednim otoczeniem. Podziały nerwic mogą być przeprowadzone z różnego punktu widzenia, m.in. ze względu na cechy osobowości chorych, bądź też na rodzaj demonstrowanych objawów. Ten ostatni podział wyróżnia nerwice histeryczne, lękowe, natręctw, narządowe, płciowe i ruchowe.

W nerwicy histerycznej obserwuje się największą skalę objawów: zaburzenia przytomności i świadomości (letarg histeryczny), zaburzenia postrzegania np. głuchotę, ślepotę, znieczulenia, omdlenia, porażenia mięśni, objawy bólowe ze strony narządów wewnętrznych, napady histeryczne przypominające do złudzenia napady grand mal [napady pod postacią charakterystycznych drgawek – M.D.] występujące w padaczce, którym często towarzyszy silne napięcie mięśni grzbietu. Inne objawy histeryczne: uczucie ściskania w gardle (kula histeryczna), zatrzymanie miesiączkowania (tzw. ciąża urojona), biegunki, a w niektórych przypadkach objawy ostrej psychozy.

W nerwicy lękowej charakterystycznym objawem są fobie; nieuzasadnione silne, nie dające się opanować irracjonalne obawy przed określonymi przedmiotami i sytuacjami prowadzące do unikania ich. Wyróżnia się agorafobię (lęk przestrzeni), klaustrofobię (lęk pomieszczeń zamkniętych), nyktofobię (lęk ciemności), hipsofobię (lęk wysokości), zoofobię (lęk zwierząt) i wiele innych. W nerwicy natręctw podstawowym objawem są myśli i czynności natrętne tj. powtarzające się wbrew woli osobnika przeżywającego natręctwa, jakby pod przymusem, pomimo że sprawiają mu one przykrość i że uważa je za nieuzasadnione lub irracjonalne. Myśli natrętne zwane są obsesjami, a czynności natrętne – kompulsjami. Obsesje godzą często w świadome przekonania chorych, ich zasady moralne i przyjęte obyczaje, np. są to myśli bluźniercze, wyrażające pragnienie czyjegoś niepowodzenia lub śmierci. Wywołują one silne poczucie winy. Kompulsje mogą polegać np. na wielokrotnym, zbędnym myciu rak.

Nerwice narządowe (np. nerwica serca, nerwica żołądka) stanowią wyraz zaburzeń psychosomatycznych, nerwice płciowe zaburzeń psychoseksualnych. Używane w odniesieniu do tych zaburzeń nazwy nerwicy jest tylko czesiowo słuszne, ponieważ zaburzenia te mogą powstawać u ludzi nie wykazujących zaburzeń osobowości. Np. objawy tego typu mogą być konsekwencją sytuacji stresowych wynikających ze zwykłych sytuacji życiowych: w okresie przedegzaminacyjnym, u człowieka zagrożonego poważną operacją.

Nerwice ruchowe obejmują takie zaburzenia jak: tiki, jąkanie, niektóre zaburzenia mowy, które zazwyczaj nasilają się pod wpływem czynników emocjonalnych; pochodzenie ich może być inne niż w pozostałych przypadkach nerwic.

Leczenie nerwic wymaga psychoterapii indywidualnej lub grupowej. Uzyskanie pozytywnych efektów terapeutycznych wymaga w niektórych przypadkach nerwic, jak np. w nerwicy lękowej i natręctw, dużego nakładu pracy ze strony psychoterapeuty i pacjenta.” [„Mała encyklopedia medycyny”, red. naczelny Tadeusz Różniatowski, Warszawa 1991, tom II., s. 733-734.]

Godzina wychowawcza lub wprowadzenie do życia w rodzinie.

Filmowa ilustracja formy terapii, jaka jest grupa wsparcia może być przyczynkiem do dyskusji na temat wspólnego radzenia sobie z problemami oraz zaletami pracy w grupie (w ogóle).

Grupa wsparcia jako element terapii dla osób z problemem psychicznym, ale i dla osób zdrowych, które z jakiegoś powodu nie radzą sobie w określonej sytuacji

Tropy interpretacyjne, w tym zagadnienia filmoznawcze

„Poradnik pozytywnego myślenia” to film o miłości dwojga ludzi, którzy przeszli załamanie nerwowe na skutek dramatycznych przeżyć osobistych (śmierć męża, zdrada żony). Próbują się wspólnie wydźwignąć z choroby, która powoduje, że zostają wykluczeni ze społeczeństwa, napiętnowani etykietami „pomyleńców, niebezpiecznych świrów”. Wzajemne zrozumienie i wspólna pasja pomagają im wrócić do równowagi emocjonalnej i życiowej, a także odnaleźć prawdziwe uczucie. Sytuacja, w jakiej się znaleźli, daje im inną perspektywę spojrzenia na społeczeństwo i własne życie. Uświadamia potrzebę krytycznego oceniania wzorów naszej kultury, relacji panujących w rodzinach i kręgach towarzyskich.

Punkt widzenia zaproponowany widzom przez twórców filmu jest optyką indywidualności. Rzeczywistość wygląda dla każdego z bohaterów inaczej, a perspektywy te są w filmie równoprawne i uzasadnione. Wszyscy bohaterowie przeżywają własne problemy, są różni, swoiści. W oczach innych postaci ich postepowanie może wydawać się „dziwne, nienormalne”, ale w kolejnej scenie optyka się zmienia i okazuje się, że wszyscy postępują niezgodnie ze sztywną normą. (Chociażby psychiatra spotkany na meczu).

Tytuł „Poradnik pozytywnego myślenia” w oryginale „Silver Linings Playbook”, sugeruje, że jest to zapis, przykład jak spowodować, aby po trudnych chwilach w życiu nadeszły dobre.

Wyrzucenie przez okno powieści Ernesta Hemingwaya pt.: „Pożegnanie z bronią” to symboliczny sprzeciw bohatera przeciwko brakowi happy endu w miłosnym wątku (o)powieści. Happy end, którego tak bardzo w swym „pozytywnym myśleniu” oczekuje Pat, jest także koniecznym elementem znakomitej większości amerykańskich hitów i superprodukcji – takich jak m. in… „Poradnik pozytywnego myślenia”, a także jednym z elementów fundamentalnych dla kina gatunków. Warto to podkreślić, szczególnie w kontekście zakończenia filmu, które celowo jest przerysowane, „przesłodzone”, konwencjonalne i oparte na maksymalnie przerysowanej kliszy amerykańskich komedii romantycznych.

Podobnie „pesymistyczną” recenzję książki „Władca much” Williama Goldinga przedstawia Tiffany podczas jednego ze spotkań tanecznych z Patem. Być może omawiany film niesie także krytykę kultury współczesnej opartej na kulcie „klasyków” literatury, tzw. pozycjach obowiązkowych, które przyczyniają się do wychowania społeczeństwa niezdolnego do szczęścia i indywidualnej oceny rzeczywistości (takim społeczeństwem, łatwiej jest bowiem manipulować). Być może film jest również krytyką modnego obecnie buntu wobec pesymizmu lub wszędobylskiego optymistycznego nastawienia do świata, charakterystycznego dla modnych dziś ideologii spod znaku „new age”).

Może zastanawiać lub nawet drażnić przerysowana, pretensjonalna gra aktorska (szczególnie Roberta De Niro, ale i innych odtwórców ról). Taki sposób gry jest z pewnością zabiegiem celowym, zasadnym w ironicznym kontekście tego niejednoznacznego filmu. Postać ojca głównego bohatera zagrana jest niezwykle ekspresyjnie, silnie nacechowana emocjonalnie, bogata w znaczenia, wartości i ułomności natury ludzkiej. W kontraście do niej zbudowana zostaje postać matki: małomównej, oszczędnej w sądach i reakcjach, wytonowanej, a przecież niewielkimi grymasami twarzy potrafiącej oddać całe bogactwo miłości, zaufania, niepokoju, nadziei, radości z powodu powrotu do zdrowia syna czy zwycięstw męża.

Nazwisko rodziny głównego bohatera filmu – Solitano – fonetycznie podobne jest do nazwiska Soprano – rodziny znanej z słynnego serialu telewizyjnego, traktującym miedzy innymi o psychicznych problemach przeciętnego Amerykanina, pochodzenia włoskiego (podobnie jak sam De Niro), który dodatkowo w telewizyjnych serialu jest szefem lokalnej mafii. Postać grana przez Roberta De Niro (w filmie bukmachera, a więc osoby związanej poniekąd z „nielegalnymi interesami”), nawiązuje do wcześniejszych wizerunków kreowanych przez tego aktora: twardego gangstera (np. „Chłopcy z ferajny” w reż. Martina Scorsese, „Ojciec chrzestny II” Francisa Forda Coppoli), później zaś do komediowego oblicza gangstera z depresją. Do zestawienia: „Depresja gangstera” (1999) oraz „Powrót depresji gangstera” (2002) w reż. Harolda Ramisa. Trudny charakter Pata Solitano ma z pewnością swoje filmowe pierwowzory w kreacjach De Niro we „Wściekłym byku” czy „Taksówkarzu” Martina Scorsese. Wśród repertuaru komediowego wybieranego przez aktora znalazły się także filmy takie, jak: „Poznaj mojego tatę” (2000) i „Poznaj moich rodziców” (2004) Jay’a Roacha, „Poznaj naszą rodzinkę” Paula Weitza (2010), gdzie postacią wiodąca jest ekscentryczny, impulsywny ojciec.

Film jest swoistą hybrydą z charakterystycznym synkretyzmem obecnych w tym dziele gatunków. Odnaleźć w nim można elementy komedii romantycznej (motywy: poznania się pary bohaterów w niefortunnych okolicznościach, kontrasty i podobieństwa ich sytuacji, osoba żony Pata stojąca pomiędzy bohaterami, rodzące się powoli uczucie), filmu psychologicznego (walka bohaterów z własnymi problemami, próba zdystansowania się wobec społeczeństwa, własnej przeszłości, sytuacji rodzinnej), rodzinnego dramatu (kwestie emocjonalnej spuścizny międzypokoleniowej, braku zrozumienia, wyrozumiałości, miłości i zaufania), film tanecznego (konkurs tańca, wspólne ćwiczenia bohaterów, wspólny cel, który odmienia życie), filmu muzycznego, a nawet filmu młodzieżowego (inicjacyjnego).

Zaburzenia w prawidłowym funkcjonowaniu psychicznym jako ogólny problem współczesnej wielopokoleniowej Ameryki reprezentowanej w filmie przez ojca i syna. Film pokazując złożone relacje pomiędzy ojcem, a synem (sygnalizowana jest także relacja pomiędzy ojcem i dwoma synami – ojciec faworyzuje syna, który lepiej sobie radzi w życiu, drugiemu synowi nie może wybaczyć porażek i słabości oraz pomiędzy braćmi – w trudnym momencie życia brat porzuca Pata, ale przyznaje się do swojej słabości i uzyskuje wybaczenie), uwidacznia „domowe korzenie” różnych stanów emocjonalnych i zachowań bohaterów. Do zestawienia np. z „American Beauty” Sama Mendesa.

Przemoc jako „choroba” dziedziczna. Pat nie kontrolował swoich emocji, Pat senior także ma z tym problemy, wielokrotnie uczestniczył w bójkach stadionowych podczas meczów ulubionego zespołu sportowego.

Rodzina Pata to typowa amerykańska rodzina klasy średniej zamieszkująca przedmieścia większego miasta. Sposób portretowania „przeciętnej najmniejszej komórki społecznej”, świadczy o tym, że zilustrowany problem może dotykać wiele współczesnych rodzin.

Sport (Pat biega w charakterystycznym worku na śmieci w celu odwodnienia organizmu przez wzmożone pocenie, co wpływa na rzeźbę ciała sportowca) jako droga do uleczenia i sposób odreagowania trudnych emocji. Utożsamienie powrotu do sprawności fizycznej z powrotem do sprawności psychicznej. Podobnie jest zresztą w przypadku Tiffany, która także ucieka w świat sportu (tańca), aby w nim znaleźć ukojenie, satysfakcję i spełnienie, którego nie może znaleźć w innych sferach życia.

Wysiłek fizyczny podkreśla trud, jaki muszą podjąć bohaterowie, aby powrócić do zdrowia. Sport, taniec jest walką o własną tożsamość.

Czynne uprawianie sportu skontrastowane jest z biernym – byciem kibicem sportowym. Kibicem i bukmacherem jest Pat senior, jemu „sport” nie pomaga w przezwyciężeniu problemów emocjonalnych.

Obrazowanie sportu jest w filmie silnie skonwencjonalizowanie i wizualnie odnosi się do filmów takich, jak np.: „Rocky” w reż. Johna G. Avildsena (bieganie) czy „Dirty dancing” w reż. Emile’a Ardolino’ego lub „Zatańcz ze mną” w reż. Petera Chelsoma (taniec). Owa schamatyczność obrazu jest w filmie prawdopodobnie zamierzona i wpisana w założone „hiperskonwencjonalizowanie”.

Piosenka ze ślubu Pata, także motyw przewodni filmu, to element wywołujący w bohaterze wspomnienia traum związanych ze zdradą i pobiciem. Jest także aktywatorem agresji.

Dopełnienie obrazu amerykańskiego społeczeństwa poprzez sceny prób powrotu Pata do środowiska, w którym pracował i do grona przyjaciół. Z powodu uprzedzeń i lęków przed jakąkolwiek odmiennością Pat nie ma szans na powrót do pracy, a tym samym na łono „zdrowego, amerykańskiego społeczeństwa”.

Pat odmawia początkowo chodzenia na terapię i przyjmowania leków. Odrzuca możliwość zachorowania. Nieprzyznawanie się do własnych problemów psychicznych i emocjonalnych to najczęstsza przyczyna niezdiagnozowania licznych chorób psychicznych. W wielu krajach dochodzi do tego strach przed napiętnowaniem społecznym, obarczenie mianem „wariata” leczącego się u psychiatry bądź psychologa.

Zagadnienie retrospekcji filmowej może zostać omówione na przykładzie sceny wizyty Pata u psychoterapeuty. Bohater przypomina sobie wtedy minione, bolesne wydarzenia; od momentu swojego powrotu do domu, poprzez dekodowanie symptomów zdrady, aż po pobicie nauczyciela historii. Migawkowemu obrazowi tamtych wydarzeń towarzyszy komentarz bohatera, wygłaszany z kozetki terapeuty; jego późniejsza opowieść o zaistniałym zdarzeniu. Punkt widzenia kamery odpowiada punktowi widzenia bohatera.

Podczas kolacji w domu Ronniego, Pat i Tiffany opowiadają o swoich doświadczeniach z lekami psychotropowymi koniecznymi w terapii. Pomimo, że wymieniane przez nich leki przeznaczone są na konkretne schorzenia, ich niekontrolowane (przede wszystkim w Stanach Zjednoczonych) spożycie jest bardzo wysokie. Duży odsetek społeczeństwa stara się łagodzić swoje emocje, stres oraz negatywne odczucia wynikające z codziennych czynności przez zażywanie tych właśnie leków. Warto uświadomić uczniom konsekwencje niekontrolowanego zażywania tego typu medykamentów (zwanych niekiedy „legalnymi narkotykami”). Do zestawiania np. z „Pokolenie P” w reż. Erika Skjoldbaerga lub „Requiem dla snu” w reż. Darrena Aronofsky’ego.

„Magiczny” sposób przedstawiania świąt Bożego Narodzenia, jako czasu w roku, w którym „dzieją się cuda”, „miłość zwycięża” i „dochodzi do wewnętrznej przemiany bohaterów”. Charakterystyczne dla typowych, amerykańskich filmów (szczególnie komedii romantycznych).

W końcowej scenie filmu, zazdrosna Tiffany zbiega z hotelowych schodów tylko w jednym bucie (po tym, jak Pat spotyka się ze swą żoną, której nie widział od dłuższego czasu). Choć nie gubi buta, trzyma go w dłoni, wygląda jak porzucony Kopciuszek.

Błędy czy ukryte znaczenia dla spostrzegawczych? Warto przeanalizować scenę przybycia Pata do domu ze szpitala psychiatrycznego. W jednym z ujęć ojciec wyciąga spod koszulki Pata złoty wisior, który miał być dla niego swoistym amuletem. W kolejnym ujęciu (przeciwujęciu) amulet znika z szyi Pata, by ponownie pojawić się w kolejnych. Czy jest to filmowy błąd, czy może celowe, symboliczne odrzucenie przez bohatera idei, jakie ów amulet (podarowany przez ojca) ze sobą niesie.

Obecne w filmie motywy funkcjonujące w kulturze

Propozycja zestawienia „Poradnika…” z „Lotem nad kukułczym gniazdem” w reż. Milosa Formana. Porównanie tych dwóch filmów może także stać się przyczynkiem do rozważań dotyczących tolerancji wobec osób, u których można zaobserwować zaburzenia psychiczne.

Obydwa filmy stawiają także pytania o granice normy zdrowia psychicznego we współczesnych społeczeństwach.

Poniżej printscreeny pokazujące, jak bohaterowie obu filmów, w różny sposób stojący w kontrze do społeczeństwa, próbują odrzucić proponowane im metody „powrotu do zdrowia”. Najprostszą formą protestu jest nieprzyjmowanie tabletek uspokajających. Oszukiwanie lekarzy/pielęgniarzy, przedstawicieli systemu.

Miłość, odnalezienie kogoś bliskiego, jako lekarstwo.Podobną rolę w życiu głownego bohatera odgrywa inna filmowa postać – Sam (Natalie Portman w „Powrót do Garden State”).

Matka głównego bohatera to postać uosabiająca wszystkie cechy charakterystyczne dla funkcjonującej w kulturze figury matki: miłość, czułość, wyrozumiałość, tolerancyjność, wiara czy opiekuńczość.