Cele lekcji

Uczeń

• poznaje twórczość polskiego reżysera R. Polańskiego
• poznaje losy narodu żydowskiego i rzeczywistość wojenną
• kształtuje umiejętność analizowania i interpretowania dzieła filmowego oraz motywów w nim wykorzystanych
• doskonali umiejętność korzystania z różnych tekstów kultury i porównywania ich

Przebieg lekcji

Nauczyciel zapoznaje uczniów z kontekstem filmu, który będą oglądać: film wyreżyserowany przez polskiego reżysera Romana Polańskiego jest adaptacją biografii Władysława Szpilmana, polskiego pianisty i kompozytora.

Projekcja filmu lub wybranych obszernych fragmentów. Konieczne jest uwzględnienie scen: koncert w polskim radiu na początku i na zakończenie filmu, koncert w filharmonii, sceny z getta i ukrywania się głównego bohatera po likwidacji getta, scena spotkania z niemieckim oficerem w opuszczonym budynku (1 godz. lekcyjna).

Uczniowie podsumowują główne informacje dotyczące losów Szpilmana. Przewidywane odpowiedzi: był znanym pianistą, przeżył wojnę dzięki pomocy różnych ludzi, po wojnie pracował jako pianista i kompozytor.

Uczniowie odpowiadają na pytanie: jaki los spotkał ludność pochodzenia żydowskiego z rąk hitlerowców? W swej wypowiedzi mają podkreślić proces eskalacji represji, które nałożone były na rodzinę bohatera i naród żydowski.

Jeden z uczniów zapisuje wnioski na tablicy w postaci grafu:

pozbawienie wszelkich praw obywatelskich → grabieże żydowskiego mienia → bicie, poniżanie → stłoczenie w getcie → brak środków do życia, bieda, głód, choroby, śmierć, trupy na ulicy → masowe egzekucje → niewolnicza praca ponad siły w nieludzkich warunkach → traktowani jak zwierzęta → wywożeni w bydlęcych wagonach do obozów koncentracyjnych → masowa eksterminacja w komorach gazowych.

Uczniowie przypominają, w których momentach pojawia się w filmie muzyka. Podają spostrzeżenia na temat tej muzyki: Jakim chwilom towarzyszy ta muzyka, jaki nastrój i skojarzenia wywołuje?

Nauczyciel podkreśla słowa – klucze, na podstawie których uczniowie formułują pierwsze wnioski na temat roli warstwy muzyczno – dźwiękowej w filmie „Pianista”: Muzyka (nokturn, polonez i ballada Chopina, ale także utwory Beethovena, Bacha i kompozytora ścieżki dźwiękowej do filmu – Wojciecha Kilara) odwzorowuje przekaz myślowy filmu, podkreśla nastrój scen, uwydatnia pewne wartości, pomaga w interpretacji idei, które ten film wyraża. Jest istotnym elementem życia bohaterów nawet, gdy jest zakazana. Inne dźwięki i efekty akustyczne (np. wybuchy, wystrzały, szum w uszach) zagłuszają muzykę i dookreślają rzeczywistość filmowa – wojna odbiera możliwość kontaktu ze sztuką.

Nauczyciel zwraca uwagę uczniom, że w filmie w sugestywny sposób zostały wykorzystane motywy związane z muzyką: instrument muzyczny (fortepian, pianino, skrzypce, wiolonczela), obraz dłoni artysty.

Nauczycie dzieli klasę na trzy grupy. Daje polecenie dla dwóch grup:

Przypomnijcie, w jakich scenach pojawiają się wspomniane motywy (instrument muzyczny – grupa 1, dłonie – grupa 2 ): jakie skojarzenia wywołują te motywy? Wnioski zapiszcie w formie tabeli lub mapy pojęciowej.

Przewidywane odpowiedzi:

Zadanie dla grupy trzeciej:

(Ta część lekcji jest opcjonalna. Można ją wprowadzić dla tych uczniów, którzy poznali już utwór Norwida pt. „Fortepian Szopena”. Ewentualnie nauczyciel może zapoznać z wierszem Norwida i przedstawić na planszy mapę pojęciową dotyczącą wymowy poematu.)

Przypomnijcie sobie wiersz Norwida pt. „Fortepian Szopena”(zał.1). Jaką symbolikę w tym wierszu miały motywy fortepianu, rak, gry?

Zebranie wniosków z pracy poszczególnych grup. Uczniowie próbują odpowiedzieć na pytanie o znaczenie wymienionych motywów w filmie Polańskiego. Wnioski: Odwołanie się do motywu fortepianu, dłoni artysty oraz wykorzystanie w filmie muzyki Szopena jako głównego tematu muzycznego podkreśla tożsamość bohatera – artysty i Polaka. Muzyka Szopena to synonim wielkiej sztuki jako ponadczasowej wartości, talentu i wrażliwości, a także polskości i patriotyzmu.

Nauczyciel zwraca uwagę na scenę kulminacyjną filmu – spotkanie Szpilmana z niemieckim oficerem Wilmem Hosenfeldem. Uczniowie analizują postawy obydwu postaci.

Wnioski: Uczniowie zbierają wszystkie rezultaty analizy warstwy muzycznej filmu i szukają odpowiedzi na pytanie: Jaką rolę odegrała muzyka w życiu Władysława Szpilmana? Muzyka, jedna z najważniejszych wartości życia tytułowego pianisty, pomogła mu przetrwać. W trudnych chwilach dała mu siłę, by żyć i nadzieję, by przeżyć w zdehumanizowanym świecie chaosu. Sztuka ochroniła jego psychikę i wrażliwość, pozwoliła udowodnić sobie i innym, że jest człowiekiem. Dzięki niej odzyskał ludzką godność, a jednocześnie zdemaskował bezsens i bezzasadność założeń nazizmu. Talent i pasja przyniosły mu ocalenie.

Ocena pracy uczniów.

Praca domowa

Do wyboru:

1. Korzystając z symboliki motywów muzycznych, narysuj plakat promujący film „ Pianista”.
2. Przyjmij punkt widzenia niemieckiego oficera i opisz jego wrażenia i przemyślenia podczas spotkania ze Szpilmanem. Wypowiedź napisz w pierwszej osobie.

Załączniki

Załącznik 1

Cyprian Kamil Norwid

„Fortepian Szopena„

(fragmenty)

[…]
III
Byłem u Ciebie w te dni, Fryderyku!
Którego ręka… dla swojej białości
Alabastrowej — i wzięcia — i szyku–
I chwiejnych dotknięć jak strusiowe pióro —
Mięszała mi się w oczach z klawiaturą
Z słoniowej kości…
I byłeś jako owa postać, którą
Z marmurów łona,
Niźli je kuto,
Odejmą dłuto
Geniuszu — wiecznego Pigmaliona!

IV
A w tym, coś grał — I co? zmówił ton — I co? powie,
Choć inaczej się echa ustroją,
Niż gdy błogosławiłeś sam ręką Swoją
Wszelkiemu akordowi —
A w tym, coś grał: taka była prostota
Doskonałości Peryklejskiej
Jakby starożytna która Cnota,
W dom modrzewiowy wiejski
Wchodząc, rzekła do siebie:
„ Odrodziłam się w niebie
I stały mi się arfą — wrota,
Wstęgą — ścieżka…
Hostię — przez blade widzę zboże…
Emanuel już mieszka
Na Taborze!”

V I
była w
tym Polska, od zenitu
Wszechdoskonałości dziejów
Wzięta, tęczą zachwytu —
Polska — przemienionych kołodziejów!
Taż sama, zgoła,
Złoto-pszczoła!…
( Poznał-ci-że bym ją – na krańcach bytu!…)

VI
I — oto — pieśń skończyłeś — — I już więcej
Nie oglądam Cię — — jedno — słyszę:
Coś?… jakby spór dziecięcy — —
— A to jeszcze kłócą się klawisze
O niedośpiewaną chęć:
I trącając się z cicha,
Po ośm — po pięć —
Szemrzą: „Począłże grać? Czy nas odpycha??…”

VII
O Ty! Co jesteś Miłości-profilem
Któremu na imię Dopełnienie:
Te — co w Sztuce mianują stylem,
Iż przenika pieśń, kształci kamienie…
O! Ty — co się w Dziejach zowiesz Erą,
Gdzie zaś ani historii zenit jest,
Zwiesz się razem: Duchem i Literą,
I „Consummatum est”…
O! Ty — Doskonałe-wypełnienie,
Jakikolwiek jest Twój, I gdzie?… znak…
Czy w Fidiasu? Dawidzie? Czy w Szopenie?
[…]