Krótka informacja o filmie

Niemal każdy człowiek chciałby kiedyś, choć przez chwilę poczuć się jak ptak. Takie marzenia rodzą się zazwyczaj z ludzkiej potrzeby wolności – stąd popularne powiedzenie „wolny jak ptak”. Jednak co ciekawe, analogiczne marzenia ma Pelikan – ptak, który został człowiekiem. W filmie Liisy Helminen Pelikan zrealizował swoje pragnienie. Świat dorosłych wielokrotnie go jednak rozczarował, a ze strony ludzi spotykały go zazwyczaj przykrości. Jedynie dzieci potrafiły zrozumieć „inność” bohatera i tylko między nimi nawiązała się nić przyjaźni.

Związki z podstawą programową

Edukacja przedszkolna

Kształtowanie umiejętności społecznych dzieci: porozumiewanie się z dorosłymi i dziećmi, zgodne funkcjonowanie w zabawie i w sytuacjach zadaniowych.

Dziecko kończące przedszkole i rozpoczynające naukę w szkole podstawowej:

• obdarza uwagą dzieci i dorosłych, aby rozumieć to, co mówią i czego oczekują; grzecznie zwraca się do innych w domu, w przedszkolu, na ulicy;
• przestrzega reguł obowiązujących w społeczności dziecięcej (stara się współdziałać w zabawach i w sytuacjach zadaniowych) oraz w świecie dorosłych;
• w miarę samodzielnie radzi sobie w sytuacjach życiowych i próbuje przewidywać skutki swoich zachowań;
• wie, że nie należy chwalić się bogactwem i nie należy dokuczać dzieciom, które wychowują się w trudniejszych warunkach, a także, że nie należy wyszydzać i szykanować innych;

Wspomaganie rozwoju mowy dzieci.

Dziecko kończące przedszkole i rozpoczynające naukę w szkole podstawowej:

• uważnie słucha, pyta o niezrozumiałe fakty i formułuje dłuższe wypowiedzi o ważnych sprawach;
• w zrozumiały sposób mówi o swoich potrzebach i decyzjach.

Wspieranie dzieci w rozwijaniu czynności intelektualnych, które stosują w poznawaniu i rozumieniu siebie i swojego otoczenia.

Dziecko kończące przedszkole i rozpoczynające naukę w szkole podstawowej:

• przewiduje, w miarę swoich możliwości, jakie będą skutki czynności manipulacyjnych na przedmiotach (wnioskowanie o wprowadzanych i obserwowanych zmianach);
• stara się łączyć przyczynę ze skutkiem i próbuje przewidywać, co się może zdarzyć.

Wdrażanie dzieci do dbałości o bezpieczeństwo własne oraz innych.

Dziecko kończące przedszkole i rozpoczynające naukę w szkole podstawowej:

• zna zagrożenia płynące ze świata ludzi, roślin oraz zwierząt i unika ich;
• próbuje samodzielnie i bezpiecznie organizować sobie czas wolny w przedszkolu i w domu; ma rozeznanie, gdzie można się bezpiecznie bawić, a gdzie nie

Wychowanie przez sztukę – dziecko widzem i aktorem.

Dziecko kończące przedszkole i rozpoczynające naukę w szkole podstawowej:

• wie, jak należy się zachować na uroczystościach, np. na koncercie, festynie, przedstawieniu, w teatrze, w kinie;

Wspomaganie rozwoju umysłowego dzieci poprzez zabawy konstrukcyjne, budzenie zainteresowań technicznych.

Dziecko kończące przedszkole i rozpoczynające naukę w szkole podstawowej:

• wznosi konstrukcje z klocków i tworzy kompozycje z różnorodnych materiałów (np. przyrodniczych), ma poczucie sprawstwa („potrafię to zrobić”) i odczuwa radość z wykonanej pracy;
• interesuje się urządzeniami technicznymi (np. używanymi w gospodarstwie domowym), próbuje rozumieć, jak one działają, i zachowuje ostrożność przy korzystaniu z nich.

Wychowanie dla poszanowania roślin i zwierząt.

Dziecko kończące przedszkole i rozpoczynające naukę w szkole podstawowej:

• wymienia rośliny i zwierzęta żyjące w różnych środowiskach przyrodniczych, np. na polu, na łące, w lesie;
• wie, jakie warunki są potrzebne do rozwoju zwierząt (przestrzeń życiowa, bezpieczeństwo, pokarm) i wzrostu roślin (światło, temperatura, wilgotność);

Kształtowanie gotowości do nauki czytania i pisania.

Dziecko kończące przedszkole i rozpoczynające naukę w szkole podstawowej:

• interesuje się czytaniem i pisaniem; jest gotowe do nauki czytania i pisania;
• słucha np. opowiadań, baśni i rozmawia o nich; interesuje się książkami;

Wychowanie rodzinne, obywatelskie i patriotyczne.

Dziecko kończące przedszkole i rozpoczynające naukę w szkole podstawowej:

• wymienia imiona i nazwiska osób bliskich, wie, gdzie pracują, czym się zajmują;

Edukacja wczesnoszkolna

Edukacja polonistyczna.

Uczeń kończący klasę I:

w zakresie umiejętności społecznych warunkujących porozumiewanie się i kulturę języka:

• obdarza uwagą dzieci i dorosłych, słucha ich wypowiedzi i chce zrozumieć, co przekazują; komunikuje w jasny sposób swoje spostrzeżenia, potrzeby, odczucia,
• w kulturalny sposób zwraca się do rozmówcy, mówi na temat, zadaje pytania i odpowiada na pytania innych osób, dostosowuje ton głosu do sytuacji, np. nie mówi zbyt głośno,
• uczestniczy w rozmowie na tematy związane z życiem rodzinnym i szkolnym, także inspirowane literaturą;

w zakresie umiejętności czytania i pisania:

• interesuje się książką i czytaniem; słucha w skupieniu czytanych utworów (np. baśni, opowiadań, wierszy), w miarę swoich możliwości czyta lektury wskazane przez nauczyciela,

w zakresie umiejętności wypowiadania się w małych formach teatralnych:

• rozumie umowne znaczenie rekwizytu i umie posłużyć się nim w odgrywanej scence,

Edukacja muzyczna.

Uczeń kończący klasę I:

• wie, że muzykę można zapisać i odczytać;
• świadomie i aktywnie słucha muzyki, potem wyraża swe doznania werbalnie i nie werbalnie;
• kulturalnie zachowuje się na koncercie.

Edukacja społeczna.

Uczeń kończący klasę I:

• potrafi odróżnić, co jest dobre, a co złe w kontaktach z rówieśnikami i dorosłymi; wie, że warto być odważnym, mądrym i pomagać potrzebującym; wie, że nie należy kłamać lub zatajać prawdy;
• współpracuje z innymi w zabawie, w nauce szkolnej i w sytuacjach życiowych; przestrzega reguł obowiązujących w społeczności dziecięcej oraz w świecie dorosłych, grzecznie zwraca się do innych w szkole, w domu i na ulicy;
• wie, co wynika z przynależności do rodziny, jakie są relacje między najbliższymi, wywiązuje się z powinności wobec nich;
• ma rozeznanie, że pieniądze otrzymuje się za pracę; dostosowuje swe oczekiwania do realiów ekonomicznych rodziny;
• zna zagrożenia ze strony ludzi; wie, do kogo i w jaki sposób należy się zwrócić o pomoc;
• wie, gdzie można bezpiecznie organizować zabawy, a gdzie nie można i dlaczego;

Edukacja przyrodnicza.

Uczeń kończący klasę I:

• w zakresie rozumienia i poszanowania świata roślin i zwierząt:
• rozpoznaje rośliny i zwierzęta żyjące w takich środowiskach przyrodniczych, jak: park, las, pole uprawne, sad i ogród (działka),
• zna sposoby przystosowania się zwierząt do poszczególnych pór roku: odloty i przyloty ptaków, zapadanie w sen zimowy,
• wymienia warunki konieczne do rozwoju roślin i zwierząt w gospodarstwie domowym, w szkolnych uprawach i hodowlach itp.; prowadzi proste hodowle i uprawy (w szczególności w kąciku przyrody);
• wie, że należy segregować śmieci; rozumie sens stosowania opakowań ekologicznych;

Zajęcia techniczne.

Uczeń kończący klasę I:

w zakresie wychowania technicznego

zna ogólne zasady działania urządzeń domowych (np. latarki, odkurzacza, zegara), posługuje się nimi, nie psując ich,

w zakresie dbałości o bezpieczeństwo własne i innych:

zna zagrożenia wynikające z niewłaściwego używania narzędzi i urządzeń technicznych,

Etyka.

Uczeń kończący klasę I:

• przestrzega reguł obowiązujących w społeczności dziecięcej (współpracuje w zabawach i w sytuacjach zadaniowych) oraz w świecie dorosłych (grzecznie zwraca się do innych, ustępuje osobom starszym miejsca w autobusie, podaje upuszczony przedmiot itp.);
• wie, że nie można dążyć do zaspokojenia swoich pragnień kosztem innych; nie niszczy otoczenia;
• zdaje sobie sprawę z tego, jak ważna jest prawdomówność, stara się przeciwstawiać kłamstwu i obmowie;
• wie, że nie wolno zabierać cudzej własności bez pozwolenia, pamięta o oddawaniu pożyczonych rzeczy i nie niszczy ich;
• niesie pomoc potrzebującym, także w sytuacjach codziennych;
• wie, że ludzie żyją w różnych warunkach i dlatego nie należy chwalić się bogactwem ani nie należy dokuczać dzieciom, które wychowują się w trudniejszych warunkach.

Edukacja polonistyczna.

Uczeń kończący klasę III:

• korzysta z informacji
• uważnie słucha wypowiedzi i korzysta z przekazywanych informacji,
• wyszukuje w tekście potrzebne informacje i w miarę możliwości korzysta ze słowników i encyklopedii przeznaczonych dla dzieci na I etapie edukacyjnym,
• zna formy użytkowe: życzenia, zaproszenie, zawiadomienie, list, notatka do kroniki; potrafi z nich korzystać;
• analizuje i interpretuje teksty kultury:
• przejawia wrażliwość estetyczną, rozszerza zasób słownictwa poprzez kontakt z dziełami literackimi,
• ma potrzebę kontaktu z literaturą i sztuką dla dzieci, czyta wybrane przez siebie i wskazane przez nauczyciela książki, wypowiada się na ich temat,
• tworzy wypowiedzi: w formie ustnej i pisemnej: kilkuzdaniową wypowiedź, krótkie opowiada nie i opis, list prywatny, życzenia, zaproszenie,
• dobiera właściwe formy komunikowania się w różnych sytuacjach społecznych,
• uczestniczy w rozmowach: zadaje pytania, udziela odpowiedzi i prezentuje własne zdanie;

Edukacja muzyczna.

Uczeń kończący klasę III:

w zakresie odbioru muzyki:

• aktywnie słucha muzyki i określa jej cechy: rozróżnia i wyraża środkami pozamuzycznymi charakter emocjonalny muzyki, rozpoznaje utwory wykonane: solo i zespołowo, na chór i orkiestrę;

Edukacja plastyczna.

Uczeń kończący klasę III:

w zakresie recepcji sztuki:

• rozróżnia takie dziedziny działalności twórczej człowieka jak: architektura, sztuki plastyczne oraz inne określone dyscypliny sztuki (fotografika, film) i przekazy medialne (telewizja, Internet), a także rzemiosło artystyczne i sztukę ludową,

Edukacja społeczna.

Uczeń kończący klasę III:

• odróżnia dobro od zła, stara się być sprawiedliwym i prawdomównym; nie krzywdzi słabszych i pomaga potrzebującym;
• identyfikuje się ze swoją rodziną i jej tradycjami; podejmuje obowiązki domowe i rzetelnie je wypełnia; rozumie, co to jest sytuacja ekonomiczna rodziny, i wie, że trzeba do niej dostosować swe oczekiwania;
• wie, jak należy zachowywać się w stosunku do dorosłych i rówieśników (formy grzecznościowe); rozumie potrzebę utrzymywania dobrych relacji z sąsiadami w miejscu zamieszkania; jest chętny do pomocy, respektuje prawo innych do pracy i wypoczynku;
• jest tolerancyjny wobec osób innej narodowości, tradycji kulturowej itp.; wie, że wszyscy ludzie mają równe prawa;

Edukacja przyrodnicza.

Uczeń kończący klasę III:

• obserwuje i prowadzi proste doświadczenia przyrodnicze, analizuje je i wiąże przyczynę ze skutkiem;

Edukacja matematyczna.

• podaje i zapisuje daty; zna kolejność dni tygodnia i miesięcy; porządkuje chronologicznie daty; wykonuje obliczenia kalendarzowe w sytuacjach życiowych;
• odczytuje wskazania zegarów: w systemach: 12- i 24-godzinnym, wyświetlających cyfry i ze wskazówkami; posługuje się pojęciami: godzina, pół godziny, kwadrans, minuta; wykonuje proste obliczenia zegarowe (pełne godziny);

Zajęcia techniczne.

Uczeń kończący klasę III:

• zna środowisko techniczne na tyle, że:
• orientuje się w sposobach wytwarzania przedmiotów codziennego użytku („jak to zrobiono?”): meble, domy, samochody, sprzęt gospodarstwa domowego,
• orientuje się w rodzajach urządzeń elektrycznych (latarka, prądnica rowerowa),

Etyka.

Uczeń kończący klasę III:

• rozumie, że ludzie mają równe prawa, niezależnie od tego, gdzie się urodzili, jak wyglądają, jaką religię wyznają, jaki mają status materialny; okazuje szacunek osobom starszym;
• zastanawia się nad tym, na co ma wpływ, na czym mu zależy, do czego może dążyć nie krzywdząc innych; stara się nieść pomoc potrzebującym;
• wie, na czym polega prawdomówność i jak ważna jest odwaga przeciwstawiania się kłamstwu i obmowie; potrafi z tej perspektywy oceniać zachowania bohaterów baśni, opowiadań, legend, komiksów;
• wie, że nie można zabierać cudzej własności i stara się tego przestrzegać; wie, że należy naprawić wyrządzoną szkodę; dostrzega, kiedy postaci z baśni, opowiadań, legend, komiksów nie przestrzegają reguły „nie kradnij”;
• starannie dobiera przyjaciół i pielęgnuje przyjaźnie w miarę swoich możliwości;
• wie, że jest częścią przyrody, chroni ją i szanuje; nie niszczy swojego otoczenia.

Klasy IV-VI

Język polski

Odbiór wypowiedzi i wykorzystanie zawartych w nich informacji.

Czytanie i słuchanie. Uczeń:

• określa temat i główną myśl tekstu;
• identyfikuje nadawcę i odbiorcę wypowiedzi (autora, narratora, czytelnika, słuchacza);
• rozpoznaje formy gatunkowe (zaproszenie, życzenia i gratulacje, zawiadomienie i ogłoszenie, instrukcję, w tym przepis);
• odróżnia zawarte w tekście informacje ważne od informacji drugorzędnych;
• wyszukuje w tekście informacje wyrażone wprost i pośrednio (ukryte);
• rozumie dosłowne i przenośne znaczenie wyrazów w wypowiedzi;
• wyciąga wnioski wynikające z przesłanek zawartych w tekście (w tym rozpoznaje w nim prawdę lub fałsz);

Analiza i interpretacja tekstów kultury. Uczeń zna teksty literackie i inne teksty kultury wskazane przez nauczyciela.

Wstępne rozpoznanie. Uczeń:

• nazywa swoje reakcje czytelnicze (np. wrażenia, emocje);
• konfrontuje sytuację bohaterów z własnymi doświadczeniami;
• wyraża swój stosunek do postaci.

Analiza. Uczeń:

• dostrzega swoistość artystyczną dzieła;
• odróżnia fikcję artystyczną od rzeczywistości;
• odróżnia realizm od fantastyki;
• rozpoznaje w tekście literackim: porównanie, przenośnię, epitet, wyraz dźwiękonaśladowczy i objaśnia ich role;
• wyodrębnia elementy składające się na widowisko teatralne (gra aktorska, reżyseria, dekoracja, charakteryzacja, kostiumy, rekwizyty);
• wyodrębnia elementy dzieła filmowego i telewizyjnego (scenariusz, reżyseria, ujęcie, gra aktorska);
• wskazuje cechy charakterystyczne przekazów audiowizualnych (filmu, programu informacyjnego, programu rozrywkowego), potrafi nazwać ich tworzywo (ruchome obrazy, warstwa dźwiękowa);
• omawia akcję, wyodrębnia wątki i wydarzenia;
• charakteryzuje i ocenia bohaterów;
• identyfikuje: opowiadanie, powieść, baśń, legendę, mit, bajkę, fraszkę, wiersz, przysłowie, komiks.

Interpretacja. Uczeń:

• odbiera teksty kultury na poziomie dosłownym i przenośnym;
• objaśnia morał bajki oraz samodzielnie formułuje przesłanie baśni.

Wartości i wartościowanie. Uczeń:

• odczytuje wartości pozytywne i ich przeciwieństwa wpisane w teksty kultury (np. przyjaźń – wrogość, miłość – nienawiść, prawda – kłamstwo, wierność – zdrada).

Etyka

• Poznawanie siebie, dostrzeganie cech indywidualnych własnych i najbliższych osób.
• Człowiek jako osoba; godność człowieka.
• Przyjmowanie odpowiedzialności za siebie.
• Prawa i obowiązki, zasady i reguły postępowania.
• Uczestnictwo w grupie, porozumiewanie się z innymi.
• Wolność i jej różne rozumienie, autorytety i wzory osobowe.
• Praca i jej wartość dla człowieka.
• Uzasadnianie opinii, wydawanie sądów, kryteria ocen, między innymi w odniesieniu do zjawisk społecznych na poziomie małej grupy, społeczności szkolnej i społeczności lokalnej.

Plastyka

Odbiór wypowiedzi i wykorzystanie zawartych w nich informacji – percepcja sztuki. Uczeń:

• określa swoją przynależność kulturową poprzez kontakt z wybranymi dziełami sztuki, zabytkami i tradycją w swoim środowisku lokalnym i regionalnym;
• korzysta z przekazów medialnych oraz stosuje ich wytwory w swojej działalności twórczej (zgodnie z elementarną wiedzą o prawach autora).

Tworzenie wypowiedzi – ekspresja przez sztukę. Uczeń:

• podejmuje działalność twórczą, posługując się podstawowymi środkami wyrazu plastycznego i innych dziedzin sztuki (fotografika, film) w kompozycji na płaszczyźnie i w przestrzeni (stosując określone materiały, narzędzia i techniki właściwe dla tych dziedzin sztuki);

Analiza i interpretacja tekstów kultury – recepcja sztuki. Uczeń:

• rozróżnia określone dyscypliny w takich dziedzinach jak: architektura, sztuki plastyczne oraz w innych dziedzinach sztuki (fotografika, film) i przekazach medialnych (telewizja, Internet);

Muzyka

Odbiór wypowiedzi i wykorzystanie zawartych w nich informacji. Uczeń:

• poprawnie używa nazw podstawowych instrumentów muzycznych, głosów ludzkich (sopran, alt, tenor, bas) i zespołów wykonawczych (np. chór, orkiestra);
• korzysta z multimedialnych źródeł muzyki i informacji o muzyce.

Analiza i interpretacja tekstów kultury. Uczeń:

• świadomie odbiera muzykę – słucha (słuchanie analityczne, ukierunkowane przez nauczyciela na wybrane cechy utworu) wybranych dzieł literatury muzycznej (w całości lub fragmentów) reprezentatywnych dla kolejnych epok (od średniowiecza do XX w.) oraz dla muzyki jazzowej i rozrywkowej;
• rozróżnia podstawowe rodzaje zespołu wykonawczego (soliści, orkiestra symfoniczna, różne typy chórów i zespołów);
• charakteryzuje wybrane utwory muzyczne wysłuchane i omówione na zajęciach oraz inne, określając cechy muzyki, które decydują o charakterze utworu;

Rozwój zainteresowań i pożądanych umiejętności uczniów

	TAK	NIE
Praca z filmem stwarza możliwości rozwoju kompetencji kluczowych uczniów	x
Film motywuje uczniów do samodzielnego uczenia się i poznawania	x
Film sprzyja rozwojowi wyobraźni uczniów	x
Film inspiruje do wykorzystania niestandardowych i oryginalnych metod pracy z uczniami	x
Film pozwala zaprojektować cykl zajęć wokół przedstawionego problemu	x
Film zawiera sceny przemocy		x
Film zawiera sceny erotyczne		x
Projekcja filmu musi być poprzedzona zajęciami wprowadzającymi		x
Analiza filmu wymaga obecności na zajęciach specjalisty (psychologa, pedagoga, innych)		x

Pomysły na zajęcia filmowe, proponowane metody pracy z filmem

W jednej ze scen Emil wraz z Panem Pelikanem wybrali się do kina, aby niezorientowany w ludzkich zwyczajach oraz wynalazkach kultury i techniki Pelikan dowiedział się, czym jest film. Zajmując miejsce na kinowej sali główny bohater przestraszył się „wylatującego” z ekranu samolotu. Warto podczas omawiania sceny wizyty Emila i Pana Ptaka w kinie zestawić ją z projekcją jednego z pierwszych filmów braci Lumiere „Wjazd pociągu na stacje La Ciotat” (1895), o którym Jerzy Płażewski pisał z bardziej anegdotycznym, niż historycznym nastawieniem: „Wjazd pociągu…” pokazywał, jak na prowansalską stacyjkę La Ciotat wjeżdża pociąg osobowy. Ledwie widoczna początkowo lokomotywa zbliżała się do nieruchomo ustawionej kamery, wywołując na sali kinowej piski niekłamanego przerażenia, a czasem nawet ucieczkę widzów” [Jerzy Płażewski, „Historia filmu dla każdego”, Warszawa 1986, s. 9.]. Celem takiego zestawienia sceny z filmu „Pelikan” oraz filmu braci Lumiere wraz z przytoczeniem anegdoty o pierwszych reakcjach widzów jest pokazanie młodszym dzieciom, jakie były początki sztuki filmowej.

Dyskusja na temat sceny ukazującej wizytę Pana Pelikana i Emila w kinie. Jak dziś zmieniło się podejście widzów do sztuki filmowej? Czy bywalcy kinowych sal nadal boją się, że pociąg (samolot) może wyjechać (wylecieć) z ekranu? A może jest tak, że tak jak Pan Pelikan z filmów uczymy się nowej wiedzy o świecie?

Jeżeli istnieje taka możliwość zajęcia można uzupełnić projekcją w kinie 3D. Jeżeli uczniowie mieli wcześniej do czynienia z trójwymiarową technologią filmową, można wraz z nimi dojść do wniosku, że dziś (dzięki efektowi trójwymiarowości) odbiorcy, niekiedy podobnie jak Pan Pelikan reagują na „wychodzące” poza ekran pojazdy, przedmioty itp.

Warto powtórzyć projekcję sceny otwierającej film, w której wykorzystana jest subiektywne spojrzenie kamery z perspektywy lecącego pelikana. Na podstawie tej sceny można wyjaśnić dzieciom, czym charakteryzuje się tzw. ujęcie z perspektywy lotu ptaka. Wykorzystując metaforykę zoologiczną, popularną także wśród filmowców, można omówić także i inne zagadnienia:

Żaba – żabia perspektywa, „perspektywa widzenia kamery z bardzo niskiej pozycji. Widzenie z bardzo niskiej pozycji nadaje postaciom dziwny, pomnikowy wygląd. W kadrze pojawia się sufit (we wnętrzach) albo zaczyna dominować niebo (w plenerze)” [za: „Kompendium Terminologii Filmowej”, op. Wit Dąbal i Piotr Andrejew, Warszawa 2005.]

Żuraw – „długie, ciężkie, mechanicznie sterowane ramię mikrofonowe. Ciągle w użyciu, kiedy ze względu na specjalne wymagania dźwiękowe używa się mikrofonów przewodowych (np. przedstawienie operowe), a gdzie niemożliwe jest ukrycie mikrofonów w dekoracji” [za: „Kompendium Terminologii Filmowej”, op. cit.].

Żyrafa – to określenie „kranu” pochodzę od jednego z najpopularniejszych urządzeń tego typu marki Giraffe. Kran (żyrafa) to „dźwig, na którego ramieniu umieszczona jest kamera, zwykle z siedzeniem dla operatora i asystenta prowadzącego ostrość. Czasami kamera na kranie jest zdalnie sterowana, co daje możliwość wydłużenia ramienia” [za: „Kompendium Terminologii Filmowej”, op. cit.].

Ryba – właściwie rybie oko – „bardzo krótki obiektyw, a więc bardzo szeroki, obejmujący swoim polem widzenia prawie wszystko co jest przed kamerą, na ogół więc o polu widzenia 180*, dający specyficzny, zdeformowany obraz, w którym linie proste są wykrzywione” („Kompendium Terminologii Filmowej”, op. cit.).

Ćwiczenie do wykonania w klasie. Należy wyjaśnić uczniom, czym charakteryzuje się perspektywa ptasia i perspektywa żabia. Następnie poszczególni uczniowie kucają i opowiadają jak widzą postać stojącą przed nimi. Uczniowie (pod opieką nauczyciela) wchodzą na wcześniej przygotowane krzesło lub stół i opowiadają, co widzą „z góry”. Takie ustawienie uczniów, stwarza możliwość praktycznego sprawdzenia jak wygląda świat widziany „z lotu ptaka” (czyli z wysokości).

Ćwiczenie może zostać wykonane także podczas zajęć na świeżym powietrzu. Należy udać się z dziećmi na spacer w teren ze wzniesieniem. Grupa dzieci ustawiona pod wzniesieniem opowiada, co widzi, zwraca uwagę na horyzont oraz określa wielkość poszczególnych elementów otoczenia. Następnie należy wraz z dziećmi wejść na górę. Dzieci opowiadają jak zmienił się ich punkt widzenia, poszerzył horyzont oraz zmieniła się perspektywa postrzegania i wielkość widzianych obiektów. „Widzenie z góry” jest odpowiednikiem perspektywy „z lotu ptaka”. Spostrzeżenia i obserwacje poczynione w trakcie wykonywania ćwiczeń mogą posłużyć dzieciom i młodzieży jako inspiracja podczas robienia zdjęć np. podczas wakacji lub rodzinnych uroczystości.

Podczas wizyty Emila i Pana Pelikana w kinie odbywa się projekcja filmu komediowego o pierwszych maszynach latających. Pan Ptak, naśladując innych uczestników seansu kinowego, śmieje się z gagów zaprezentowanych na ekranie. Analizy tej sceny stanowi doskonały przykład ilustrujący zachowanie podczas zbiorowego oglądu seansu kinowego (śmiejemy się wtedy, kiedy czynią to inni uczestnicy projekcji). Można zwrócić uwagę, że podobną funkcję uspołecznionego odbioru dzieci mogą odnaleźć w popularnych sitcomach telewizyjnych – śmiech z kasety jest swoistym ekwiwalentem odbioru uspołecznionego, dającego widzowi przed odbiornikiem telewizyjnym poczucie zbiorowego uczestnictwa w dziele filmowym.

Ćwiczenie biblioteczne: młody Emil zdobywa wiedzę o ptakach, szczególnie zaś o pelikanach, z książek znajdujących się w miejscowej bibliotece. Warto zadać młodym widzom pytanie, jakie znają sposoby zdobywania informacji na interesujący ich temat (internet, programy multimedialne, filmy edukacyjne, książki)? Czy, tak jak Emil, są zapisani do biblioteki? Analiza sceny może zostać połączona z wizytą w bibliotece oraz zajęciami z przysposobienia bibliotecznego.

Szczególnie entuzjastyczne reakcje młodych widzów wywołuje scena, w której Pan Pelikan czyta swojemu małemu przyjacielowi książkę (komiks) wplatając w wypowiedź odgłosy, które zasłyszał w swoim otoczeniu. Być może jest to doskonała okazja, aby zainteresowanym uczniom przedstawić zagadnienie onomatopei – które wspomniany fragment filmu dość dobrze ilustruje.

Zajęcia techniczne. Uczeń: „zna ogólne zasady działania urządzeń domowych”. W komediowej scenie, kiedy Emil pierwszy raz odwiedza Pana Pelikana w jego mieszkaniu, bohaterowie zapoznają się z różnymi urządzeniami gospodarstwa domowego: lodówką, zamrażarką, kuchenką mikrofalową oraz zegarem. Pan Ptak, jako że nie zna przeznaczenia poszczególnych sprzętów domowych, wykorzystuje je inaczej niż czyni to większość ludzi: w lodówce trzyma buty, w zamrażalce przechowuje koszule (żeby zawsze były świeże), w kuchence mikrofalowej zaś budzik. W toku dalszej socjalizacji Pelikana, Emil zamierza wyjaśnić mu, do czego służą poszczególne urządzenia. Scena umożliwia omówienie z dziećmi działania i przeznaczenia poszczególnych sprzętów domowych, na zasadzie wskazania nieprawidłowego zachowania głównego bohatera. UWAGA – w toku zajęć należy uświadomić dzieciom, że wkładanie zegara do kuchenki mikrofalowej jest czynnością bardzo niebezpieczną, gdyż uruchomienie mikrofali z metalowym przedmiotem w środku powoduje groźny wybuch oraz zniszczenie urządzenia!

Co ludzie widzą, a co jest na prawdę? W zestawieniu z bajką „Nowe szaty króla” można przeprowadzić rozmowę o pozorach, konwenansach i schematach myślenia, plotce, a może i kłamstwie. W obu utworach tylko dzieci dostrzegają prawdziwą istotę zjawisk.

1 rok z życia – zajęcia plastyczne. Pamiętając, że Pan Pelikan był człowiekiem przez cały rok, narysuj na jednym kartonie, 4 sceny z życia bohaterów filmu, każdą dziejącą się w innej porze roku. Do zestawieniu z cyklem o „Muminkach”.

Od czasów średniowiecza pelikan był symbolem najwyższego poświęcenia i ofiary, był ukazywany w trakcie karmienia dzieci własną krwią. Takie przedstawienia pelikana znajdziemy w heraldyce, taka rzeźba zdobi studnię na dziedzińcu malborskiego zamku. Na tym przykładzie można zaaranżować rozmowę na temat znaczenia i wagi rodzicielstwa.

Tropy interpretacyjne, w tym zagadnienia filmoznawcze

Pierwsze ujęcia filmu – z piórkiem tańczącym na wietrze – są wyraźnym odniesieniem do komediodramatu „Forrest Gump” Roberta Zemeckisa. Jest to film zdecydowanie zbyt poważny dla odbiorców „Pelikana”, ale trop interpretacyjny może być istotny. Obydwa filmy traktują o inności, nieprzystosowaniu społecznym, o próbie ocalenia własnej osobowości i ludzkiej dziecięcej niewinności. Mówią także o byciu sobą niezależnie od okoliczności. Do porównania dla dziecięcej widowni z: „Kubuś Puchatek” (seria filmów, książki) i „Bromba i inni” i „Tajemnica Szyfru Marabuta” (film, książka).

Wyraźny motyw wizualny związany z lotem Emila na grzbiecie pelikana podczas ucieczki z zoo. „Cudowna podróż” szwedzkiej pisarki Selmy Lagerlof, to bardzo znana w Skandynawii opowieść o Nilsie Holgersonie (jest wiele pomników, ulic, placów Nilsa Holgersona), niegrzecznym chłopcu, zmniejszonym z powodu złego traktowania zwierząt, do rozmiarów krasnoludka. Nils poznaje całą Szwecję podróżując wraz z kluczem dzikich gęsi, a każdy niemal odcinek serialu animowanego (pod tym samym tytułem, co książka) kończy się ucieczką Nilsa na grzbiecie gęsi.

Bohaterowie filmu podkreślają wielokrotnie, że tak daleko na północ (chodzi o miejsce akcji) pelikany-zwierzęta się nie zapuszczają. Ta wypowiedź może dystansować interpretatorów od ujęcia „przyrodniczego”, wykładni, że ptak zamienił się w człowieka. Jedną z propozycji interpretacji, szczególnie w zestawieniu z symboliką pelikana, może być taka, że mamy do czynienia z „istotą innego rodzaju”, która pojawiła się na ziemi nie tylko dla własnego doświadczenia, ale aby dać wsparcie i poczucie własnej wartości Emilowi w trudnym momencie życia.

Propagowanie postaw tolerancji wobec odmienności innych istot – w przypadku omawianego filmu – Pana Pelikana. Dodatkowo, młody widz może nauczyć się postaw oraz zachowań zgodnych z ogólnie przyjętym system wartości – np. szacunek do zwierząt, ochrona środowiska (sortowanie odpadów).

Kształtowanie emocjonalnej odporności i umiejętności radzenia sobie w trudnych sytuacjach, zilustrowane postawę młodego bohatera Emila, którego rodzice rozwodzą się, przez co zmuszony zostaje do znalezienia możliwej dla niego emocjonalnej alternatywy wobec zaistniałego problemu. Emil stara się neutralizować rodzinną traumę poprzez własne zainteresowania – ornitologię, oraz dzięki własnej fantazji. Emil doskonale orientuje się w sytuacji rodzinnej. Zdaje sobie sprawę, że rodzice rozwodzą się i nie mogą razem sprawować nad nim opieki. Nie ma żalu do matki, która nie może zapewnić mu wakacyjnego wypoczynku poza miastem. Zdaje sobie sprawę, że matka ciężko pracuje na ich utrzymanie i nie ma wobec niej zbyt wygórowanych oczekiwań. Film skłania do refleksji nad kondycją psychiczną dziecka w sytuacji rozwodu rodziców. Ponadto umożliwia dokładne przyjrzenie się relacjom pomiędzy matką – ojcem i dzieckiem w sytuacji rozpadu małżeństwa. Pokazuje także relację zastępczą – Emil i Pan Pelikan.

Rozwijanie właściwych relacji społecznych (postawy tolerancji, życzliwości, serdeczności, pomocy) poprzez naśladowanie głównego bohatera, który nawiązuje doskonały kontakt z nieprzystosowanym do życia wśród ludzi Panem Ptakiem. Ponadto „Pelikan” poddaje pod refleksję umiejętność dochowania tajemnicy pomiędzy dzieckiem a dorosłym – Innym (Panem Pelikanem). Dochowanie tajemnicy jest tu związane z możliwością pozostania Pana Pelikana wśród ludzi, co jest niezwykle istotne dla bohaterów, pomiędzy którymi wywiązuje się przyjaźń.

Budowanie podstawowej wiedzy o świecie społecznym. Uczniowie dowiadują się, że każdy człowiek musi pracować, aby dzięki zarobionym pieniądzom móc kupić jedzenie i wynająć mieszkanie (poszukiwanie pracy przez Pana Ptaka).

Świat przyrodniczy (świat zwierząt) zostaje przeciwstawiony światu ludzi – Emil poznaje świat zwierząt dzięki obserwacji Pana Pelikana, Pan Pelikan zaś poznaje świat ludzi (między innymi wynalazki techniczne i kulturowe) dzięki pomocy młodego przyjaciela.

Postępowanie Emila i Pana Pelikana może służyć jako egzemplifikacja kulturalnego zachowania się w miejscach związanych z kulturą i sztuką: teatrze (operze), kinie, bibliotece czy muzeum. Ponadto obserwacja zachowań scenicznych oglądanych przez Pana Ptaka ułatwia zrozumienie funkcji poszczególnych elementów przedstawienia teatralnego: orkiestry, aktorów, rekwizytów, kostiumów i dekoracji scenicznych. Przyjrzenie się pracy Pana Pelikana w teatrze może pomóc w zrozumieniu przez uczniów roli rekwizytu teatralnego – gag wykorzystujący filiżankę gumową (rekwizyt) i porcelanową (naczynie do picia). Film pozwala spojrzeć na przedstawienie (tu operowe) jak na misterium – z jego tajemnicą i pięknem, a także jak na pracę, wykonywany zawód dzięki spojrzeniu za kulisy, codziennemu odbijaniu kart, uczłowieczeniu tancerek. Bohater filmu – Pan Pelikan – właśnie w teatrze operowym odnajduje swoje pierwsze miejsce na ziemi; wśród „ptaków” z „Jeziora łabędziego”, ludzi odgrywających pewne role, przebranych w kostiumy, tak jak on sam. Z resztą do opery zostaje zwabiony dźwiękami „Czarodziejskiego fletu”, muzyką Mozarta.

Uświadomienie dzieciom różnych funkcji muzyki w życiu człowieka następuje za sprawą podążania za Panem Pelikanem zarówno podczas koncertu (kulturalne zachowanie, nagradzanie artystów brawami), podczas pracy głównego bohatera w teatrze, jak i podczas radosnego śpiewania w zaciszu domowym oraz podczas wyznania uczucia baletnicy w trakcie pikniku.

Muzyka umożliwia uzewnętrznienie uczuć, a także pozwala w łatwy sposób zakomunikować innym ludziom swój nastrój. Bohater filmu powtarza w codziennym życiu zapamiętane podczas pracy utwory, a tym samym wyraża przez nie różne stany emocjonalne. Śpiewa, kiedy jest mu dobrze i jest radosny, kiedy wykonuje arię oznajmia w ten sposób, że jest zakochany w jednej z baletnic.

Kształtowanie prawidłowych relacji społecznych oraz zachowań wymagających odpowiedzialności etycznej. Emil prawidłowo odróżnia dobro od zła, szczególnie w sytuacji zagrożenia Pana Ptaka ze strony innych ludzi. W sytuacji w zoo, chłopiec wykazuje się nieprzeciętną odwagą wynikającą z konieczności pomocy potrzebującemu przyjacielowi.W kontaktach z rodzicami Emil zawsze mówi prawdę, choć niekiedy nie może znaleźć zrozumienia wśród dorosłych. Ponadto w sposób zrozumiały okazuje swoje uczucia (potrzebę bliskości – wobec matki i złości, z powodu rozstania rodziców, wobec ojca).

Ostro zarysowany podział na bohaterów pozytywnych i negatywnych. Do tych pierwszych zaliczają się niemal wszyscy spotkani ludzie, nawet rodzice, do których chłopiec ma wielki żal z powodu rozpadu rodziny. Są oni radośni, spokojni, kolorowo ubrani, życzliwi wobec siebie nawzajem. Bohaterowie negatywni to osoby wykonujące porządkowe funkcje społeczne (strażnicy w zoo, funkcjonariusze policji, dozorczyni). Przedstawieni są jako osoby pozbawione własnej osobowości, jednowymiarowe, nieco odczłowieczone.

Dychotomia dobro-zło, lepsze-gorsze nie przebiega jasno jeżeli chodzi o świat zwierząt i ludzi. Pan Pelikan, rezygnując dobrowolnie z bycia człowiekiem, mówi o śmierci i pamięci. Mówi, że zwierzęta nie umierają nigdy, bo nie są tego świadome, ale nie pamiętają, niestety, tego co dobre i wzniosłe w ich życiu, np. przyjaźni.

Odpowiedzialność oraz koszty, jakimi jest ona obciążona. Emil zachowuje się bardzo odpowiedzialnie wobec wielkich problemów życiowych: rozwodu rodziców, nowej partnerki ojca, jeśli chodzi o opiekę nad roślinką i nad Panem Pelikanem. Przed wyjazdem na wieś, troszczy się o zastępczą opiekunkę, mianuje nią Elsę. Jednak kwestia roztaczania opieki nad Panem Pelikanem i ukrywania jego prawdziwej tożsamości zmusza Emila do łamania zakazów społecznych (ucieczka z zoo, wanna w pokoju) i utrzymywania kłopotliwej tajemnicy przed matką i Elsą.

Film Pelikan stanowi doskonały materiał wzorcotwórczy wskazujący na właściwe wykorzystanie słowników i encyklopedii, ale także materiałów prasowych, książek i komiksów. Po pierwsze, Pan Pelikan z książek uczy się wiedzy o świecie ludzi. Po drugie, Emil właśnie z ilustrowanych leksykonów zwierząt i fachowych książek ornitologicznych zdobywa wiedzę o świecie ptaków.

Edukacja Pana Ptaka, prowadzona przez jego młodego przyjaciela Emila, umożliwia także i widzom przyjrzenie się poszczególnym wytworom kultury i cywilizacji. Bohaterowie odwiedzają różne miejsca związane z kulturą, sztuką i rozrywką. W kinie Pan Pelikan uczy się, co to jest film. W teatrze poznaje tajniki przedstawienia scenicznego. W wesołym miasteczku poznaje smak zabawy. W muzeum przyrodniczym zaś ma szansę zapoznać się z różnymi gatunkami zwierząt (które zresztą zna ze środowiska naturalnego).

Dziecięcy bohaterowie filmu rozpoznają w Panu Pelikanie postać pozytywną, z równym prawem do egzystencji, starają mu się pomagać i chronić go przed światem dorosłych, którzy nie mogą zrozumieć, że choć jest ptakiem, jest także dobrym człowiekiem. Emil w sytuacji kryzysowej (zamknięcie Pana Pelikana do ZOO) pomaga mu w ucieczce na wolność, w czym objawia swoją wrażliwość na krzywdę innych i konieczność pomocy potrzebującym.

Prawdomówność. Choć matka chłopca zafrasowana problemami osobistymi i zawodowymi nie wierzy synowi, on zawsze dzieli się z nią swoimi największymi fantazjami, które koniec końców okazują się prawdą: obraz Pana Pelikana zjadającego żywą rybę, obraz mewy rzucającej Pelikanowi pożywienie.

Pozytywy utrzymania wzajemnych kontaktów sąsiedzkich dobrze ilustruje bal dla mieszkańców małego osiedla, urządzony z okazji zakończenia lata, a organizowany przez jednego z lokatorów. Ta forma wzajemnej integracji sąsiedzkiej nie jest dziś w Polsce popularna, jednak warto zauważyć, że jeszcze w okresie międzywojennym biesiadowanie w gronie sąsiedzkim na dziedzińcu kamienicy było normalnym zwyczajem. Być może warto zastanowić się z uczniami, co wpłynęło na rozluźnienie relacji sąsiedzkich w Polsce, a filmowy bal przedstawić jako formę prawidłowych relacji koleżeńsko-sąsiedzkich.

Przyjaźń pomiędzy rówieśnikami (Emil i Elsa) oraz pomiędzy dziećmi i dorosłymi (Emil, Elsa i Pan Pelikan). Filmowy opis wzajemnych relacji pomiędzy poszczególnymi członkami społeczeństwa wskazuje dzieciom, na czym polega przyjaźń oraz nakreśla jej podstawowe składowe: wzajemne zaufanie, dochowywanie tajemnicy, obustronna pomoc, podobne zainteresowania.

Film propaguje wychowanie proekologiczne, gani zaś chuligaństwo i zachowania niepożądane wśród młodych ludzi. Emil, młody bohater filmu zostaje zganiony przez swoją przyjaciółkę Elsę, gdy w przypływie złości (z powodu braku listu od ojca) próbuje przewrócić śmietnik. Dziewczynka uświadamia chłopcu, do czego służą poszczególne pojemniki na odpady (segregacja śmieci). Ponowne zwrócenie uwagi, tym razem przez Pana Pelikana, uświadamia Emilowi, że jego zachowanie było naganne i chuligańskie.

Film propaguje pozytywne nastawienie do wszystkich gatunków zwierząt, przede wszystkich zaś do ptaków (przyjaźń Emila z Panem Pelikanem, w kontraście cicha wojna dozorczyni z ptakami, jej alergia na te zwierzęta). Fabuła filmu informuje dzieci i młodzież o zwyczajach panujących wśród ptaków, ze szczególnym uwzględnieniem pelikanów. Uczeń dowiaduje się, czym odżywiają się zwierzęta oraz jakie mają swoje „ptasie” zwyczaje.

Film spełnia wzorcotwórczą funkcję, wskazując różnorakie możliwości poszerzania wiadomości na interesujący temat (ornitologia) oraz staje się dla młodych widzów przewodnikiem po kolejnych etapach „intuicyjnego” i „kulturowego” poznawania świata (Pan Pelikan uczy się ludzkich zachowań od Emila, od innych ludzi, ale i z książek, edukacji muzealnej, oraz bezpośredniego doświadczania otoczenia).

W filmie wyraźnie przedstawione zostały wartości istotne w wychowaniu młodego człowieka, przede wszystkim zaś: uczciwość, wiarygodność, odpowiedzialność, wytrwałość, szacunek dla innych ludzi, ciekawość poznawcza, kultura osobista.

Akcja filmu rozgrywa się w czasie jednego roku kalendarzowego, od lata do lata. Pan Pelikan przeżył więc jako człowiek jeden cały „cykl”, jakim operują ludzie i doświadczył: miłości, przyjaźni, akceptacji, odrzucenia, strachu, niechęci. Przeszedł w tempie ekspresowym cały cykl życia i doświadczenia – od narodzin do śmierci.

Obecne w filmie motywy funkcjonujące w kulturze

Od czasów średniowiecza pelikan był symbolem najwyższego poświęcenia i ofiary, był przedstawiany jako karmiący dzieci własną krwią; w ujęciu chrześcijańskim symbolizuje krew Chrystusa. Jest także znakiem miłości rodzicielskiej (tu: relacja Pan Pelikan – Emil).

Motyw cykliczności odradzania się przyrody. Cztery pory roku.

Nawiązanie do „Brzydkiego Kaczątka” Hansa Christiana Andersena (Pan Pelikan jako Inny, szukający swojego miejsca w społeczeństwie, tak jak łabędź szukał akceptacji wśród kaczek).

W filmie wykorzystano fragment „Jeziora Łabędziego” Piotra Czajkowskiego.

W filmie wykorzystano fragmenty poezji Edgara Alana Poe’go.

Nawiązanie do sceny ataku ptaków z filmu Alfreda Hitchcocka.