Krótka informacja o filmie

Katyń”, jedno z najbardziej osobistych filmów Andrzeja Wajdy, dopełnia rozpoczętą przez „mistrza” misję filmowego ukazania najważniejszych wydarzeń z historii Polski. W przystępny dla współczesnych widzów, na tle historii rodzinnej, autor przedstawia zbrodnię katyńską popełnioną na polskich oficerach i żołnierzach wykonaną na rozkaz Stalina. Film warto zaprezentować uczniom ze względu na jego edukacyjny wymiar oraz pamięć polskiej inteligencji.

Związki z podstawą programową

Język polski

Zakres podstawowy

Analiza i interpretacja tekstów kultury. Uczeń:

• Prezentuje własne przeżycia wynikające z kontaktu z dziełem sztuki;
• Określa problematykę utworu;
• Rozpoznaje w utworze sposoby kreowania świata przedstawionego i bohatera – narracja, fabuła, akcja;
• Wskazuje zastosowane w utworze środki wyrazu artystycznego i ich funkcje;
• Wykorzystuje w interpretacji elementy znaczące dla odczytania sensu utworu (np. słowa-klucze, wyznaczniki kompozycji);
• Wykorzystuje w interpretacji utworu konteksty (np. literackie, kulturowe, filozoficzne, religijne);
• Porównuje funkcjonowanie tych samych motywów w różnych utworach literackich;
• Odczytuje treści alegoryczne i symboliczne utworu.

Wartości i wartościowanie. Uczeń:

• Dostrzega obecne w utworach literackich oraz innych tekstach kultury wartości narodowe i uniwersalne
• Dostrzega w świecie konflikty wartości oraz rozumie źródła tych konfliktów.

Mówienie i pisanie. Uczeń:

• Tworzy dłuższy tekst pisany lub mówiony ( recenzja, referat) zgodnie z podstawowymi regułami jego organizacji, przestrzegając zasad spójności znaczeniowej i logicznej.

Świadomość językowa. Uczeń:

• Operuje słownictwem z określonych kręgów tematycznych (na tym etapie rozwijanym i koncentrującym się przede wszystkim wokół tematów: Polska, Europa, świat – współczesność i przeszłość; kultura, cywilizacja, polityka).

Teksty kultury:

• Wybrane filmy z twórczości polskich reżyserów (np. Krzysztofa Kieślowskiego, Andrzeja Munka, Andrzeja Wajdy, Krzysztofa Zanussiego).

Zakres rozszerzony:

Analiza i interpretacja tekstów kultury. Uczeń:

• Wskazuje związki między różnymi aspektami utworu (estetycznym, etycznym i poznawczym).
• Dostrzega przemiany konwencji i praktykę ich łączenia (synkretyzm konwencji i gatunków).
• Rozpoznaje aluzje literackie i symbole kulturowe (np. biblijne, romantyczne) oraz ich funkcję ideową i kompozycyjną, a także znaki tradycji.

Historia

II wojna światowa. Uczeń:

• Ocenia konsekwencje zawarcia paktu Ribbentrop-Mołotow.

Ziemie polskie pod dwiema okupacjami. Uczeń:

• Porównuje cele i metody polityki niemieckiej i radzieckiej w okupowanej Polsce.

Rozwój zainteresowań i pożądanych umiejętności uczniów

Pomysły na zajęcia filmowe, proponowane metody pracy z filmem

Dyskusja, rozwiązywanie problemu w zespole, ćwiczenia redakcyjne.

Film przedstawia szerokie, zgodnie z udokumentowanymi przez historyków faktami, spojrzenie na „sprawę katyńską”. Zawiera wiele szczegółów, np. reakcja Krakowa na wieść o zbrodni, listy katyńskie, losy dokumentów znalezionych przy ciałach, hitlerowskie i radzieckie dokumenty z miejsca zbrodni, a także cenne uogólnienia; bohaterowie to osoby reprezentujące losy ofiar i ich rodzin w ogóle, a nie konkretne postacie historyczne.

Czy uproszczona historia, operująca schematem może być dziełem sztuki?

Czy współczesny widz identyfikuje się z bohaterami? Wstępny pomysł reżysera, by bohaterowie nosili imiona aktorów.

Od Katynia do współczesności. Zbrodnie przeciwko ludzkości.

Historia i teraźniejszość: pojednanie czy wrogość? Czy wybaczyć to znaczy zapomnieć? Gest prof. W. Bartoszewskiego, byłego więźnia obozu koncentracyjnego, który wyciąga do swoich oprawców rękę w geście pojednania.

Film fabularny: dzieło historyczne czy fikcja? Prawda czy jej interpretacja?

„Ojczyzna” i „wolność”: wartość czy banał? Znaczenie słów w przeszłości i dzisiaj.

Tropy interpretacyjne, w tym zagadnienia filmoznawcze

Tragiczne losy polskich oficerów i ich rodzin w czasie sowieckiego totalitaryzmu na podstawie powieści Andrzeja Mularczyka „Katyń. Post mortem”.

Historia indywidualnego cierpienia opowiedziana w perspektywie kobiecego doświadczenia. Losy niezłomnych kobiet czekających na ojców, mężów, synów i braci biorących udział w walce z komunistycznym agresorem.

Miłość, wierność, bezgraniczna wiara w szczęśliwy powrót. Obrona honoru  i niezachwiane wartości rodzinne. Złudzenia a brutalna rzeczywistość.

Obraz filmowy wobec prawdy historycznej. Zamordowanie polskich oficerów przez NKWD. Rozliczenie wieloletniego kłamstwa, które miało wymazać z pamięci Polaków jej bohaterów.

Wieloletnie milczenie i obnażenie historycznego kłamstwa. Rozkaz Józefa Stalina i wkroczenie 17 września 1939 r. oddziałów Armii Czerwonej na ziemie polskie Odkrycie przez Niemców masowych grobów w lasach katyńskich (1943 r.)

Polskie dylematy po 1945 r. Przywołanie kontekstów z „Popiołu i diamentu”. Przekrój postaw i różnych reakcji. Narzucony ustrój – odmienne postawy wobec sowieckich najeźdźców i powojennej rzeczywistości. Agnieszka, siostra zamordowanego Porucznika Pilota, która nie potrafi znieść kłamstwa o zbrodni.

Rozdwojenie i bolesny kompromis dyrektorki gimnazjum. Dramat ocalałego oficera, Jerzego, Porucznika 8. Pułku Ułanów w Krakowie, który po wojnie wstępuje do Ludowego Wojska Polskiego.

Portret Generała wychowanego w duchu patriotyzmu, dla którego podstawowymi wartościami były honor, godność i ojczyzna. „Oficer nie składa broni przed wrogiem, a jedynie przed samym sobą”. Znaczenie autorytetu dowódcy dla przyszłych postaw szeregowych żołnierzy.

Zestawienie „Katynia” z „Tatarakiem” jako przykład dwóch różnych typów kina uprawianych przez Andrzeja Wajdę. Dwa odmienne spojrzenia: epicki i intymny w perspektywie historii i spraw ostatecznych.

„Katyń” jako przykład metody Andrzeja Wajdy, polegającej na wyjściu od faktu historycznego i poddaniu go daleko idącej kreacji artystycznej.

Artystyczna wypowiedź Wajdy o osobistym doświadczeniu i śmierci ojca w lasach katyńskich. Watek autobiograficzny – filmowe losy Tura.

Film dokumentalny jako instrument propagandy. Manipulacja komentarzem odautorskim w filmach pokazujących materiały o zbrodni katyńskiej prezentowane Generałowej przez Niemców i Sowietów.

Język filmu – język emocji. Wymowna i wstrząsająca sekwencja egzekucji.

Rzeczywistość przedstawiona w kostiumie historycznym. Odtworzone z pietyzmem kostiumy (Magdalena Biedrzycka) i scenografia (Małgorzata Dipont) przez duet, który później spotka się również m.in. w „Rewersie” w reż. Borysa Lankosza.

Obecne w filmie motywy funkcjonujące w kulturze

Przywołanie kontekstu literackiego. Motyw Antygony, która walczy o zachowanie pamięci brata i prawdę o zbrodni katyńskiej.