Przebieg lekcji

Propozycje metodyczne

I.              Film, który trzeba zobaczyć

Za mało dbamy o swoją historię. Jesteśmy na końcu w sprawach, którymi mamy obowiązek się szczycić. (Sławomir Grünberg)

1. Pracę uczniów nad filmem Karski i władcy ludzkości warto zacząć od zadania domowego i skorzystać z modelu lekcji odwróconej. Skuteczność tej metody potwierdzona jest przez naukowe teorie dotyczące nauczania wyprzedzającego i współczesnej wiedzy o tym, jak ludzie się uczą.

Uczniowie, podzieleni na grupy, przygotowują przed lekcją prezentacje związane z Janem Karskim i filmem Sławomira Grünberga (mogą mieć one postać WebQuestów – projektów zrealizowanych przez uczniów na podstawie instrukcji oraz wykazu źródeł internetowych, opracowanych wcześniej przez nauczyciela), a następnie efekty swojej pracy przedstawiają na zajęciach.

Przykładowe tematy prezentacji:

Grupa 1. – Sławomir Grünberg o Janie Karskim i swoim filmie

Grupa 2. – Najważniejsze fakty z biografii polskiego kuriera

Grupa 3. – To warto przeczytać… Książki o Janie Karskiem

Grupa 4. – Prezentacja stron internetowych poświęconych Janowi Karskiemu

Grupa 5. – Portret Jana Karskiego w tekstach kultury – filmie, komiksie, teledysku

…

2. Dobrym sposobem, wprowadzającym do pracy nad filmem i przygotowującym uczniów do dyskusji, są techniki:

•  graffiti

Najbardziej zdziwiło mnie	Najbardziej zainteresowało mnie	Jeszcze raz wrócę do …	Nie zrozumiałem
Z jakimi pytaniami pozostawił Cię ten film?   Gdybyś miał możliwość spotkania się z reżyserem (bohaterem) filmu, co byś mu powiedział?

• fiszka

Tytuł filmu ………                             Reżyser……
Pytania, jakie nasunęły Ci się po obejrzeniu filmu.
Główne problemy, które podejmuje reżyser.
Te problemy są wciąż aktualne.
Ta wypowiedź Jana Karskiego zapisała się w mojej pamięci.

3. Układanie pytań do filmu to skuteczny sposób doskonalenia uczniowskich umiejętności odbioru oraz analizy i interpretacji tekstu kultury.

Wielu recenzentów filmu Karski i władcy ludzkości podkreśla jego walory poznawcze, które można oceniać zarówno poprzez pryzmat wiedzy historycznej, jak i filozoficznej, psychologicznej i społecznej. W związku z tym, uczniowie, pracując w małych grupach lub parach, mogą zastanawiać się:

·         Jakie pytania natury filozoficznej(etycznej) odnajdujemy w filmie Sławomira Grünberga?

·         Jakie pytania psychologiczne stawia ten film?

·         O co w związku z tym filmem mógłby zapytać się historyk (lub biograf Jana Karskiego)?

·         Jakie pytania dotyczące filmu postawiłby Sławomirowi Grünbergowi filmoznawca?

Pytania, zapisane na arkuszu papieru, warto zawiesić w widocznym miejscu w klasie. Być może kolejne zajęcia poświęcone filmowi o Janie Karskim pozwolą na niektóre z nich odpowiedzieć.

II.            Czy na pewno nieudana misja?

Pragnę przede wszystkim przedstawić Karskiego temu widzowi, który jeszcze go nie zna i o nim nie słyszał. Chcę go również przedstawić tym, którzy o Karskim wiedzieli, ale piszą o nim często w kontekście „misji niespełnionej”. Chcę, żeby poprzez ten film dowiedzieli się, że są w błędzie. (Sławomir Grünberg)

1. Na czym polegała misja Karskiego? Dlaczego świat bał się wówczas mówić o Zagładzie? Jak na raport Karskiego zareagował rząd polski w Londynie, a jak „władcy ludzkości”? O czym świadczy fakt, że informacje o Holokauście, przemycone przez Karskiego na Zachód i do Stanów Zjednoczonych znalazły się wówczas na 16. stronie „New York Timesa”?
A może misja Karskiego była spóźniona? (Gdy Karski wszedł do warszawskiego getta z 450 tys. ludzi pozostało 70 tys.)

Elie Wiesel (laureat pokojowej Nagrody Nobla) powiedział „Żydzi nikogo nie obchodzili. Opuszczono ich. Świat wiedział i zachowywał milczenie”. Czy w filmie Karski i władcy ludzkości znajdziesz argumenty uzasadniające to stwierdzenie? Jakie?

Ustalenie z uczniami, co rozumiemy przez słowo misja w przypadku bohatera filmu. Czy dyskutujemy o misji w węższym znaczeniu, rozumianej jako zadania kurierskie podejmowane przez Karskiego w czasie wojny? Czy myślimy o misji szerzej? Jest nią wtedy niezwykłe i bogate polskiego kuriera, o którym Bill Clinton (student Jana Karskiego) napisał: „Ci, którzy znali Jana Karskiego, nigdy go nie zapomną, a jego przesłanie będzie drogowskazem dla wszystkich, którzy umiłowali wolność przez wiele następnych lat”. Warto również przypomnieć uczniom, że Jan Karski otrzymał wiele prestiżowych wyróżnień – uhonorowano go między innymi tytułem Sprawiedliwego wśród Narodów Świata, wiele uczelni polskich i zagranicznych przyznało mu doktoraty honoris causa, został kawalerem Orderu Orła Białego i honorowym obywatelem Izraela. Ponadto amerykański tygodnik „Newsweek” uznał Jana Karskiego za jedną z najwybitniejszych postaci, a jego wojenną misję określił jako jeden z moralnych kamieni milowych cywilizacji dwudziestego stulecia.

2. To, czy misja Karskiego zakończyła się niepowodzeniem, czy też przyniosła dobre skutki, można przedyskutować w klasie, wykorzystując:

• metodę sześciu myślowych kapeluszy de Bono (projektem takiej lekcji jest scenariusz – Jan Karski w filmie Sławomira Grünberga – heros przekraczający ludzkie ograniczenia, wzór moralny dla przyszłych pokoleń, bohater naznaczony tragizmem?)
• debatę oksfordzką (Istotą debaty jest dyskusja nad wyraziście sformułowaną tezą. Debatują przeciwnicy tezy oraz jej obrońcy. Debacie przewodniczy marszałek, który czuwa nad przebiegiem dyskusji i udziela głosu na przemian poszczególnym stronom. Do dyskusji może się włączyć również publiczność, która ma prawo zadać pytania debatującym.)

III.           Człowiek moralny w niemoralnych czasach

Karski może stać się wzorem do naśladowania. Młodzi ludzie z natury rzeczy poszukują sensu życia i właściwych wzorców moralnych, a film, który proponujemy, ma pokazać, że warto sobie stawiać […] pytanie: „Czy jako jednostka jestem w stanie zmienić świat?” (Sławomir Grünberg)

1. Bohater-wzór

Tyle wiemy o sobie, ile nas sprawdzono. (Wisława Szymborska)

Co to są wartości moralne? Dlaczego życie człowieka powinno być podporządkowane wartościom moralnym? Jakie sytuacje weryfikują istnienie wartości moralnych?

Jakie wartości moralne były ważne dla Karskiego? W jaki sposób bohater potwierdził ich ważność w swoim życiu?

Czy Karski może być wzorem do naśladowania dla młodych ludzi? Poszukajcie uzasadnienia dla swojego zdania, odwołując się do filmu.

2. Antybohaterski bohater (prof. Szymon Rudnicki UW)

• W jaki sposób Sławomir Grünberg sportretował swojego bohatera?
• Prof. Szymon Rudnicki zwraca uwagę na trzy elementy, które kształtowały Jana Karskiego jako człowieka i determinowały jego działania. Są nimi: wiara, państwowość, empatia. Co kryje się za tymi pojęciami? Czy spostrzeżenie to można uzasadnić, odwołując się do filmu Sławomira Grünberga?
• Jaki paradoks kryje się w sformułowaniu antybohaterski bohater? Czy to określenie jest, Waszym zdaniem, trafne w stosunku do Karskiego? Dlaczego?

3. Jan Karski: Bond, który płacze (Tadeusz Sobolewski)

• Karski jak Bond – czy takie porównanie jest uprawnione? Co wynika z zestawienia tych dwóch bohaterów? Co ich łączy, co ich dzieli?

IV.          Sztuka, która budzi emocje

U ciebie wszystko ostre, słychać uderzenie kości o bruk, turkot kół. Czuję ból, strach, patrząc na tę scenę. (Paweł Smoleński w rozmowie ze Sławomirem Grünbergiem)

Kto i jak opowiada na ekranie historię? Co stanowi podstawową narrację filmu? Z jakich perspektyw został ukazany główny bohater? Co wnoszą do filmu te partie, w których inni wypowiadają się o Karskim i jego misji?

W jaki sposób łączenie różnych kodów (struktur) filmowych (dokumentu i animacji) wpłynęło na kształt filmu? Jaką funkcję spełniają w filmie fabularyzowane sceny realizowane techniką animacji, materiały archiwalne, wywiady? Czy to łączenie różnych form wypowiedzi wzbogaca filmowy przekaz?

Czy można w przypadku tego filmu mówić o nowatorskiej formule?

Co oznacza tytuł filmu? Jaki ma charakter? Dosłowny, metaforyczny, symboliczny, ironiczny?

Czego ten Was ten nauczył? Co Wam uświadomił? Jakie przesłanie odnajdujecie w filmie? Jakie emocje budzi ten film? Na czym polega uniwersalizm historii opowiedzianej w filmie?

Sławomir Grünberg swoje zamiłowanie do zawodu filmowca uzasadniał osobistym przekonaniem, że film posiada ogromną siłę i potrafi „zmienić świat.

Czy Waszym zdaniem film potrafi „zmienić świat”? W jaki sposób? Co może zmienić film Karski i władcy ludzkości?

V.           Konteksty

1. …niech cały świat się dowie o bohaterze, co Jan Karski się zowie
A stanie się tak, dzięki pierwszemu na świecie RAPOWI Biografia Bohatera (z tekstem Oskara Śliwińskiego), który nagrano w ramach projektu Klub Kuriera.

Klub Kuriera – powstał z inicjatywy pracowników Centrum Dialogu im. Marka Edelmana w Łodzi w lutym 2013 r. W założeniu miał stać się miejscem grupującym młodych ludzi zainteresowanych poznawaniem historii w sposób bezpośredni u jej źródeł. Inspiracją pomysłu była przypadająca w 2014 r. setna rocznica urodzin Jana Karskiego. Młodzież z Klubu Kuriera odbyła podróże szlakiem misji Jana Karskiego do Izbicy Lubelskiej i Bełżca, przeszła szlak kurierów beskidzkich, odwiedziła muzeum Armii Krajowej w Krakowie i odbyła spacer po terenie getta warszawskiego. Młodzi „KURIERZY” przeprowadzili wywiady ze świadkami historii: Ocalałymi z Litzmannstadt Getto, swoimi bliskimi i sąsiadami. Brali udział i sami prowadzili grę miejską. Członkowie Klubu zobowiązali się nieść ze sobą przekaz bazujący na prawdzie, tolerancji i wiedzy. Chcą być współczesnymi emisariuszami rozwijającymi i kontynuującymi dziedzictwo wyjątkowego człowieka – legendarnego emisariusza Jana Karskiego z Łodzi.

2. Projekty edukacyjne

Dobrzy ludzie w czasach zła – projekt realizowany przez Centrum Edukacji Obywatelskiej poświęcony Januszowi Korczakowi, Irenie Sendlerowej i Janowi Karskiemu. Materiały edukacyjne, dotyczące tego projektu, w postaci scenariuszy zajęć z uczniami można znaleźć na stronie http://www.ceo.org.pl/sites/default/files/news-files/dobrzy_ludzie_publikacja.pdf

Wartościowe materiały edukacyjne o Janie Karskim są również zamieszczone na stronie Muzeum Historii Polski: Jan Karski – pakiet edukacyjny http://karski.muzhp.pl/;

Jan Karski. Niedokończona misja http://jankarski.muzhp.pl/

Bibliografia

Szymon Rudnicki, Jan Karski-atybohaterski bohater
http://cdn.jankarski.net/files/szymonrudnicki-antybohaterski-bohater.pdf

Maciej Kozłowski, Czy na pewno nieudana misja? http://cdn.jankarski.net/files/maciejkoz–owski-czy-na-pewno-nieudana-misja.pdf

Kości walą o bruk getta. (Ze Sławomirem Grünbergiem rozmawia Paweł Smoliński) w: „Gazeta Wyborcza”, Magazyn Świąteczny, 25-26 kwietnia 2015, s 17-18
http://wyborcza.pl/1,75410,17721860,Jan_Karski__Bond__ktory_placze__Nowy__swietny_film.html

Materiały edukacyjne o filmie zamieszczone na stronie http://www.kinonh.pl/pliki/Karski.pdf