Mały tramp kontra złoty cielec – o chaplinowskim śmiechu przez łzy w filmie „Gorączka złota”

Aleksandra Bajger

Nauczycielka języka polskiego. III LO im. M.Kopernika w Kaliszu.

Cele lekcji

W trakcie zajęć uczniowie:

  • Zdobywają wiedzę o czasach „gorączki złota”
  • Poznają cechy stylu Chaplina
  • Stosują pojęcia tragikomizm, śmiech przez łzy do opisu i analizy dzieł
  • Wzbogacają zasób słownictwa i frazeologii w połączeniu ze słowami „złoto”, „złoty”
  • Doskonalą umiejętność świadomego, krytycznego odbioru i analizy dzieła filmowego
  • Charakteryzują bohatera filmu
  • Ćwiczą umiejętność współpracy w grupie
  • Doskonalą umiejętność dyskusji i prezentowania swojego stanowiska

Czas pracy

2 godziny lekcyjne

Środki dydaktyczne

  • Film „Gorączka złota” w reżyserii Charliego Chaplina
  • Słownik frazeologiczny języka polskiego
  • Laptop i rzutnik – zdjęcia Chaplina, związki frazeologiczne, tabela
  • Arkusze papieru, markery

Formy pracy

  • Praca w grupach
  • Praca samodzielna, indywidualna
  • Praca z całą klasą

Metody pracy

  • Aktywizujące: burza mózgów, dyskusja
  • Elementy heurezy

Przebieg lekcji

Lekcję poprzedza obejrzenie i ocenienie filmików zrealizowanych w ramach pracy domowej.

Uczniowie nadal pracują w grupach, które powstały na poprzedniej lekcji.

Prosimy uczniów o uważne przeczytanie tematu lekcji, a następnie objaśnienie wyrażenia „złoty cielec” (bogactwo, złoto).

Pytamy o stosunek ludzi do wartości, jaką jest pieniądz, złoto. Czy stosunek ten się zmienia? Od kiedy ludzkość lubi pieniądze?

W myśl refleksji, że język jest obrazem świata pytamy o frazeologię, powiedzenia, tytuły związane ze słowem „złoty”, „złoto”. Zapisujemy na tablicy kilka przykładów, a dłuższe listy z przygotowanymi wcześniej frazeologizmami rozdajemy grupom i prosimy o podanie znaczeń. Wygrywa ta grupa, która w ciągu pięciu minut zapisze ich najwięcej.

Przykładowa lista frazeologizmów: „czarne złoto”; „moje złoto”; „szczere złoto”; „brzęk złota”; „góra złota”; „żyła złota”; „na wagę złota”; „złoto, nie człowiek”; „złote serce”; „złota dziewczyna”; „mowa srebrem, milczenie złotem”; „nie wszystko złoto, co się świeci”; „złote czasy” – u W. Allena „Złote czasy radia”; „obiecywać złote góry”; „złoty interes”; „złote jabłko”; „kura znosząca złote jajka”; „złota jesień”; „trzymać kogoś w złotej klatce”; „złota księga”; „wyryć coś złotymi literami”; „złota myśl”; „złoty środek”; „Golden eye”, itd.

Następnie prosimy o zinterpretowanie tytułu filmu „Gorączka złota” (żądza zdobycia bogactwa, posiadania złota).

Wyjaśniamy kontekst historyczny, korzystamy z internetu lub przygotowanego materiału. (Klondike 1897-1903 – okres historyczny – gorączka złota przyczyną zasiedlenia nowych terenów Ameryki Północnej i Australii, migracji ludności, powstawanie miasteczek prawa i bezprawia, osad obsługujących poszukiwaczy, itd.).

Przechodząc do analizy filmu, prosimy wybranego ucznia o odczytanie fragmentu autobiografii Chaplina na temat genezy „Gorączki złota”.

„Mogłem teraz nakręcić moją pierwszą komedię dla United Artists i pragnąłem przewyższyć sukces „Brzdąca” (…), ale nic nie przychodziło mi do głowy. Wreszcie pewnego niedzielnego rana (…) siedziałem z Douglasem po śniadaniu, oglądając przez stereoskop różne widoki. Niektóre z nich były z Alaski i Klondike: jeden przedstawiał przełęcz Chilkoot z długim szeregiem poszukiwaczy złota wspinających się na oblodzoną górę oraz napisem na odwrocie odmalowującym trudy i znoje, które musieli wycierpieć. (…) Natychmiast zaczęły mi napływać pomysły i sytuacje komediowe i chociaż nie miałem fabuły, jej zarys zaczął się krystalizować. Paradoksalną rzeczą przy tworzeniu komedii jest to, że tragizm pobudza do śmieszności, przypuszczam bowiem, że śmieszność jest podstawą wyzwania; musimy śmiać się wobec naszej bezradności wobec siły przyrody – albo oszaleć. Czytałem książkę o wyprawie Donnera, która zbłądziła w drodze do Kalifornii i utknęła w śniegach w górach Sierra Nevada. Ze stu sześćdziesięciu pionierów ocalało zaledwie osiemnastu, z których większość konała z głodu i zimna. Jedni dopuścili się kanibalizmu, zjadając swoich umarłych, inni przypiekali swoje własne mokasyny, aby oszukać głód. Z tej strasznej tragedii wysnułem jedną z najśmieszniejszych scen. Nękany głodem gotuję swój but i zjadam go, wysysając gwoździe, jak gdyby były kosteczkami wybornego kapłona, oraz pochłaniam sznurowadła niczym spaghetti. W tym delirium głodu mój towarzysz, przeświadczony, że jestem kurą, chce mnie zjeść.

Przez sześć miesięcy obmyślałem całą serię sekwencji komediowych i zacząłem kręcić bez scenariusza, czując, że fabuła wyrośnie z komediowych zagrań i sytuacji (…).

Premiera „Gorączki złota” odbyła się w Strand Theatre w Nowym Jorku i byłem na niej obecny. Od pierwszej sceny filmu, w której wesoło okrążam przepaść, nieświadom, że za mną idzie niedźwiedź, publiczność wyła i klaskała. Wśród śmiechu odzywały się sporadyczne brawa aż do samego końca filmu. Później Hiram Abrams, kierownik działu sprzedaży United Artists, podszedł i uściskał mnie.

– Charlie, gwarantuję, że to przyniesie co najmniej sześć milionów dolarów – powiedział, i tak też się stało.”

Charlie Chaplin, „Autobiografia”, Wydawnictwo Dolnośląskie, Wrocław,
s. 276 – 277.

Analizujemy drugą część tematu lekcji – wyrażenie „śmiech przez łzy”, wykorzystując podkreślone zdania w cytowanym fragmencie „Autobiografii” Chaplina.

Uczniowie wskazują na obecność tragizmu i komizmu w dwóch rodzajach – sytuacji i charakterów; komizm słowa nieobecny ze względu na brak dialogów – kino nieme.

Rozdajemy grupom uczniów puste tabelki, które wypełniają zgodnie z poleceniem: Wymieńcie elementy komiczne i tragiczne obecne w filmie; posłużcie się uogólnieniami i konkretnymi przykładami.

Po zakończeniu prac w grupach prezentujemy slajd z wypełnioną już tabelą, uczniowie porównują, coś dodają, nie muszą nic dopisywać, ponieważ chodzi tylko o to, aby dostrzegli tragikomizm i kilka jego elementów.

Tragizm Komizm
  • Np. a) Mały Tramp w biednym, zniszczonym ubraniu, niemodnym meloniku, za dużych butach,
  • b) ma kredowo bladą cerę, żywe oczy, grube czarne brwi, co wyraża smutek,
  • c) jest słaby – krzyżuje nogi i splata dłonie, kuli się, niewinnie uśmiecha,
  • d) narażony na niebezpieczeństwo, chatka się chwieje nad przepaścią,
  • e) wyśmiewany, izolowany, samotny poszukiwacz złota,
  • f) mały człowieczek zdominowany przez mężczyzn barczystych, brodatych o krzaczastych brwiach i wyłupiających oczy,
  • g) przeżywa nieszczęśliwą miłość, zawód miłosny, Georgia nie przyszła na spotkanie,
  • h) jest głodny,
  • i) ma marzenia, ale owe przerywniki podkreślają jedynie nędzę włóczęgi, itp.
  • a) Mały Tramp w za ciasnym ubraniu,
  • b) nie widzi niedźwiedzia, nie zdaje sobie sprawy z zagrożenia, chatka się chwieje nad przepaścią, bohater zjeżdża w różne strony, ocala go przypadek – slapstick,
  • c) ma poczucie humoru, robi miny – vis comica,
  • d) jest sprytny, skutecznie unika niebezpieczeństw,
  • e) jest nierozumiany przez otoczenie, wzbudza śmiech, naiwny,
  • f) odnajduje złoto, staje się bogaty,
  • g) film kończy się happy endem nieprawdopodobnym jak w bajce,
  • h) baśniowy świat – realność miesza się z fantazją (halucynacje z głodu – człowiek – kurczak),
  • i) gagi – uczta ze starych butów, itp.

Omawiamy tabelkę, zastanawiamy się , co stanowi o swoistym stylu i poetyce filmów Chaplina. Dlaczego „Gorączka złota” zarobiła sześć milionów dolarów i stała się żyłą złota, podobnie jak inne filmy tego autora? (Np.: tragikomizm, wzruszenie, współczucie, złożone emocje, pełnia doznań, śmiech jako destrukcja i katharsis. W zakresie formy – gagi, które przeszły do historii kina, wyrazisty bohater – najbardziej znany kostium bohatera i jego rozpoznawalna charakteryzacja; fizyczna ruchliwość Charliego, zręczność, inteligencja ciała. Chaplin inspiracją dla współczesnych reżyserów, m.in. Woody’ego Allena).

Praca domowa

Zaprezentuj swoje stanowisko na temat opinii: „Chaplin to największy filozof i najwspanialsza istota ludzka naszych czasów” [I. Goll, „Pochwała Charlotta”, cytuję za: T. Majewski, „Dialektyczne feerie. Szkoła frankfurcka i kultura popularna”, Wydawnictwo Officyna, Łódź 2011, s. 89.]. Przygotuj krótką wypowiedź ustną.

tytuł: „Gorączka złota”
gatunek: komedia, melodramat, romans
reżyseria: Charles Chaplin
produkcja: USA
rok prod.: 1925
Wróć do wyszukiwania