Cele lekcji

Uczeń:

• doskonali umiejętność wyszukiwania i selekcjonowania informacji;
• zdobywa informacje dotyczące zróżnicowania fauny ziemskiej;
• zapoznaje się ze specjalistycznym słownictwem służącym opisywaniu fauny Ziemi (gromada, gatunek etc.);
• utrwala wiadomości dotyczące położenia i nazw poszczególnych kontynentów;
• rozwija kompetencje w zakresie posługiwania się mapą;
• doskonali umiejętność pracy ze słownikiem;
• rozwija umiejętność posługiwania się internetem;
• doskonali zdolność prezentacji własnych spostrzeżeń;
• uczy się logicznego argumentowania;
• stosuje zasady obowiązujące w dyskusji;
• rozwija umiejętności związane z komunikacją międzyludzką i partnerstwem

Przebieg lekcji

Przed zajęciami uczniowie zapoznają się z filmem „Fantastyczne zwierzęta i jak je znaleźć”. Nauczyciel prosi uczniów o sporządzanie w trakcie seansu notatek dotyczących występujących w nich fantastycznych zwierząt, ich wyglądu i zachowania.

Nauczyciel rozpoczyna lekcję. Informuje o jej celach i zapisuje temat na tablicy. Prosi, aby uczniowie w trakcie trwania zajęć korzystali tylko i wyłącznie z obserwacji poczynionych w trakcie seansu, nie odwołując się do cyklu książek J.K. Rowling opisujących świat czarodziejów.

Nauczyciel dzieli uczniów na grupy, a następnie prosi, aby uczniowie dopasowali podane nazwy zwierząt występujących w filmie (niuchacz, szczuroszczet, gromoptak, demimoz, żmijoptak, żądlibąk, nieśmiałek, buchorożec, pikujące licho) do otrzymanego zestawu zdjęć (ZAŁĄCZNIK NR 1). Każda grupa otrzymuje własny zestaw, z którym pracuje. Wynik działań poszczególnych grup sprawdzany jest na forum całej klasy. Oczekujemy następujących odpowiedzi: 1 — niuchacz, 2 — nieśmiałek, 3 — żmijoptak, 4 — demimoz, 5 — buchorożec.

Na kolejnym etapie zajęć, uczniowie zostają poproszeni o dopasowanie podanych przez nauczyciela cech wyglądu zewnętrznego i zachowania do odpowiednich zwierząt przedstawionych na zdjęciach. Rozwiązania są zapisywane przez członków każdej z grup w formie poniższej tabeli.

a) czarne, puchate stworzenie z długim ryjkiem;

b) uskrzydlone stworzenie o wężowatym ciele;

c) przywłaszcza sobie przedmioty, które błyszczą się;

d) stworzenie wygląda jakby składało się z kory i gałązek;

e) skorupki jego jaj zrobione są ze srebra;

f) jest pokojowo nastawione i nieśmiałe;

g) na nosie ma róg;

h) ma zręczne kończyny, którymi potrafi na przykład otworzyć zamek;

i) potrafi przeciskać się przez małe otwory i rozdymać swe ciało w dużych pomieszczeniach;

j) ciało stwora pokryte jest długimi, srebrzystymi włosami;

k) potrafi poruszać się w pozycji wyprostowanej, na dwóch nogach;

l) posiada grubą i bardzo wytrzymałą skórę;

m) potrafi być niewidocznym;

n) wytwarza niebezpieczny, żrący płyn.

Po zakończeniu pracy przedstawiciele poszczególnych grup uzupełniają swoimi odpowiedziami tabelę zbiorczą narysowaną na tablicy, a ich zapisy są weryfikowane i modyfikowane (jeżeli zachodzi taka potrzeba) przez pozostałą część uczniów. Po zakończeniu tego etapu lekcji oczekujemy następującego zapisu w tabeli na tablicy i w tabelkach poszczególnych grup.

Nauczyciel prosi następnie, aby członkowie grup zastanowili się, co oznacza pojęcie zwierzę i jakie znają rodzaje zwierząt. Jeżeli uczniowie mają problem ze sformułowaniem odpowiedzi, pomaga im, stawiając pytania zamknięte typu: Czy zwierzęciem jest…? Oczekujemy, że wynikiem pracy na tym etapie zajęć będzie konstatacja, iż zwierzęciem nazywamy istotę żywą, która nie jest rośliną, z wyłączeniem ludzi. Uczniowie mogą wymienić ssaki, gady, płazy, owady itp., jako przykłady większych grup zwierząt podobnych do siebie. Nauczyciel może wytłumaczyć, że takie grupy nazywamy gromadami i że w ich obrębie istnieją gatunki, czyli zbiory osobników o wspólnym pochodzeniu, posiadające podobne cechy.

Kolejnym zadaniem uczniów jest uzasadnienie, dlaczego zwierzęta przedstawione na zdjęciach z ZAŁĄCZNIKA NR 1 możemy nazywać fantastycznymi. Dla ułatwienia i skrócenia czasu pracy uczniowie mogą korzystać ze słowników celem zapoznania się z definicją pojęcia fantastyczny. Oczekujemy, że wynikiem pracy uczniów będzie spostrzeżenie, iż fantastyczny oznacza nierealny, zmyślony, urojony. Nauczyciel informuje uczniów o tym, że na kolejnym etapie zajęć spróbują ustalić, czy zdolności zwierząt przedstawionych na zdjęciach z ZAŁĄCZNIKA NR 1 są rzeczywiście nierealne lub zmyślone.

Prowadzący lekcję prosi, aby uczniowie zapoznali się z poniższymi nazwami zwierząt (surykatka, kret, nosorożec, sroka, pawian, gibon, patyczak, ośmiornica, kameleon, motyl szklanoskrzydły, czyli greta oto), które zamieszkują różne części naszej planety i dopasowali do nich cechy wyglądu zewnętrznego i zachowania, które wcześniej przyporządkowywane były zwierzętom występującym w filmie. Nauczyciel informuje uczniów, że więcej niż jedno zwierzę może być dopasowane do jednej z cech oraz, że więcej niż jedna cecha może być przyporządkowana danemu zwierzęciu. Jeśli wymienione w tej części lekcji zwierzęta nie są znane członkom grup, mogą oni sprawdzić informacje na ich temat za pomocą internetu. Po zakończeniu ćwiczenia przyporządkowanie cech sprawdzane jest poprzez dokonanie zapisu na tablicy. Dokonują go poszczególni członkowie grup, a ich odpowiedzi są weryfikowane i modyfikowane przez pozostałą część klasy. Oczekujemy następującego zestawienia: cecha a) kret, b) brak, c) sroka/ pawian, d) patyczak, e) brak, f) surykatka, g) nosorożec, h) pawian/ gibon, i) ośmiornica, j) gibon, k) gibon/ pawian, l) nosorożec, m) kameleon/ motyl szklanoskrzydły (greta oto), n) nosorożec. W przypadku rozbieżności poszczególni członkowie grup przedstawiają swoje argumenty „za” lub „przeciw”. Nauczyciel może w takiej dyskusji pełnić rolę moderatora, pozostawiając rozstrzygnięcie kwestii spornych ogółowi uczniów lub też angażować się w jej tok, wspomagając swoją argumentacją jedną ze stron. (Kwestie sporne, w przypadku braku rozstrzygnięcia ich w trakcie dyskusji, mogą stanowić punkt wyjścia dla pracy domowej.*) Nauczyciel wyjaśnia również, że do cech b (uskrzydlone stworzenie o wężowatym ciele) i e (skorupki jego jaj zrobione są ze srebra) będą musieli odnieść się w pracy domowej.

Na następnym etapie lekcji, nauczyciel prosi każdą z grup o odpowiedź „tak” lub „nie”, na poniższe pytania.

Czy znane są Wam zwierzęta żyjące na Ziemi, które:

— nie umierają śmiercią naturalną?

— potrafią razić prądem?

— nie odczuwają bólu?

— wytwarzają własne oświetlenie?

— potrafią połknąć konia z kopytami?

— mogą nie jeść przez 24 miesiące?

— hodują na swoje potrzeby rośliny jak prawdziwi rolnicy?

— hodują na swoje potrzeby inne gatunki zwierząt?

— potrafią regenerować utracone części ciała?

— potrafią zmieniać płeć?

— potrafią podnieść ciężar 50 razy cięższy od masy swojego ciała?

Wyniki ankiety sprawdzane są z całą klasą, a grupy, które udzieliły odpowiedzi twierdzących na poszczególne pytania, proszone są o uzasadnienie swoich poglądów, np. poprzez podanie przykładów odpowiednich zwierząt. Następnie, nauczyciel prosi uczniów o zapoznanie się z notkami dotyczącymi niektórych gatunków zwierząt występujących obecnie na Ziemi (ZAŁĄCZNIK NR 1) i przyporządkowanie ich nazw umiejętnościom/ zdolnościom podanym w quizie. Nie ma konieczności, aby wszyscy uczniowie zapoznawali się z treścią każdej z notek jeżeli wcześniej potrafili uzasadnić swoje odpowiedzi twierdzące na pytania quizu. Zasadnym wydaje się zapoznanie uczniów, którzy odpowiedzieli na dane pytania quizu przecząco lub których uzasadnienia dla odpowiedzi twierdzących były błędne ewentualnie niespójne, tylko z tymi notkami, które umożliwią weryfikację ich stanowiska albo uzupełnią ich argumentację. Po zakończeniu tego etapu lekcji członkowie poszczególnych grup zapisują na tablicy pytania quizu, a obok nich nazwy odpowiednich gatunków zwierząt. Oczekujemy następującego zapisu.

Czy znane są Wam zwierzęta żyjące na Ziemi, które:

— nie umierają śmiercią naturalną? parzydełkowce (polipy/ meduzy)

— potrafią razić prądem? strętwa

— nie odczuwają bólu? golec piaskowy

— wytwarzają własne oświetlenie? niektóre ryby głębinowe/ matronicowate

— potrafią połknąć konia z kopytami? anakondy

— mogą nie jeść przez 24 miesiące? anakondy

— hodują na swoje potrzeby rośliny jak prawdziwi rolnicy? mrówki grzybiarki

— hodują na swoje potrzeby inne gatunki zwierząt? mrówki

— potrafią regenerować utracone części ciała? salamandry/ danio pręgowany

— potrafią zmieniać płeć? błazenki

— potrafią podnieść ciężar 50 razy cięższy od masy swojego ciała? mrówki grzybiarki

Następnie, każda z grup otrzymuje od nauczyciela zestaw zdjęć (ZAŁĄCZNIK NR 2), przedstawiających omówione w ćwiczeniu wcześniejszym gatunki zwierząt. Zadaniem uczniów jest nazwanie poszczególnych zwierząt. Odpowiedzi sprawdzane są z całą klasą.

Na kolejnym etapie zajęć każda z grup otrzymuje mapkę świata. Zadaniem uczniów jest zaznaczenie na mapce obszarów występowania omawianych gatunków (w zależności od potrzeb, czasu i zainteresowania/ zdolności uczniów może to dotyczyć tylko gatunków omówionych we wcześniejszym ćwiczeniu lub wszystkich, które przedstawione zostały w trakcie trwania zajęć, np. gibon czy greta oto). Jeżeli uczniowie mają problemy z umiejscowieniem poszczególnych gatunków, mogą korzystać w swej pracy z internetu.

Po uzupełnieniu mapek, nauczyciel zbiera je (mogą one być podstawą do ocenienia pracy uczniów w trakcie zajęć), dziękuje uczniom za udział w zajęciach i zadaje pracę domową. W zależności od tego, jak przebiegały zajęcia, może np. poprosić o odpowiedź na pytania: Czy występuje na Ziemi zwierzę, które dostarcza czegoś równie cennego jak srebro zawarte w skorupkach żmijoptaka? Do jakiej gromady należą węże? Czy znani są nauce przedstawiciele tej gromady, którzy posiedli zdolność latania?

Praca domowa

* Praca domowa może również odnosić się do kwestii spornych, które nie zostały wyjaśnione na tym etapie lekcji.

Załączniki

ZAŁĄCZNIK NR 1

1.

2.

3.

4.

5.

ZAŁĄCZNIK NR 2

Błazenki to ładnie ubarwione ryby, żyją na ogół w niewielkich grupach składających się z samca i samicy oraz kilku samców. Para jest przyszłością całej gromady i jeśli samica zginie, wówczas reszcie grozi rozproszenie. By uniknąć zamętu i rozpadu relacji, wiodący błazenek zmienia płeć i wybiera sobie partnera. To zapewnia przetrwanie gatunkowi.
http://laboratoria.net/pdf/?get=L2ZlbGlldG9uL19pdGVtLDE2NTQ1LHJpZCwscHJpbnQsMSxwZGYsMS5odG1s

Strętwa to gatunek słodkowodnej ryby promieniopłetwej błędnie nazywanej węgorzem elektrycznym. Żyje na mulistych dnach spokojnych lub stojących wód północno-wschodniej części Ameryki Południowej — dorzecza Amazonki i Orinoko. Po bokach ciała, wzdłuż płetwy odbytowej, znajdują się narządy elektryczne wytwarzające napięcie 300–600 V i natężenie poniżej 1 A. Napięcie takie może zabić małe zwierzę lub oszołomić duże.
https://pl.wikipedia.org/wiki/Str%C4%99twa

Ryby głębinowe to grupa ryb żyjących na dużych głębokościach. Niektóre z nich mają specjalne komórki wytwarzające światło. U ryb z rodziny matronicowatych pierwsze promienie płetwy grzbietowej przekształciły się w rodzaj antenki zakończonej narządem świetlnym, służącym jako wabik dla potencjalnej ofiary.
https://pl.wikipedia.org/wiki/Matronicowate

Golec piaskowy to gatunek gryzonia żyjący na pustynnych obszarach Afryki Wschodniej (centralna Somalia, centralna i wschodnia Etiopia, centralna i wschodnia Kenia i Dżibuti). Gryzoń ten buduje rozległe podziemne kolonie i rzadko wychodzi na powierzchnię. Jest pozbawiony owłosienia i ślepy. W skórze osobników tego gatunku brakuje kluczowego dla przewodzenia bólu neuroprzekaźnika W związku z tym nie odczuwają one bólu (zadraśnięć, otarć).
https://pl.wikipedia.org/wiki/Golec_piaskowy

Anakonda to rodzaj węży z rodziny dusicieli, zamieszkujących bagna, mokradła i rzeki w gęstych lasach tropikalnych Ameryki Południowej. Anakondy żyją przede wszystkim w wodzie, żywiąc się ssakami (tapiry, dziki, kapibary), gadami, rybami i ptakami. Duże osobniki atakują nawet jelenie. Jak inne dusiciele są w stanie połknąć ofiarę znacznie szerszą od swojego ciała, co jest możliwe dzięki rozciągnięciu szczęk. Trawienie jest bardzo powolne — po posiłku wąż trawi większą ofiarę przez wiele dni, a potem może pościć przez szereg tygodni lub miesięcy. Zanotowany rekord postu, w przypadku anakondy znajdującej się w niewoli, wynosi 2 lata.
http://pl.wikipedia.org/wiki/Eunectes

Mrówki grzybiarki występują na terenie Ameryki Środkowej i Południowej. Ich pożywieniem są grzyby, które mrówki te hodują. Ścinają liście, następnie zanoszą je do mrowiska. Po kilku tygodniach wyrastają na nich grzyby. Mrówki je zjadają oraz podają larwom. Mrówka grzybiarka może podnieść liść, który waży 50 razy więcej od niej.
http://pl.wikipedia.org/wiki/Mr%C3%B3wka_grzybiarka

Mrówki od dość dawna znane są z tego, że żyją w symbiozie z mszycami. Podobnie do pasterza wypasającego swoje bydło co dzień na innym pastwisku dbają o swoje mszyce, przenosząc je na świeżą roślinność i zapewniając ochronę. W zamian dostają od nich słodką spadź — wydzielinę będącą produktem przemiany materii, jednak bogatą w substancje odżywcze. Zachowanie mrówek w jakimś stopniu przypomina więc ludzką hodowlę krów mlecznych czy kóz. Amerykańscy naukowcy twierdzą, że u niektórych gatunków mrówek z Afryki i Madagaskaru, żyjących w tunelikach wydrążonych pod korą drzew, doszło do „udomowienia” tarczników (są to małe pluskwiaki, wysysające sok z łodyg). Mrówki traktują tarczniki tak jak ludzie świnie — hodują je i zjadają.
http://www.polityka.pl/tygodnikpolityka/nauka/1518560,1,sprytne-mrowki-co-sobie-hoduja.read

Niektóre zwierzęta posiadają naturalną zdolność do regeneracji kończyn i narządów. Dorosły osobnik danio pręgowanego (ryba akwariowa) jest w stanie zregenerować swoje płetwy oraz serce. Żaba szponiasta na etapie rozwoju larwalnego, potrafi zregenerować swój ogon oraz kończyny. Wśród kręgowców zwierzętami, które posiadają największą zdolność do regeneracji, są slamandry. Dorosłe osobniki są w stanie odtworzyć na nowo kończyny, ogon, oko, szczękę oraz serce.
http://biotechnologia.pl/biotechnologia/artykuly/regeneracja-konczyn-jak-to-sie-dzieje,13215

Parzydełkowce to typ pływających zwierząt tkankowych, które rozmnażają się płciowo i bezpłciowo. Bezpłciowo rozmnażają się zazwyczaj polipy, a najczęstszym sposobem takiego rozrodu jest pączkowanie. Z polipa może wypączkować kolejny polip (pozostając złączonymi, zaczynają tworzyć kolonię osobników) lub meduza, która po oderwaniu się zaczyna prowadzić samodzielne życie w toni wodnej. Rozdzielnopłciowe meduzy rozmnażają się poprzez produkcję gamet, które wyrzucane są na zewnątrz ciała, gdzie po zapłodnieniu tworzą larwę zwaną planulą. Ta z kolej, po stosunkowo krótkim okresie swobodnego pływania, osiada i przekształca się w polipa. Niektóre polipy (Turritopsis nutricula) po przekształceniu w meduzę mogą powrócić do postaci polipa, co daje im potencjalną nieśmiertelność.
http://pl.wikipedia.org/wiki/Polip_(biologia), https://pl.wikipedia.org/wiki/Meduza

ZAŁĄCZNIK NR 3