Czym jest DKF?

W kwietniu 1975 roku warszawski Dyskusyjny Klub Filmowy „Kwant” zorganizował przegląd filmów Michelangelo Antonioniego, jednego z najważniejszych autorów światowego kina. Twórca Przygody, Czerwonej pustyni i Powiększenia zjawił się w stolicy osobiście, przywożąc — jak głosi anegdota — w walizce kopię swego najnowszego dzieła, czyli Zawód: reporter z Jackiem Nicholsonem. Pokaz, który odbył się na zakończenie seminarium, był światową prapremierą tego słynnego filmu[1]. Widzowie zgromadzeni w „Kwancie” jako pierwsi kontemplowali siedmiominutowe ujęcie małomiasteczkowego placu widzianego z okna hotelowego pokoju. Legendarny seans filmu Antonioniego to jedno z najbardziej pamiętnych wydarzeń z bogatej, trwającej już grubo ponad pół wieku historii polskiego ruchu DKF-ów.

Dyskusyjny Klub Filmowy to dobrowolne zrzeszenie miłośników sztuki filmowej. Regularne klubowe spotkania służą projekcji filmów o wysokich walorach artystycznych lub też takich utworów, które z jakichś powodów stanowią ważne świadectwo zjawisk kulturowych, politycznych, historycznych czy społecznych. Charakterystyczną cechą polskiego ruchu klubowego stało się poprzedzanie seansu prelekcją wprowadzającą widza w tematykę i konteksty prezentowanego obrazu, zaś bezpośrednio po zakończeniu pokazu — jego wspólne analizowanie podczas dyskusji.

W latach 70., okresie największej aktywności polskich DKF-ów, wykształcał się w nich intelektualny ferment, który zaowocował m.in. powstaniem kina moralnego niepokoju. Klubowe seanse nierzadko były jedyną okazją, by zobaczyć pomijane w ogólnokrajowej dystrybucji, najgłośniejsze dzieła światowego i polskiego kina, spotkać się z twórcami, a także rozmawiać nie tylko o filmach:

„To właśnie w DKF-ach toczono dyskusje nad polską rzeczywistością — legalnie, ponieważ władze uważały filmowy ruch klubowy za bezpieczny wentyl gromadzący dziwaków chcących razem oglądać filmy. Obowiązywał wtedy swojego rodzaju szlachetny snobizm: być członkiem DKF-u oznaczało nobilitację towarzyską i dostęp do wielu filmów, których nie miał możliwości zobaczyć przeciętny Kowalski”[2].

Obecnie 125 Dyskusyjnych Klubów Filmowych z całego kraju (od Augustowa do Żyrardowa) zrzeszonych jest w Polskiej Federacji Dyskusyjnych Klubów Filmowych (PF DKF), która powstała w 1956 roku jako odpowiedź na dążenie ówczesnego pokolenia młodych intelektualistów do możliwości niczym nieskrępowanej, demokratycznej i pozbawionej narzucanej odgórnie ideologii dyskusji o kinie i kulturze. Federacja, której przewodniczy dziś Grzegorz Pieńkowski, reprezentuje interesy klubów członkowskich w kontaktach z władzami, dystrybutorami, organizacjami i instytucjami, a w razie potrzeby udziela też wsparcia w zakresie programowym oraz merytorycznym. Zrzeszone kluby prowadzą swą działalność w zgodzie ze Statutem PF DKF, opłacają roczne składki członkowskie, składają sprawozdania. Przede wszystkim zaś zajmują się animacją kultury filmowej w swoich ośrodkach i miastach, a także uczestniczą w ogólnopolskich wydarzeniach oraz spotkaniach integrujących i umacniających ruch DKF. Należą do nich m.in. Ogólnopolskie Seminaria PF DKF, festiwale i przeglądy organizowane przez poszczególne kluby czy też Letnia Akademia Filmowa w Zwierzyńcu, w trakcie której już od dekady odbywa się Ogólnopolski Konkurs Prelegentów Filmowych. Członkowie klubów biorą również udział w wielu innych lokalnych, regionalnych i ogólnopolskich inicjatywach filmowych, a Federacja zgłasza swych przedstawicieli do składów jurorskich festiwali poza granicami Polski. Oprócz regularnych klubowych seansów do wydarzeń organizowanych przez DKF-y należą m.in. spotkania z gośćmi (aktorami, reżyserami, krytykami), przeglądy, warsztaty. Współcześnie DKF-y pełnią już nieco inne funkcje niż dawniej, ale przyświecające ich działalności cele sprawiają, że wciąż zajmują bardzo istotne miejsce w kulturalnym życiu szkół, uczelni, lokalnych środowisk czy całych miast, a także w obszarze szeroko rozumianej edukacji filmowej adresowanej do odbiorców w każdym wieku.

Kilka spraw organizacyjnych

Na stronie internetowej Polskiej Federacji DKF[3] zamieszczone są szczegółowe informacje dotyczące założenia, zarejestrowania, prowadzenia i finansowania działalności klubu. Dyskusyjny Klub Filmowy można założyć jako stowarzyszenie o osobowości prawnej lub jako agendę osób prawnych (np. domu kultury, uczelni, szkoły), które przyjmują funkcję instytucji patronującej. Instytucja taka bierze na siebie odpowiedzialność za merytoryczną i finansową działalność klubu. W celu rejestracji DKF-u w PF DKF należy wypełnić otrzymane od niej dokumenty oraz dołączyć protokół z zebrania organizacyjnego, odpisy statutu i regulaminu klubu zatwierdzone przez Radę DKF. Członkostwo w Federacji wiąże się z obowiązkiem opłacania składek. Klub po upływie trwającego rok okresu kandydackiego, podczas którego ma obowiązek wykazania się odpowiednią działalnością programową, może wnieść o przyjęcie w poczet członków stałych Federacji.

Działalność klubu filmowego wiąże się zawsze z wydatkami. Nawet jeśli instytucja patronacka dysponuje odpowiednią salą projekcyjną, za wynajem której nie trzeba ponosić dodatkowych kosztów, to pozostają jeszcze choćby kwestie opłacenia gości i prelegentów, druk materiałów informacyjnych, koszty promocji, a przede wszystkim — opłat licencyjnych i wynajmu kopii filmowych. Stąd też finanse DKF muszą być prowadzone z należytą dokładnością, rzetelnością i poszanowaniem obowiązujących przepisów prawa. Działalność DKF-u powinna mieć charakter niekomercyjny, a jego dochody pochodzić ze składek członkowskich, sprzedaży ewidencjonowanych karnetów i kart wstępu oraz dotacji. DKF działający pod auspicjami placówki oświatowej może ubiegać się np. o grant na realizację cyklu spotkań o charakterze edukacyjnym czy też przeglądu. Obecnie ważnym źródłem współfinansowania działalności DKF-ów są dotacje przyznawane przez Filmotekę Narodową – Instytut Audiowizualny w ramach programu wsparcia klubów filmowych. Wcześniej kluby mogły ubiegać się o dofinansowanie bezpośrednio z Programów Operacyjnych Polskiego Instytutu Sztuki Filmowej, od kilku lat natomiast PISF udziela dotacji FINA, a ta przeprowadza nabór i ocenę wniosków składanych przez kluby. Tym, których zgłoszenia zostaną ocenione pomyślnie, przyznaje pomoc finansową w określonej wysokości, która jednak nie może przekraczać 50% rocznego budżetu klubu. Tryb przekazania funduszy oraz inne szczegóły dotyczące wzajemnych zobowiązań między stronami określa podpisywana przez nie umowa.

Układanie repertuaru i charakter seansów

By klub przyciągał do siebie widzów i tętnił życiem, niezbędny jest odpowiednio dobrany repertuar pokazów. Charakter DKF-owskiego seansu różni się od „zwykłego” wyjścia do kina. Zazwyczaj celem osób lub klubowych rad odpowiedzialnych za układanie programu jest wybranie dzieł wartościowych artystycznie, skłaniających do refleksji nad otaczającym widza światem. DKF-y wykształciły rzesze świadomych odbiorców sztuki filmowej, aktywnie tworzących oglądany repertuar. Do dobrych tradycji klubowych programów należą cykle pokazów ułożone w oparciu o wspólne mianowniki tematyczne, produkcyjne, autorskie itp. Warto jednocześnie pamiętać, iż współczesny widz lubi różnorodność, a zamiłowanie do kina z artystycznymi ambicjami nie wyklucza odbiorczej satysfakcji z seansu dobrego kina popularnego. Co więcej, interesującym tematem może być też od czasu do czasu świadomie wybrane kino złe, propagandowe czy też zapomniane. Odpowiednie przygotowanie i wypromowanie tego typu seansów może zaowocować frekwencyjnym powodzeniem, a jednocześnie poszerzeniem pola dyskusji w klubie.

Na dobór i charakter repertuaru wpływ mają także takie czynniki, jak możliwości techniczne w sali projekcyjnej, dostępność kopii, polityka dystrybutorów i możliwość uzyskania licencji na pokaz. Współcześnie pokazy filmów z taśmy 35 mm należą do rzadkości. Wiele kin i ośrodków kultury dysponuje dziś projektorami cyfrowymi zgodnymi ze standardem DCI, dzięki czemu ma możliwość korzystania z większości filmów znajdujących się w bieżącym repertuarze kinowym. Wciąż jednak prężnie działają kluby, które mogą korzystać jedynie z odtwarzacza Blu-ray. Znacząco ogranicza to dostęp do najnowszych filmów, gdyż te w większości udostępniane są wyłącznie w formacie DCP. Stąd też bardzo cenna jest możliwość uzyskania licencji na pokazy z Blu-ray od kilku rodzimych dystrybutorów (m.in. Gutek Film, Solopan, Aurora Films, Against Gravity, M2 Films, Stowarzyszenie Nowe Horyzonty, Hagi Film, Bomba Film, Art-House), w ofercie których znajduje się wiele wartościowych i atrakcyjnych tytułów z bieżącego repertuaru.

Pokazy klasyki filmowej, organizowane np. przy okazji okolicznościowych przeglądów, wymagają najczęściej podjęcia dodatkowych starań związanych z uzyskaniem zgody na pokaz od podmiotu będącego aktualnym dysponentem praw autorskich do danego tytułu. W zależności od charakteru seansu zgoda taka może być bezpłatna lub też wiązać się z dodatkową (czasem niestety bardzo wysoką) opłatą. Odrębną kwestią pozostaje przy tym zdobycie i opłacenie nośnika z filmem oraz jego transportu. Jedną z możliwości pozostaje wypożyczenie kopii na taśmie 35mm z Filmoteki Narodowej – Instytutu Audiowizualnego, należy wszakże pamiętać, iż nie każdy tytuł znajduje się w zasobach tej instytucji, a dodatkowo nie wszystkie zbiory mogą być przez nią udostępniane.

Obok starannie przygotowanego repertuaru innym wyróżnikiem DKF-owskiego seansu jest prelekcja. Zamiast rozbudowanego bloku reklamowego, typowego dla pokazu w kinie komercyjnym, widz klubu filmowego może wysłuchać wstępu przybliżającego rozmaite konteksty związane z prezentowanym utworem, kinematografią, którą reprezentuje czy też jego twórcami. Nie ma jednego modelu udanej prelekcji. Na jej pozytywny odbiór na pewno wpływają takie czynniki, jak płynność formułowania i przekazywania myśli, ciekawa argumentacja, poprawna polszczyzna, nieużywanie notatek, utrzymywanie kontaktu wzrokowego z publicznością. Warto również pamiętać o tym, by nie zdradzać zbyt wielu szczegółów związanych z fabułą filmu — przecież nie każdy widz jeszcze przed seansem wie, kto w Orient Expressie jest mordercą. Dla prelegenta, który zna (a przynajmniej powinien znać) film wcześniej niż jego słuchacze, oszczędność w omawianiu fabularnych niuansów wbrew pozorom nie zawsze jest sprawą łatwą. Wreszcie też — czas prelekcji nie powinien być zbyt długi — 15 minut to wedle powszechnej opinii maksymalna długość wstępu przed seansem.

DKF, jak wspomniano, może być także ściśle związany ze szkołą lub współpracującym z nią stowarzyszeniem. Klub stwarza wówczas możliwość poszerzonego wykorzystania filmu w procesie edukacji: „Na lekcji ograniczają nas czas, temat, liczne obowiązki szkolne. Doskonałym rozwiązaniem dla wszystkich, którzy chcą, by projekcja filmu stanowiła okazję do rozmowy, otwartej wymiany poglądów, dzielenia się własnymi wrażeniami, jest utworzenie klubu dyskusyjnego”[4]. Grzegorz Pieńkowski, przewodniczący Polskiej Federacji DKF, zwraca uwagę, iż uczestnictwo w klubowym ruchu niesie za sobą możliwość rozwoju licznych kompetencji społecznych i edukacyjnych: „Do dziś aktywność w klubie jest znakomitą szkołą uczącą dyskusji z poszanowaniem stanowiska przeciwnika, odwagi i umiejętności występowania publicznego — a przede wszystkim wyzwaniem intelektualnym kształtującym świadome postawy wobec rzeczywistości. Działanie w ruchu DKF to nie tylko możliwość kontaktu z prawdziwą kulturą wysoką — to przede wszystkim sposób aktywnego poznawania świata i niezależności myślenia”[5].

Organizacji szkolnej inicjatywy DKF-owskiej sprzyja dziś fakt, iż coraz więcej szkół dysponuje świetnie wyposażonymi aulami i pracowniami, w których spełnione zostają techniczne kryteria klubowego seansu. Ważnym wsparciem w tworzeniu repertuaru mogą być pakiety Filmoteki Szkolnej, które stanowią panoramę osiągnięć polskiego kina, a także nie wymagają jakichkolwiek starań w zakresie licencji i opłat za pokaz. Gdy jednak uda się pozyskać fundusze na projekcję filmów z bieżącego repertuaru, cennym wsparciem dla osób układających program, przygotowujących prelekcje i moderujących dyskusje mogą być liczne opracowania i rekomendacje zawarte np. na stronie internetowej wortalu EdukacjaFilmowa.pl.

Aktywny udział w DKF jest zatem okazją do włączenia się w inicjatywę o wielkiej tradycji, pozwalającą na animowanie życia kulturalnego na wielu poziomach, od lokalnego po ogólnopolski. Stwarza to szansę na zawieranie nowych znajomości i przyjaźni w oparciu o wspólną filmową pasję oraz wypracowanie poczucia pozytywnie pojmowanej elitarności, a także wspólnotowości. Kluby są bowiem miejscem zbiorowego przeżycia sztuki, ale przede wszystkim sposobem na świadome kształtowanie własnego życia i środowiska.

[1] http://www.akademiafilmowa.pl/film,18,107,0,Zawod-reporter.html

[2] Wypowiedź Grzegorza Pieńkowskiego udzielona autorowi 14 sierpnia 2018 r.

[3] http://www.pfdkf.pl/

[4] M. Hajdukiewicz, Szkolne dyskusyjne kluby filmowe [w:] Filmoteka Szkolna. Materiały pomocnicze. Scenariusze zajęć i materiały pomocnicze dla nauczycieli, red. M. Hajdukiewicz i S. Żmijewska-Kwiręg, Warszawa 2010, s. 105.

[5] Wypowiedź Grzegorza Pieńkowskiego udzielona autorowi 14 sierpnia 2018 r.